Volg de formatie op de voet

Na de grote overwinning van de PVV tijdens de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november zijn alle ogen gericht op de kabinetsformatie. Wat zijn de nieuwste nieuwtjes? EW houdt u op de hoogte in dit formatieblog.

24 april – Vanaf 6 mei gaat het erom spannen

De komende anderhalve week moeten de vier formerende partijen zich voorbereiden op de ‘finale week’ van de formatie. In de week, die begint op maandag 6 mei, zal er ‘politiek moeten worden onderhandeld’ over de onderwerpen die voorliggen en ‘de financiële puzzel’, zei informateur Richard van Zwol.

Mede-informateur Elbert Dijkgraaf zegt dat het vertrouwen tussen de partijleiders onderling is gegroeid de afgelopen tijd. ‘Zonder nou te zeggen dat het 100 procent is. Maar ze snappen beter van elkaar hoe ze in het verhaal zitten.’

De komende dagen liggen de officiële formatiegesprekken even stil.

22 april – Partijen bij elkaar na opheffing Timmermans-Wilders

Vandaag zijn de partijleiders van de vier formerende partijen gezamenlijk op bezoek bij de informateurs. Frans Timmermans (GL-PvdA) sprak op het gecombineerde GL-PvdA congres over ‘niets nalaten’ om te vermijden dat Wilders aan de macht komt. Geert Wilders kondigde daarop aan een advocaat te vragen hoe een aangifte tegen Timmermans vanwege deze uitspraak eruit zou kunnen zien.

Wilders zei vandaag over de uitspraak dat die ‘op zijn minst opruiing’ is. ‘”Niets nalaten” vind ik echt een hele foute opmerking. We hebben eerder gezien wat er met mensen als Pim Fortuyn is gebeurd toen zij ook op de man werden gedemoniseerd.’

16 april – Asieldiscussie volgens Wilders ‘op scherp’

15 april, 17.15 – Wilders loopt weg, maar wil morgen verder praten

Geert Wilders liep maandagmiddag voortijdig weg van de formatietafel. Dat meldde De Telegraaf. Wilders zou boos zijn omdat hij maatregelen voor asielbeleid ‘te licht’ zou vinden. Overigens is de PVV daarmee niet uit de formatie gestapt. Wilders is van plan morgen weer gewoon bij de formatiegesprekken aan te schuiven.

15 april, 13.00 – Immigratie voor het eerst openlijk op de agenda

Immigratie staat voor het eerst openlijk op de agenda van de informateurs. Immigratie is voor PVV-leider Geert Wilders het hoofdthema in de kabinetsformatie.

Twee migratiewetenschappers zijn te gast bij de informateurs en onderhandelaars in de kabinetsformatie. Hein de Haas en Jan van de Beek zijn elkaars tegenpolen in het maatschappelijk debat over immigratie. De eerste wijst er graag op hoe normaal migratie is en vindt dat media en politiek te veel focussen op asiel, terwijl de arbeidsmigrant ‘een soort olifant in de kamer’ is. In zijn boek Hoe migratie echt werkt ontkent De Haas dat de verzorgingsstaat door de hoeven zakt als gevolg van immigratie.

De tweede staat bekend om zijn berekeningen van de kosten van immigratie. Volgens Van de Beek ondermijnt de huidige immigratie de Nederlandse verzorgingsstaat. Die verzorgingsstaat is volgens hem een ‘omgekeerde welvaartsmagneet’ waar vooral slecht integrerende immigranten aan ‘vastgeplakt’ zitten, terwijl goed presterende immigranten Nederland juist vaak snel weer verlaten. Bij ongewijzigd beleid zal de verzorgingsstaat geleidelijk bezwijken onder de druk van zich opstapelende kosten, schrijft Van de Beek op zijn website.

De twee migratiedeskundigen treffen trouwens aan de formatietafel iemand die ook veel van het thema weet. Informateur Richard van Zwol was voorzitter van de Staatscommissie Demografische Ontwikkelingen en daarmee ook zeker een deskundige.

8 april – Partijen onafhankelijk op bezoek bij informateurs, tempo ligt laag

Vandaag gaan PVV, VVD en BBB onafhankelijk van elkaar langs bij de informateurs. NSC is vorige week al langsgeweest. Volgens VVD-Kamerlid Eelco Heinen gaat het vooral over financiën.

Intussen valt op dat het tempo van de formatie niet heel erg hoog ligt. Partijen lijken de kaarten nog wat tegen de borst te houden. Hoe komt dat? Partijen houden alle opties open en missen vaste structuren, schrijft EW-redacteur Eric Vrijsen.

4 april – ‘Er komen steeds meer dingen op een rijtje’

De informateurs tonen zich optimistisch over het verloop van de formatie op dit moment. ‘Er komen steeds meer dingen op een rijtje’, stelde Dijkgraaf. Inmiddels zijn alle thema’s die op het afgesproken lijstje met dertien geselecteerde hoofdonderwerpen staan over tafel gekomen. De informateurs konden verder melden dat deze thema’s ‘in samenhang’ onderwerp van gesprek zijn.

Over ministerschappen of het premierschap heeft men formeel nog niet gesproken. De partijen zijn er dus inhoudelijk nog niet helemaal uit. Niettemin verwachten de formateurs dat ze hun eindverslag op tijd aan de Tweede Kamer zullen kunnen aanleveren.

25 maart – Informateurs beginnen met onderwerpen die minder gevoelig liggen

De formatiegesprekken onder leiding van de nieuwe informateurs Dijkgraaf en Van Zwol zijn van start. In deze fase gaat het vooral over volkshuisvesting en veiligheid. ‘Het zijn onderwerpen die wat minder controversieel liggen’, stelde Dijkgraaf afgelopen week.

Informateur Van Zwol schatte afgelopen week dat de afspraken per thema op ongeveer 1 à 2 pagina’s passen. Doorrekenend over welke thema’s aan de orde komen, zou een ‘akkoord op hoofdlijnen’ dan uitkomen op 24 pagina’s. Dat is dan nog zonder financiële paragraaf.

De informateurs mogen het conflict nog een beetje mijden, Wilders deed dat niet. Het eerste uitslaande brandje van deze formatieronde was alweer een feit: Wilders bleef niet van de toetsen af en reageerde verbeten op Yesilgöz (VVD), die op televisie stelde dat het ‘een feit’ is dat er fors moet worden bezuinigd. ‘Niks is nog een feit. Wel dat de PVV lastenverlichting wil voor de burgers’, reageerde de PVV-leider op X.

NSC en BBB distantieerden zich vanmorgen nadrukkelijk van het gebekvecht en zeiden het in deze fase niet over financiën te gaan hebben.

20 maart, 21.00 – Bosma ontvangt nieuwe informateurs

Nadat de Tweede Kamer in had gestemd met hun voordracht, werden informateurs Elbert Dijkgraaf en Richard van Zwol ontvangen door Tweede Kamervoorzitter Bosma. De informateurs krijgen acht weken de tijd om hun klus te voltooien. Daarbij zullen ze zich concentreren op een akkoord op hoofdlijnen en de het toewerken naar de komst van een programkabinet.

20 maart, 16.35 – Kamer akkoord met nieuwe informateurs

De Tweede Kamer heeft op voorstel van Geert Wilders (PVV) oud-SGP-Kamerlid Elbert Dijkgraaf en staatsraad Richard van Zwol aangewezen als nieuwe informateurs. Ze krijgen acht weken om een akkoord op hoofdlijnen en een programkabinet te verkennen.

20 maart, 15.45 – Wilders wil nieuwe informateurs acht weken de tijd geven

Geert Wilders (PVV) dient een motie in waarin staat dat de nieuwe informateurs Van Zwol en Dijkgraaf acht weken de tijd krijgen om hun taak te voltooien. Zij moeten de mogelijkheden voor een programkabinet en een akkoord op hoofdlijnen gaan verkennen. Naar verwachting zal de Tweede Kamer de motie aannemen.

20 maart, 14.25 – D66 wil ‘keihard’ oppositie voeren

Waar de PVV zich ogenschijnlijk constructief op wil stellen om deel te nemen aan een kabinet, is het D66 dat bij monde van Rob Jetten aankondigt ‘keihard’ oppositie te gaan voeren. Als D66 en PVV beide hun uitgesproken voornemens op dit gebied waarmaken, wisselen de twee – door velen als elkaars antogonisten bestempelde – partijen met elkaar van stuivertje. Weinig partijen voerden zo uitgesproken oppositie als de PVV, terwijl D66 de afgelopen kabinetten een schragende en constructieve kracht voor het landsbestuur vormde.

Jetten signaleert echter een ‘politiek van intolerantie’ en vindt het daarom tijd voor een andere houding. Ook vindt hij dat het in de formatie teveel over de vorm en te weinig over de inhoud gaat. Partijen hoeven er niet op te rekenen dat D66 meewerkt als leden van de partij als minister of staatssecretaris worden gevraagd. Net als GL-PvdA kondigde Jetten aan D66-leden die tot het beoogde kabinet toetreden, te zullen royeren.

20 maart, 13.30 – Omtzigt wil geen kadaverdiscipline bij afhandeling toeslagenschandaal

In debat met SP-leider Dijk stelde Omtzigt dat hij bij Plasterk boos van tafel liep toen duidelijk werd dat er bij de afhandeling van het toeslagenschandaal een tegenvaller van 2 miljard aankomt. Dat werd volgens Omtzigt ‘gewoon even terloops’ gemeld. Omtzigt is de afgelopen jaren voortdurend betrokken geweest bij het schandaal en vond dat dit niet even terloops gemeld had moeten worden.

SP-leider Dijk zei te vrezen voor bindende coalitieafspraken die de afhandeling nog verder zou kunnen vertragen. Omtzigt beloofde dat daar geen sprake van zal zijn. ‘Dit is nou typisch een onderwerp waarop ik het fijn vind om samen te werken met andere partijen.’

20 maart, 12.45 – Omtzigt ziet ‘geen makkelijke onderhandelingen’ tegemoet

Pieter Omtzigt (NSC) liet als vierde spreker in het debat weten erg ingenomen te zijn met het voorstel van informateur Putters. De contouren van de door hem vurig gewenste ‘nieuwe bestuurscultuur’ ziet hij al opdoemen in het voorstel.

Omtzigt sprak overigens over een ‘extraparlementair programkabinet’, in een week waarin door critici van de term ‘programkabinet’ meermaals werd betoogd dat het voorstel toch ook veel trekken van een conventioneel kabinet heeft.

Volgens Omtzigt is dat niet geheel terecht. Het gaat om een nieuw soort kabinet, betoogde hij: alle vier de partijleiders blijven in de Tweede Kamer, de helft van de bewindspersonen komt niet uit de coalitiepartijen en er komt een beknopt regeerakkoord.

Niettemin verwacht de NSC-leider ‘geen makkelijke onderhandelingen’. De samenwerking met de PVV ligt nog steeds gevoelig, ook bij Omtzigt persoonlijk. ‘Er zijn meer kabinetten waar ik steun aan gegeven heb, waar ik niet met trots op terugkijk, zoals ook het kabinet-Rutte I.’ Dat kabinet werd gedoogd door de PVV en door Omtzigt als toenmalig CDA-Kamerlid gesteund.

NSC is bereid ministers in een nieuw kabinet te leveren, voegde Omtzigt verder nog toe.

20 maart, 12.55 – CDA kritisch op werving bewindslieden

Nadat Henri Bontenbal (CDA) vanmorgen zich al kritisch uitsprak over het volgens hem zichtbare gebrek aan informateurskandidaten uit eigen gelederen van de formerende partijen, maakte hij zich nu ook druk over de werving van bewindslieden.

De fase waarin het over ‘de poppetjes’ gaat, is ogenschijnlijk nog lang niet aan de orde. Maar Bontenbal reageerde eerder al gepikeerd op het voordragen van Richard van Zwol (CDA-lid) als informateur, zonder Bontenbals tijdig medeweten of instemming.

Nu vroeg hij Yesilgöz (VVD) of het aantrekken van eventuele bewindslieden uit niet-coalitiepartijen in overleg met die partijen zal gebeuren of niet.

Bontenbal lijkt vooral aan te willen sturen op een goede afstemming met de CDA-leiding, mocht het scenario van CDA-bewindslieden in een nieuw kabinet werkelijkheid worden.

Voor de coalitiepartijen zou er veel aan gelegen kunnen zijn om over dit onderwerp on speaking terms met de CDA-top te blijven. Een klassieke volkspartij als het CDA, maar ook GL-PvdA, heeft veel kundige bestuurders rondlopen. Dat in tegenstelling tot BBB en PVV, maar ook NSC.

Timmermans (GL-PvdA) liet eerder weten deelnemers aan een kabinet in de PVV-VVD-NSC-BBB constellatie resoluut te zullen royeren. Als Bontenbal dezelfde keuze maakt voor potentiële bewindslieden uit de CDA-stal, maakt dat de drempel om hen te werven wellicht hoger.

Yesilgöz gaf aan dat het wat haar betreft in overleg met de partijen gaat, maar dat zij het proces niet volledig onder controle heeft en er ook andere dynamieken kunnen ontstaan.

20 maart, 12.30 – Yesilgöz bevestigt blijvende steun aan Oekraïne

Op een kritische vraag van GL-PvdA-leider Frans Timmermans betoogde VVD-leider Dilan Yesilgöz dat de steun van Nederland aan Oekraïne in de formatie absoluut niet ter discussie staat. Ze wees erop dat het aan de Tweede Kamer in den brede is om zich er bij voortduur over uit te spreken: de steun voor Oekraïne heeft daar een ruime meerderheid.

20 maart, 11.28 – Volgens Yesilgöz is het nooit over ‘premier Wilders’ gegaan

VVD-leider Yesilgöz ontkende ten stelligste dat het aan de formatietafel ooit over de vraag is gegaan of Wilders premier kan worden. Ego’s zijn opzijgezet, bezwoer ze. ‘De wil om dit te laten slagen is groot. We willen dit samen doen. We hoeven niet met elkaar trouwen, we moeten met elkaar samenwerken.’

20 maart, 11.15 – Timmermans vooral kritisch op PVV en Wilders

Frans Timmermans (GL-PvdA) verweet Wilders in een interruptie een ‘messiascomplex’. De PVV-leider moet niet zo’n groot punt maken van het premierschap, stelde hij. In zijn bijdrage bekritiseerde hij ook VVD, NSC en BBB, maar dan vooral vanwege het feit dat zij openstaan voor een eventuele coalitie met de PVV. ‘Zij maken mogelijk dat Wilders aan de touwtjes gaat trekken. Doe dit ons land niet aan.’

20 maart, 11.10 – SGP en CDA zeggen verrast te zijn door keuze informateurs

SGP-leider Stoffer en CDA-leider Bontenbal zeggen verrast te zijn door de keuze van informateurs die verbonden zijn aan hun respectievelijke partijen. Richard van Zwol is CDA-lid en was in het verleden ook actief voor de partij. Elbert Dijkgraaf was SGP-Kamerlid, hoewel zijn huidige verhouding met de SGP onduidelijk is: het is niet bekend of hij nog lid is.

Bontenbal prees de kwaliteiten van Van Zwol, maar zei dat hij ervan ‘baalt’ dat hij nergens van wist en dat opnieuw blijkt dat de formerende partijen in eigen gelederen blijkbaar weinig kundige kandidaten hebben rondlopen.

20 maart, 11.00 – Wilders profileert zich scherper

Nu eenmaal duidelijk is dat regeren met de PVV voor VVD en NSC geen taboe meer is, is de voor Geert Wilders (PVV) de fase gekomen waarin hij zich harder op gaat stellen.

Wilders zei in het debat naar aanleiding van het eindverslag van oud-informateur Putters nog steeds moeite te hebben met het feit dat hij afstand heeft moeten doen van het premierschap. Hij stelde dat het aan de formatietafel helemaal geen gesneden koek was dat hij dat bij voorbaat al zou doen. ‘Dat is niet zo. Het is niet zo dat iedereen aan tafel vond dat ik het niet kon worden.’

Wilders stelde: ‘Ik zou de beste premier van Nederland zijn.’

Hij voegde eraan toe dat de PVV niet langer allerlei zaken gaat weggeven in de onderhandelingen. De ijskast van de PVV zit voorlopig dus vol. ‘De resultaten in het hoofdlijnenakkoord zullen herkenbaar moeten zijn voor onze kiezers.’

20 maart, 10.35 – Wilders stelt Dijkgraaf en van Zwol voor als nieuwe informateurs

19 maart, 19.05 – Plan Putters als blauwdruk voor nieuwe bestuurscultuur

Met het plan van Putters voor een programkabinet moet de Haagse bestuurscultuur zich gaan vernieuwen. Het is nu echter aan de politiek zelf om ‘nieuwe politiek’ waar te maken, schrijft Victor Pak. Het land wacht op daden.

14 maart, 17.40 – Putters adviseert ‘programkabinet’

De onderhandelende partijen PVV, VVD, NSC en BBB moeten het met elkaar verder gaan spreken over een ‘programkabinet’. Dat adviseert informateur Kim Putters in het eindverslag van deze formatieronde, dat hij vanmiddag aan Kamervoorzitter Bosma aanbood.

Voor er sprake kan zijn van deze kabinetsvorm, moeten de partijen eerst een beknopt akkoord op hoofdlijnen sluiten. Enkel grotere doelen en kaders van beleid worden daarin opgenomen. Vervolgens moet een ploeg bewindslieden een ‘regeerprogramma’ gaan uitwerken dat beschrijft hoe zij de doelen willen realiseren. Een regeerprogramma is overigens geen novum, maar kwam de afgelopen jaren niet meer voor. In het tijdperk Rutte en ook daarvoor al werd gewerkt met een regeerakkoord. Daarbij maken de Kamerfracties gedetailleerdere afspraken, zodat een apart regeerprogramma niet nodig is.

Om te voorkomen dat de samenwerking al te los en vrijblijvend gaat verlopen, moet volgens Putters in het hoofdlijnenakkoord tussen de partijen ook worden opgenomen hoe ze gaan samenwerken. Bijvoorbeeld waar het aankomt op het indienen van moties en het financieel dekken van voorstellen. Ook andere dan de beoogde coalitiepartijen zouden daarin betrokken kunnen worden.

Putters noemt zijn voorstel een vorm van een extraparlementair kabinet. Met de nieuwe term ‘programkabinet’ onderscheidt hij deze specifieke kabinetsvorm van het gebrek aan vorm dat het begrip extraparlementair kabinet de afgelopen tijd bleek te hebben.

De helft van de nieuwe bewindslieden zou van buiten de politiek moeten komen. “Het verkeer tussen de Kamer en het kabinet zal er anders door verlopen”, zei Putters in een toelichting. Het is nog geen uitgemaakte zaak dat de vier partijen allemaal ook daadwerkelijk mensen gaan leveren voor het kabinet. Met name de VVD zei eerder te hechten aan een gelijke bijdrage van alle partijen. Die voorwaarde was vooral gericht aan NSC. Of die voorwaarde ook gold voor het leveren van bewindslieden, is niet helemaal duidelijk.

Ook wie er minister-president wordt is nog niet duidelijk. Dat gegeven past bij een kabinet dat meer dualistisch functioneert en waarbij de persoon van de premier minder dominant zou moeten worden.

Aanstaande woensdag debatteert de Tweede Kamer over het eindverslag van Putters. Dan wordt ook bekend wie de volgende informateur wordt.

14 maart, 10.55 – Wilders geeft premierambitie op

Het hing al maanden boven de formatie, maar het is nu officieel: Geert Wilders (PVV) geeft zijn premierambities op. Zoals hij eerder met veel tamtam standpunten ‘in de ijskast’ zette, zo doet hij er opnieuw alles aan om duidelijk te maken dat hij dit een grote concessie vindt. Hij zei het staatsrechtelijk onjuist en ondemocratisch te vinden, maar accepteert de situatie toch. Een rechts kabinet met de PVV zou er anders volgens hem niet inzitten. Ook op sociale media presenteerde hij de stap als een groot offer: ‘De liefde voor mijn land en kiezer is groot en belangrijker dan mijn eigen positie. Ik hou van NL.’

Omtzigt vind de stap juist wel democratisch. Volgens hem is de keuze om Wilders geen premier te maken de logische consequentie van een extraparlementair kabinet. Omdat de partijen over de vorm van een nieuw kabinet overeenstemming hebben bereikt, is dit ook het logische moment om officieel bekend te maken dat Wilders geen premier wordt.

12 maart, 21.00 – Putters: ‘Volgende stap kan gezet worden’

Volgens informateur Kim Putters hebben de gesprekken met de partijleiders van PVV, VVD, NSC en BBB tot resultaat geleid. Er kan nu een volgende stap in de vorming van een nieuw kabinet worden gezet. Dat zei Putters na afloop van twee dagen van gesprekken op het Hilversumse landgoed de Zwaluwenberg. „Ik ben nu zover dat ik conclusies kan gaan trekken en mijn verslag af kan gaan schrijven. Dat zal ik morgen doen”, zei Putters dinsdagavond.

12 maart, 12.30 – Wat kunnen we verwachten van een extraparlementair kabinet?

Extraparlementair kabinet, het is een term die in deze formatie steeds rondzingt. Maar is het wel zo’n goed idee? De staat koerst af op een kabinet zonder Regeerakkoord en zonder nauwe band met regeringsfracties. Dit leidt onvermijdelijk tot interne ruzies en een kostbaar zwabberbeleid, schrijft Gerry van der List in een artikel op ewmagazine.nl.

11 maart – Partijen weer om tafel, nog geen witte rook

Opnieuw is een voor deze formatiepoging cruciale week ingegaan. Nadat Putters de partijen afgelopen week zover kreeg dat ze weer samen om tafel willen, zijn de partijleiders van PVV, VVD, NSC en BBB deze maandag op het landgoed Zwaluwenberg uitgenodigd om daadwerkelijk met elkaar in gesprek.

De partijen lijken vooral te gaan praten over de vorm die een nieuw kabinet moet krijgen: afwijkend van de afgelopen decennia, met een lossere band ten opzichte van de Tweede Kamer.

Donderdag al moet Putters het eindverslag van dit deel van de informatiefase aanleveren. De partijen zijn in korte tijd nader tot elkaar gekomen, maar witte rook is er nog niet: er staat dus forse tijdsdruk op het proces.

8 maart, 09.15 uur – Yesilgöz ‘heel erg hoopvol’

Nadat VVD-leider Yeşilgöz eerder deze week aangaf ‘hoopvol’ te zijn over het verloop van de formatie, gaf ze vandaag bij het televisieprogramma Goedemorgen Nederland (WNL) aan dat ze nu ‘heel erg hoopvol’ is. Het is een toevoeging van twee woordjes, die opnieuw de performatieve rol van taal in het proces toont. ‘Er worden heel veel berichten gelekt, gespind en verzonnen. Maar ik ben wel heel erg hoopvol’, aldus Yeşilgöz. ‘Dat heb ik eerder deze week ook gezegd en dat is echt niet minder geworden.’

7 maart, 20.20 uur – Partijen lijken om tafel te willen

De NOS meldt dat PVV, VVD, NSC en BBB zijn bereid om verder te onderhandelen over een nieuw kabinet. De vorm is nog niet helemaal duidelijk, maar de kans neemt toe dat ze zich op een extraparlementair kabinet gaan richten. In zo’n extraparlementair kabinet zou ook NSC, net als de andere drie, bereid zijn om ministers te leveren.

Tegelijkertijd temperden zowel het bureau van de informateur als Pieter Omtzigt (NSC) de verwachtingen. ‘Naar aanleiding van berichtgeving van vanavond, waarin gesuggereerd wordt wat de conclusie van deze informatieronde zou zijn, meldt de informateur dat deze suggestie onjuist is en dat de gesprekken met PVV, VVD, NSC en BBB nog gaande zijn’, meldde het Bureau Woordvoering Kabinetsformatie in een X-bericht dat werd herplaatst door Omtzigt.

6 maart – Putters heeft nog maar even. Wat wordt de volgende stap?

Afgelopen dagen ontving informateur Kim Putters de verschillende partijen onafhankelijk van elkaar. Caroline van der Plas (BBB) zei dat ze ‘er positief in staat’ en Yesilgöz sprak uit ‘hoopvol’ te zijn over het proces.

‘In mijn beleving worden er constructieve stappen gezet’, zei NSC-leider Pieter Omtzigt. Tegelijk is het benodigde vertrouwen er nog niet volledig: ‘Afgelopen weekend heeft dat niet gemakkelijker gemaakt’, stelde Omtzigt. Daarmee verwees hij naar geruchten dat hij regelmatig emotionele uitbarstingen aan de onderhandelingstafel zou hebben. Hij deed het af als ‘roddels’, waar hij zich niet in herkent.

Maandag moet informateur Putters zijn verslag van deze informatiefase aanleveren. Op dit moment is het vooral afwachten of de partijen tot die tijd ook weer met elkaar aan tafel zullen komen.

5 maart Moet Putters dan maar mediators inhuren?

Laat politici fatsoenlijker met elkaar om gaan. Dan worden problemen wél opgelost, denkt Mark Thiessen, naar aanleiding van de formatie-ontwikkelingen. De formatie zou erbij gebaat zijn. Lees hier zijn column op ewmagazine.nl

4 maart, 12.00 Gaat de formatiedeur dicht?

Een nieuwe week in de formatie is begonnen. Welke opties heeft Kim Putters nog?

Meerderheidskabinet

Een klassiek meerderheidskabinet lijkt hij inmiddels af te kunnen strepen.  Pieter Omtzigt (NSC) heeft de informateur vorige week gezegd dat hij daar niet aan mee wil werken. Omtzigt wil een kabinet dat een minder innige relatie heeft met het parlement (en dan vooral coalitiepartijen) dan vorige kabinetten. De NSC-leider maakt zich druk over het gevaar van nepotisme en een parlement dat danst naar de pijpen van de macht in plaats van een stevig eigen en zelfstandig mandaat uit te oefenen. Met een klassieke meerderheid is dat (in zijn ogen) niet te voorkomen.

Minderheidskabinet

Omtzigt gaat liever een minderheidskabinet gedogen. In een kabinet met Wilders stappen als volwaardige coalitiepartner doet hij sowieso niet, gaf hij voor de verkiezingen al aan. Maar als Omtzigt niet wil, dan wil Yesilgöz (VVD) ook niet. Na de verkiezingen gaf zij prompt aan liefst gedoogpartner te worden, maar kwam daarop terug.  Dat bleek enkel een stap om Omtzigt zover te krijgen dat hij zijn verantwoordelijkheid zou pakken: als volwaardige coalitiepartner. Maar zover is het nog niet.

Een minderheidskabinet met enkel PVV en BBB dan maar? Dat lijkt toch een wat smalle basis. Die optie kan dus waarschijnlijk ook afgestreept worden.

Extraparlementair

Intussen blijft ook de term ‘extraparlementair parlement’ nog steeds rondzingen. Maar wat het nu precies is, dat weet misschien zelfs Kim Putters niet. Hij liet zich bijpraten door een hele rij deskundigen, die er allemaal een net iets andere definitie van geven. Onder aan de streep komt het er in ieder geval op neer dat deze variant inhoudt dat de relatie tussen Tweede Kamer en kabinet minder innig wordt. Precies wat Omtzigt wil. Kan hij nu eindelijk over de streep worden getrokken?

Dat is de vraag. De formerende partijen denken allemaal weer anders over wat het in de praktijk precies in moet houden. Levert iedere partij ministers? Dat wil NSC ook al niet. Omtzigt en Caroline van der Plas (BBB) hebben graag het CDA en de SGP erbij. Die hebben er absoluut geen trek in. De VVD verwacht intussen dat Omtzigt in het geval van een extraparlementair kabinet tekent bij het kruisje: waar de VVD zich aan commiteert, daar moet ook NSC zich aan commiteren. Het is nog maar de vraag of NSC die rol gaat pakken.

Over links

Nieuwe verkiezingen

Wilders heeft ook nog die andere troef in de ijskast liggen: nieuwe verkiezingen. Volgens de peilingen zouden NSC en VVD flink verliezen wanneer er nu verkiezingen waren, terwijl de PVV flink zou winnen en BBB stabiel zou blijven. Ook Wilders weet niet of daarmee zijn gewenste rechtse kabinet er komt. Bovendien heeft Putters deze week nog de tijd. Volgende week komt hij met zijn eindverslag.

1 maart, 11:09 Hopeloze opgave voor Dilan Yeşilgöz

Dilan Yeşilgöz maakt geen sterke indruk. Maar de kabinetsformatie stelt haar ook voor grote problemen. Ze moet kiezen tussen drie kwaden, schrijft Gerry van der List: premier Wilders, premier Timmermans of een nederlaag bij nieuwe verkiezingen.

26 februari, 9:11 Waar blijft het geluid van GroenLinks-PvdA?

Na elke slechte verkiezingsuitslag roept de PvdA de jaren dertig in herinnering. De partij doet er beter aan om zorgen van kiezers weg te nemen, schrijft Afshin Ellian. En dat doe je niet door de politie en andere overheidsorganen te willen islamiseren, schrijft Afshin Ellian.

25 februari, 16:01 Dit is formateur Kim Putters

Kim Putters is de nieuwe informateur. Binnen vier weken moet de voorzitter van de Sociaal-Economische Raad zijn opdracht zien af te ronden. EW dook de archieven in en las twintig jaar interviews met de ‘polderjongen’. En wat bleek: hij kan zich heus wel ergeren…

22 februari, 13:53: Informateur spreekt Marco Pastors

Oud-wethouder van Leefbaar Rotterdam Marco Pastors (58) leidt het Nationaal Programma Rotterdam Zuid en zat in de staatscommissie inzake bevolkingsgroei. In die rol wordt hij geraadpleegd door informateur Kim Putters. Eerder sprak ook EW met Pastors over de maakbaarheid van migratie.

20 februari, 13.00: Putters praat verder, maar niet met politici

Iedereen in Den Haag heeft reces, behalve informateur Kim Putters. Hij is net begonnen aan zijn klus om de vastgelopen formatie uit het slop te trekken. De Tweede Kamer gaf hem de opdracht mee om vooral naar de vorm van een nieuw kabinet te kijken. Een grote wens van NSC-leider Pieter Omtzigt. Die wil graag een andere kabinetsvorm dan een meerderheidskabinet, wat de klassieke vorm is in de Nederlandse politiek.

Maandag 19 februari liet Putters zich bijpraten door 4 wetenschappers uit de bestuurskunde en politieke wetenschappen. Vandaag belt de informateur met Sybilla Dekker, oud-ambtenaar en ex-minister van Volkshuisvesting. In 2018 werd de VVD’er minister van Staat. Ook spreekt de informateur deze week telefonisch nog met Ingrid Leijten, Gerdi Verbeet en Marco Pastors.

Vrijdag 23 februari ontvangt Putters historici Carla van Baalen en Henk te Velde.

Hij besluit zijn week vol experts met oud-Tweede Kamerlid Kees van der Staaij. De SGP’er schreef vorig jaar een rapport over het functioneren van de Tweede Kamer. Pas volgende week, na het voorjaarsreces, zullen de partijleiders bij de informateur langsgaan. Tot medio maart verwacht Putters bezig te zijn.

19 februari, 12:00 Uitsluiten Geert Wilders druist tegen tradities in

PVV-leider Geert Wilders gaat zelf tegen vrij veel tradities in en hij roept soortgelijke reacties op. Dat NSC besloot niet verder te willen praten over een nieuwe coalitie met PVV lijkt ook tegen Nederlandse tradities in te gaan, schrijft Eric Vrijssen in EW. De gematigde Wilders wordt niet gezien door NSC en linkse partijen, die ‘meer waarde hechten aan wat Wilders in het verleden beweerde dan aan wat hij nu ondertekent.’

15 februari, 11.30: Putters concentreert zich op kabinetsvorm

14 februari, 19.30: Tweede Kamer akkoord met Kim Putters

De Tweede Kamer heeft ingestemd met het voorstel van PVV-leider Geert Wilders om Kim Putters te benoemen tot informateur. De SER-voorzitter en tweede informateur van PvdA-huize heeft zijn opdracht meteen aanvaard.

Lees ook: Zo kijkt informateur Kim Putters in eigen woorden naar Nederland 

14 februari, 18.00 uur: Kamerdebat dreef beoogd coalitiepartners verder uit elkaar

Het debat in de Tweede Kamer over het eindverslag van informateur Plasterk, bracht de door Plasterk beoogde coalitiepartijen  niet dichter bij elkaar. Lees hier de analyse van Eric Vrijsen.

14 februari, 14.50: VVD ook bereid om verder te gaan dan gedogen

14 februari, 11.45: Wilders wil Kim Putters als nieuwe informateur

PVV-leider en verkiezingswinnaar Geert Wilders maakte bekend dat hij Kim Putters als volgende informateur wil. Daarmee zou dit de tweede informateur worden die tevens PvdA-lid is. Putters is op dit moment voorzitter van de Sociaal-Economische Raad, nadat hij eerder directeur was van het Sociaal en Cultureel Planbureau.

De opdracht aan Putters is om te zoeken naar een mogelijke vorm van een kabinet. Dat kan gaan om een meederheidskabinet, maar ook een minderheidskabinet (eventueel met de optie van gedoogsteun), een extraparlementair kabinet of een zakenkabinet.

Volgens Wilders is de vorige informatiepoging gestrand op het ontbreken van de opdracht om ook na te denken over de vorm die een nieuw kabinet moet krijgen.

Of er genoeg steun is voor het plan van Wilders, is nog niet bekend. Later vandaag stemt de Tweede Kamer erover.

12 februari, 16.15: Plasterk ziet mogelijkheden voor kabinet PVV, VVD, NSC en BBB

12 februari, 11.50: Omtzigt voorstander van minderheidskabinet PVV, VVD en BBB

Vanmorgen hadden de partijen die de afgelopen weken formeerden, de gelegenheid het eindverslag van informateur Plasterk in te zien. Omtzigt (NSC) was daar weer aanwezig en stelde na afloop dat hij het een ‘goed idee’ vindt als PVV, VVD en NSC met elkaar gaan praten over de vorming van een minderheidskabinet. ‘Ze hebben kennelijk goed overlegd drie a vier dagen met zijn drieën.’

12 februari, 10.00: Omtzigt terug, late inzage financiën was slechts ‘de druppel’

Duidelijk is dat niet alleen verlate informatie over de Rijksfinanciën reden was voor NSC om op te stappen. Omtzigt sprak vanmorgen van de ‘de druppel’ die de emmer deed overlopen. Bekend is dat in zijn fractie grote bezwaren leven tegen samenwerking met de PVV.

Later vandaag komt informateur Plasterk met zijn verslag.

8 februari: alle pijlen op Pieter

De publieke opinie heeft zich vlot tegen NSC-leider Pieter Omtzigt gekeerd. Zo zou 75 procent van de personen die op hem stemden teleurgesteld zijn in de keuze om de formatiegesprekken stop te zetten, zo schrijft campagnestrateeg Mark Thiessen op EW. Waren de verwachtingen te hoog gespannen of was dit iets wat kiezers hadden kunnen verwachten als ze degelijk onderzoek hadden gedaan naar de leidsman?

6 februari: Formatiegesprekken stukgelopen

De kabinetsformatie onder leiding van Ronald Plasterk is gestrand. NSC heeft besloten de onderhandelingen met PVV, VVD en BBB te staken. De breuk kwam tot stand vanwege zorgen over de overheidsfinanciën en onthullingen uit recent ontvangen, deels vertrouwelijke brieven van de informateur.

Deze brieven, die volgens Omtzigt te lang geheim zijn gehouden, hebben ertoe geleid dat NSC zich terugtrok, waardoor de formatiepoging voor een rechts kabinet is mislukt.

Omtzigt, die zich verraden voelt door Plasterk, benadrukte het belang van een solide inzicht in de overheidsfinanciën.

Wilders legde de schuld van het falen van de formatie bij Omtzigt, terwijl de mogelijkheid van een linkse coalitie met GroenLinks-PvdA, VVD, NSC en BBB weinig aantrekkelijk lijkt voor de betrokken partijen. Met weinig perspectief voor een succesvolle coalitievorming, lijken nieuwe verkiezingen deze zomer een steeds waarschijnlijkere uitkomst.

Plasterk zal nu een ultieme poging doen om de partijleiders te verenigen of hen in zijn eindverslag te laten verklaren dat een akkoord voor een rechts kabinet onmogelijk is. Het is echter onzeker of deze poging zal slagen, gezien de diepe kloven tussen de partijen en de kritiek op het proces.

30 januari: Kan Yeşilgöz de zaak nog redden?

De VVD begint nu te draaien naar een PVV-meerderheidscoalitie. Yeşilgöz maakt zich afhankelijk van een poeslief dreigende Wilders. Kan ze de zaak nog redden? Lees hier de analyse van Eric Vrijsen.

27 januari: Yesilgöz spreekt van ‘goede kans’ op ‘vruchtbare samenwerking’

Op het partijcongres van de VVD in Noordwijkerhout verbrak partijleider Yesilgöz de radiostilte over de formatie voor even. Ze sprak zich in positieve zin uit over het verloop van het formatieproces: ‘Er is een goede kans op vruchtbare samenwerking. Die kans willen we niet voorbij laten gaan.’ Juist aan de opstelling van de VVD werd de afgelopen weken getwijfeld: de voltallige VVD-Eerste Kamerfractie stemde voor de Spreidingswet. De onderhandelaars aan de formatietafel zijn allen tegenstander van die wet, Yesilgöz incluis.

De VVD-leider reflecteerde ook op de rol die de VVD volgens haar in de formatie speelt. Yesilgöz nam niet expliciet afstand van het eerdere voornemen om te gedogen, maar sprak zich er ook niet positief over uit. Tegelijkertijd ging ze indirect in op kritiek dat de VVD haar verantwoordelijkheid na de verkiezingen niet wilde nemen: de partij werkt aan de formatietafel hard ‘om ons verkiezingsprogramma waar te maken’, betoogde ze.

Rechtse VVD’ers die kritisch zijn over het gedraai rond de Spreidingswet, probeerde ze voor zich in te winnen. Volgens Yesilgöz is de VVD de rechtsbuiten aan de formatietafel: ‘Op sommige onderdelen zijn onze gesprekspartners zo links, daar kan de club van Frans Timmermans nog wat van leren.’

De VVD-leider toonde ook zelfreflectie. Over de afgelopen maanden zei ze: ‘Dingen hadden echt beter gekund.’ De partij verloor bij de verkiezingen haar positie als grootste partij. Ook de gedoogconstructie waar de VVD meteen na de verkiezingen op aanstuurde, leidde bij sommige leden tot kritiek. Andere VVD’ers maken zich juist zorgen dat er überhaupt sprake is van samenwerking met de PVV.

Over die beoogde samenwerking zei Yesilgöz: ‘Wij zullen altijd opkomen voor onze democratische normen en waarden. Want ook daar zijn wij voor opgericht.’

24 januari, 15.00: PVV wil toch niet onmiddellijk af van eigen risico

De PVV kreeg in de Tweede Kamer forse kritiek. Er zijn concrete voorstellen om het eigen risico af te schaffen. Daar gaat de PVV niet in mee. Kamerleden van GroenLinks-PvdA, SP, D66 en ChristenUnie verweten Fleur Agema (PVV) dat haar partij voor de verkiezingen nog campagne heeft gevoerd om het eigen risico af te schaffen. Agema stelde: ‘Ik kan niet op de zaken vooruitlopen.’ De PVV wil de afschaffing van het eigen risico in de formatie regelen.

24 januari, 12.15: Yesilgöz wil nog niet praten over vorm kabinet

VVD-partijleider Dilan Yesilgöz liet tussen de middag weten dat de gesprekken in ‘goede sfeer’ verlopen. Aanvankelijk had ze gesteld dat de VVD alleen als gedoogpartner deel zou nemen aan een kabinet. Ze gaf aan dat het VVD-standpunt nog niet is veranderd, maar voegde er tegelijkertijd aan toe dat nu de inhoud wordt besproken en niet de vorm van een kabinet. In een eventuele latere fase kan dat wel aan de orde komen.

24 januari, 09.00: Gaat de VVD splijten?

De Spreidingswet zorgt voor flink ruis op de lijn in de formatie. Wat zijn de gevolgen. In de podcast Elke Week worden het proces van de Spreidingswet, de situatie bij de VVD en eventuele gevolgen voor de formatie besproken.

Luister de podcast hier:

22 januari: Gooit de VVD roet in het eten?

Deze week zullen de formatiegesprekken voortgezet worden. Dat gebeurt in een nieuwe politieke context, waarin de Eerste Kamerfractie van de VVD voor de Spreidingswet heeft gestemd.

Wat zal deze ontwikkeling voor gevolgen hebben voor de formatie? Rob Jetten (D66) meldde zondag (21 januari) in WNL Op Zondag alvast dat hij zich zorgen maakt over de voortgang en vond het tijd dat partijen ‘kleur gaan bekennen’. Omtzigt (NSC) leek, toen hij er afgelopen week naar gevraagd werd, wat anders tegen de gang van zaken aan te kijken: ‘Dit is wat er gebeurt als je twee Kamers hebt’, stelde hij vast.

De nieuwe week zal uit moeten wijzen of de ontwikkelingen een eerste barst in de verhoudingen zijn of juist een bewijs dat de partijen met verschillen om kunnen gaan en een andere stijl van besturen vorm weten te geven.

17 januari: Wilders voorziet problemen na VVD-steun spreidingswet, Yesilgöz

‘We hebben een probleem, daar gaan we nu over praten.’ Dat zei Geert Wilders over de spreidingswet, voor aanvang van nieuwe formatiegesprekken met Ronald Plasterk en onderhandelaars VVD, NSC en BBB. Dinsdagavond bleek dat er voldoende steun is voor de wet toen de Eerste Kamerfractie van de VVD onverwachts voor bleek te zijn. Daardoor is de wet waar de PVV fel tegen is, verzekerd van een meerderheid.

Na afloop van de gesprekken reageerde Dilan Yesilgöz: ‘Elk probleem kan worden opgelost.’ De VVD-leider had een maand geleden nog de Eerste Kamer tevergeefs opgeroepen de spreidingswet niet te steunen.

Dinsdagavond liet Wilders in een bericht op X al zijn ongenoegen blijken over de VVD-steun voor de spreidingswet:

16 januari: Formatiegesprekken voortgezet in Tweede Kamergebouw

De formerende partijen PVV, VVD, NSC en BBB hervatten vandaag de coalitieonderhandelingen. Dat doen ze in het gebouw van de Tweede Kamer. Dat is weer open, nu de Tweede Kamer terug is van het kerstreces.

11 januari: Gesprekken ‘in goede sfeer’ verlopen

De afgelopen dagen hebben de formerende partijen PVV, VVD, NSC en BBB met elkaar gesproken op het landgoed De Zwaluwenberg bij Hilversum. Het ging daarbij niet alleen over de rechtsstaat en de Grondwet, maar er is ook al gesproken over overheidsfinanciën, immigratie en de zorg. Betrokkenen meldden dat de de gesprekken in ‘in goede sfeer’ zijn verlopen. Verder betracten de partijen de ‘radiostilte’ die bij deze fase van de formatie hoort.

9 januari, 10.00: gesprekken van start

De onderhandelaars van PVV, VVD, NSC en BBB zijn samengekomen op landgoed De Zwaluwenberg in Hilversum. Hier praten ze de komende drie dagen met elkaar over een ‘gezamenlijke basislijn’ ten aanzien van de rechtsstaat en de Grondwet. Dit doen ze onder leiding van informateur Plasterk. Door voor deze locatie te kiezen, kunnen de gesprekken in de luwte plaatsvinden. Een aantal van de onderhandelaars zal ook blijven slapen op het landgoed.

Pieter Omtzigt (NSC), die gisteren vijftig werd, had gebak meegenomen: een ‘Abraham-krentenwegge’.

9 januari, 9.15: Dit zijn de valkuilen op weg naar Wilders I

Dit is het moment om de immigratie in te dammen én de PVV te temmen. Maar grote inhoudelijke verschillen zetten de formatie onder druk. De kernvraag: is de ‘nieuwe’ Geert Wilders wel te vertrouwen? EW zet een en ander op een rijtje in een analyse van de grootste struikelblokken en kansen voor een nieuw kabinet waar Wilders’ PVV aan deelneemt.

8 januari: Wilders trekt drie omstreden wetsvoorstellen voorlopig in

PVV-leider Geert Wilders trekt drie omstreden PVV-wetsvoorstellen voorlopig in. Dat laat hij weten in een brief aan Kamervoorzitter Bosma. De aankondiging komt aan het begin van een week waarin partijen gaan praten over een mogelijke regeringscoalitie. Eerder was al aangekondigd dat de partijen het eerst over de rechtsstaat en Grondwet gaan hebben. Met deze aankondiging zet Wilders alvast een forse en zichtbare stap: de drempel om met de PVV te praten en eventueel samen te werken, kan zo voor andere partijen lager worden.

Eerder had Wilders al laten weten controversiële standpunten voorlopig te parkeren. Het gaat onder meer om een voorstel om ‘bepaalde islamitische uitingen’ te verbieden.

Een ander wetsvoorstel is het plan om mensen met meerdere nationaliteiten hun kiesrecht te ontnemen, en in de Grondwet te regelen ‘dat personen met een meervoudige nationaliteit niet mogen worden benoemd in sommige functies’, zoals bewindspersoon, commissaris van de Koning en burgemeester.

Het laatste wetsvoorstel moet het mogelijk maken om mensen die in verband worden gebracht met mogelijke terroristische activiteiten zonder tussenkomst van een rechter vast te zetten. Niet rechtsstatelijk, luidt de kritiek.

De PVV praat met de VVD, NSC en BBB over een eventuele kabinetsformatie. Bekend is dat in eerste instantie wordt gesproken over eventuele onenigheid over hoe de partijen naar de rechtsstaat en de Grondwet kijken. Wilders heeft steeds gezegd dat hij ver wil gaan om de andere partijen tegemoet te komen.

5 januari: Plasterk gaat met partijen praten op De Zwaluwenberg

Ronald Plasterk praat vanaf dinsdag 9 januari verder met de onderhandelaars van de vier onderhandelende partijen op landgoed De Zwaluwenberg in Hilversum. Dat duidt erop dat ze serieus voortgang kunnen maken. Er zijn gesprekken ingepland tot en met donderdag 11 januari. De Zwaluwenberg is streng beveiligd. Het is de oude werkomgeving van prins Bernhard. Thans is het kantoor van de Inspecteur Generaal der Krijgsmacht er gevestigd. Het is de ideale plek om buiten het zicht van de media marathongesprekken te voeren.

1 januari: Laat formatie snel gaan

Het is anderhalve maand geleden dat er verkiezingen waren. Volgende week wordt het formatieproces voortgezet. Hoelang gaat het nog duren eer een nieuw kabinet aantreedt? EW-redacteur René van Rijckevorsel adviseerde de nieuwe Tweede Kamer vast een goed voornemen: Geef de formerende partijen een deadline en realiseer een snelle formatie.

19 december: Torenhoge peilingen voor PVV

De nieuwste prognose van Ipsos en EenVandaag peilt de PVV op 47 zetels. Bij de Tweede Kamerverkiezingen van afgelopen maand behaalde de partij van Geert Wilders 37 zetels. GroenLinks-PvdA (22 zetels), NSC (19 zetels) en VVD (18 zetels) peilen lager dan bij de stembusgang op 22 november.

Op 14 december peilde I&O Research de PVV al op 43 zetels. De hoge peilingen voor de PVV kan de druk op mogelijke coalitiepartners verhogen om tot een regeerakkoord te komen. Vooral VVD lijkt het risico te lopen om een flink aantal zetels te verliezen aan de PVV bij een nieuwe verkiezing.

19 december: Informatieronde van start, gesprekken over ‘gezamenlijke basislijn Grondwet’

Informateur Ronald Plasterk begint vandaag met inhoudelijke gesprekken met de PVV, VVD, NSC en BBB. De partijleiders en secondanten van deze partijen gaan in gesprek met elkaar. Op basis van het rapport wat Plasterk presenteerde aan de Tweede Kamer, wordt eerst gekeken naar een ‘gezamenlijke basislijn’ over het ‘waarborgen van de Grondwet, de grondrechten en de democratische rechtstaat’.

Vooral Pieter Omtzigt (NSC) heeft zich hard gemaakt voor garanties van PVV-leider Geert Wilders dat hij zich aan de grondwet zal houden. Pas als er overeenstemming is gevonden over de grondwettelijke basis voor een mogelijke regering, kan er verder worden gekeken naar inhoudelijke overeenkomsten.

Als Plasterk, die eerder als verkenner fungeerde, de informatieronde in goede banen weet te leiden, breekt de formatieronde aan, het derde luik van het regeringsvormingsproces. Dan onderzoekt een formateur, normaliter de beoogd premier, met welke bewindslieden het kabinetsfuncties aan de slag gaat.

14 december: Martin Bosma (PVV) nieuwe Kamervoorzitter

Martin Bosma (PVV) is verkozen tot de dertiende naoorlogse voorzitter van de Tweede Kamer. Tom van der Lee (GroenLinks-PvdA) werd in een anonieme stemming verslagen met 75 stemmen tegen 66 stemmen.

14 december: Debat over nieuwe Tweede Kamervoorzitter

Vandaag kiest de Tweede Kamer een nieuwe voorzitter. De twee kandidaten zijn Martin Bosma (PVV) en Tom van der Lee (GroenLinks-PvdA). Vanaf 10.45 is de Tweede Kamer in debat over de voorzittersverkiezing. Nadat alle fracties de mogelijkheid hebben gekregen om vragen te stellen aan beide kandidaten, wordt er anoniem gestemd.

13 december: Wilders wil Plasterk als informateur

Tijdens het Kamerdebat over de verkiezingsuitslag sprak PVV-leider Geert Wilders de wens uit dat Ronald Plasterk verder gaat als informateur. Aangezien het initiatief voor het aanstellen van een informateur bij de grootste partij ligt, is het aannemelijk dat Plasterk na het afronden van zijn taak als verkenner doorgaat als informateur.

De informateur onderzoekt de mogelijkheid om te komen tot een coalitie van PVV, VVD, NSC en BBB. Na de afronding van een Regeerakkoord, is er een formatieronde onder leiding van een formateur, die meestal de beoogde minister-president is.

11 december: Plasterk wil dat informateur verder praat met PVV, VVD, NSC en BBB

Verkenner Ronald Plasterk heeft het eindverslag van de verkenningsfase gepresenteerd. Hij adviseert om een informateur aan te stellen met de opdracht om te onderzoeken of er een ‘gezamenlijke basislijn voor het waarborgen van de Grondwet’ kan worden gevonden. Bovendien stelt Plasterk voor om over bepaalde onderwerpen naar overeenstemming te zoeken.

Om door te gaan naar een formatiefase, adviseert Plasterk dat de grootste fractie – zijnde de PVV – een voorstel doet voor een informateur. De voorgestelde informatieronde zou in januari 2023 kunnen worden afgerond.

Zie hier het gehele verslag van verkenner Ronald Plasterk

10 december: Verkenner Plasterk komt morgen met advies

Na twee gespreksrondes met de partijleiders van PVV, VVD, NSC en BBB, verspreid over negen dagen, heeft verkenner Ronald Plasterk aangegeven dat hij klaar is om maandag 11 december een advies te geven. Naar verwachting wordt er daarna door de vier genoemde partijen doorgepraat over de inhoud van een mogelijke coalitieovereenkomst.

De NOS meldde vrijdag 8 december dat Plasterk in zijn adviesrapport zal schrijven over drie mogelijke struikelblokken die uit de weg moeten worden geruimd, voordat de onderhandelingen tussen PVV, VVD, NSC en BBB zouden kunnen beginnen. De Telegraaf spreekt van een ‘tussenfase’ waarin de vier partijen om de tafel moeten om te kijken of ze op één lijn kunnen komen.

Het zou allereerst gaan om de rechtsstatelijkheid van het PVV-verkiezingsprogramma, waarover vooral NSC-leider Pieter Omtzigt bezorgd is. Vervolgens moeten de vier partijen het eens worden over de onderwerpen die voor hen prioriteit hebben en in elk geval op de onderhandelingsagenda moeten komen. Ook de vorm die een eventueel kabinet zou moeten krijgen, is onderwerp van discussie: Omtzigt zou graag een zakenkabinet zien, terwijl Wilders heeft een voorkeur voor een traditioneel meerderheidskabinet. VVD-leider Dilan Yesilgöz gaf kort na de verkiezingsuitslag aan meer te zien in gedoogrol.

EenVandaag meldt zondag 10 december op basis van onderzoek onder ruim 27.000 leden van het EenVandaag Opiniepanel dat de kiezers van PVV, VVD, NSC en BBB zeker niet lijnrecht tegenover elkaar staan. Stemmers op de vier partijen denken in grote lijnen hetzelfde over PVV-standpunten die mogelijk omstreden zouden kunnen zijn. Opmerkelijk is verder dat ruim 57 procent van de ondervraagde PVV-kiezers het acceptabel zou vinden als Wilders geen premier wordt.

6 december: ‘Lucht redelijk geklaard’ tussen Omtzigt en Wilders

Na een gesprek met Pieter Omtzigt gaf Geert Wilders aan dat ‘de lucht redelijk geklaard’ is tussen de twee partijleiders. Omtzigts bezwaren ‘in de sfeer van de rechtsstatelijkheid’ tegen samenwerking met de PVV lijken nog niet volledig van de baan. Maar de NSC-leider gaf wel aan dat er ‘alle reden is om morgen een vervolggesprek te hebben’.

In een eerder gesprek met Omtzigt gaf Dilan Yesilgöz al aan te denken dat ‘we een heel eind kunnen komen’. De VVD-leider benadrukte gemeenschappelijke zorgen met NSC. Zo lijken de signalen voor een mogelijke regeerconstructie met PVV, VVD, NSC en BBB gunstig.

6 december: Nieuwe installatie van de Tweede Kamer

Op woensdag 6 december werd de nieuwe Tweede Kamer geïnstalleerd. In totaal namen 67 nieuwe Kamerleden plaats. De vertrekkende Kamerleden namen een dag eerder al afscheid. Ondertussen gaat het formatieproces in de achtergrond gewoon door.

Bekijk hoe de nieuwe Tweede Kamer eruit ziet

5 december: PVV, VVD en BBB willen praten

Geert Wilders (PVV), Dilan Yesilgöz (VVD) en Caroline van der Plas (BBB) hebben verklaard bereid te zijn voor onderhandelingen over een minderheidskabinet. Dat gaven de partijleiders aan in een tweede ronde gesprekken met verkenner Ronald Plasterk. Vooral de houding van de VVD was tot nu toe onduidelijk.

De VVD heeft hiermee nog niet vaarwel gezegd tegen haar plannen om te gedogen in plaats van volledig mee te regeren. De drie gesprekspartners hebben samen 68 zetels. Met gedoogsteun van NSC zou er een minderheidskabinet gevormd kunnen worden. Ook andere opties zijn mathematisch mogelijk.

4 december: Uitglijder Omtzigt? Fotograaf legt notitie vast

Op het briefje staat ‘Ondergrens’ en ‘Niet in PVV/NSC/BBB’. Vermoedelijk staat er achter die laatste regel nog iets, maar dat is niet zichtbaar op de verspreidde foto. Met de notitie lijkt Omtzigt erop te doelen dat hij niet in een kabinet met de PVV wil stappen.

Het incident is opmerkelijk omdat een soortgelijk incident tijdens de formatie in 2021 plaatsvond met Pieter Omtzigt als middelpunt. Toen had verkenner Kajsa Ollongren een aantekening waarop ‘positie Omtzigt, functie elders’ stond te lezen. Dit leidde tot veel ophef. Pieter Omtzigt verliet het CDA, de verkenners en Mark Rutte moesten zich verantwoorden en het formatieproces liep vertraging op.

Lees verder onder de afbeelding

Ook het boekje dat Omtzigt vasthoudt maakt het incident extra opmerkelijk. Hij houdt vermoedelijk het satirische ‘Daar heb ik geen actieve herinnering aan’-notitieboekje vast, dat bestaat uit 80 blanco pagina’s. Een knipoog naar premier Mark Ruttes befaamde uitspraak in zijn verdediging in de Tweede Kamer met betrekking tot het ‘functie elders’-incident.

Omtzigt heeft op X gezegd dat hij de aantekeningen voorafgaand aan het gesprek met verkenner Plasterk had opgeschreven. Hij zegt dat het niet de bedoeling was deze zichtbaar te tonen. Omtzigt ziet er ook wel de humor van in: ‘De aantekeningen hebben ondertussen wel een bestemming elders gekregen’.

4 december: Tweede ronde formatiegesprekken van start

Verkenner Ronald Plasterk begint vandaag aan de tweede ronde van de formatiegesprekken. Hij gaat in gesprek met de partijleiders van PVV, BBB, VVD en NSC. Na Geert Wilders zijn Caroline van der Plas, Dilan Yeşilgöz en Pieter Omtzigt aan de beurt.

Morgen, op 5 december, wordt er afscheid genomen van de vertrekkende Tweede Kamerleden. Woensdag wordt de nieuwe samenstelling van de Tweede Kamer geïnstalleerd. Plasterk hoopt volgende week zijn concluderende verslag aan de Tweede Kamervoorzitter te presenteren.

3 december: Een derde VVD-stemmers heeft spijt volgens RTL-onderzoek

Uit onderzoek van RTL onder ruim 21.000 leden van het RTL Nieuwspanel blijkt dat zo’n 74 procent van VVD-stemmers niet achter het besluit van de partij staat om niet in een kabinet te stappen. Ruim een derde (35 procent) geeft aan spijt te hebben van hun stem op de VVD.

2 december: Nieuwe peiling toont verdere stijging PVV

De nieuwe peiling van Maurice de Hond toont een verdere stijging van de PVV aan. Peil.nl zet de PVV nu op 42 zetels, een stijging van 5 zetels ten opzichte van de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november. Verder is vooral het verlies van de VVD opmerkelijk, de partij wordt op 16 zetels gepeild, 8 zetels lager dan de partij bij de verkiezingen haalde.

2 december: Geen significante wijzigingen hertelling

Er werden 6.000 stemmen herteld bij vier stembureaus nadat de Tweede Kamer daartoe had beslist. De aanleiding voor de hertelling was dat er ‘onverklaarbare stemverschillen’ waren vastgesteld. Na de hertelling waren nog slechts vier stemmen niet herleidbaar, wat ruim binnen de foutenmarge valt.

2 december: Hertelling bij vier Tilburgse stembureaus

De Tweede Kamer heeft vanochtend beslist tot een hertelling bij vier Tilburgse stembureaus. Er bleek bij deze stembureaus een onverklaarbaar telverschil vastgesteld. Door een nieuwe procedure behoeven telverschillen van meer dan 2 procent nieuw onderzoek.

Het lijkt er niet op dat de hertelling de zetelverdeling van de Tweede Kamer zal beïnvloeden, maar dat is wel mogelijk. Vooral het verschil tussen D66 en SP voor een restzetel – slechts 160 stemmen – is klein. Het is nog maar de tweede keer dat de Tweede Kamer een hertelling aanvraagt. Dat was eerder het geval bij de Europese verkiezingen in 2019.

1 december: Plasterk kondigt tweede ronde gesprekken aan

Verkenner Ronald Plasterk kondigde aan meer tijd nodig te hebben voor de verkenningsfase. In eerste instantie had hij gehoopt al komende dinsdag een verslag voor te leggen aan de Kamervoorzitter. Dat wordt nu de week van 11 december. Eerst zal er nog een tweede ronde gesprekken plaatsvinden, maar niet met alle partijen.

1 december: Definitieve resultaten vastgelegd door Kiesraad

Vandaag heeft de Kiesraad de officiële resultaten van de Tweede Kamerverkiezingen bekend gemaakt. Er was even sprake van een extra zetel voor D66 ten koste van de SP, maar dat blijkt niet het geval. Daardoor loopt D66-Kamerlid Tjeerd de Groot, een van de hoofdrolspelers in het stikstofdebat, zijn zetel mis. In totaal brachten 10,4 miljoen van de 13,5 miljoen kiesgerechtigden een stem uit. Het opkomstpercentage – 77,7 procent – is iets lager dan in 2021.

Van Omtzigt tot Bouchallikht: met voorkeurstemmen de Kamer in

Nummer 27 van de kandidatenlijst van GroenLinks-PvdA, Daniëlle Hirsch, komt met voorkeurstemmen de Kamer in. In de nieuwe samenstelling van de Tweede Kamer, die op woensdag 6 december wordt geïnstalleerd, zal de PVV de grootste fractie vormen met 37 zetels, gevolgd door GroenLinks-PvdA met 25 zetels en VVD met 24 zetels. Nieuw Sociaal Contract haalde 20 zetels.

30 november: BBB wil ‘fractievoorzitters-manifest’

BBB-leider Caroline van der Plas pleit voor een tussenfase waarin de PVV, VVD, NSC en BBB samen om tafel zitten ‘om te kijken of dat een stap kan zijn naar een formatieproces met deze vier partijen’. Deze tussenfase zou plaatsvinden nadat de eerste ronde van gesprekken met verkenner Plasterk zijn afgerond.

Van der Plas, die de verwijten van partijleiders op sociale media hekelt, wil kijken of er raakvlakken kunnen worden gevonden voor de formatie. ‘Of je er uitkomt in een gesprek is een tweede, maar ik vind het bizar dat er niet eens met elkaar gesproken wordt’, aldus Van der Plas.

Bovendien noemt de BBB de mogelijkheid om een ‘fractievoorzitters-manifest’ te publiceren, iets wat eerder ook in Flevoland gebeurde bij de coalitievorming in Flevoland. In zo’n kerndocument kunnen volgens de partij afspraken worden gemaakt over ‘de grenzen die de rechtstaat en grondwet ons kunnen meegeven’.

30 november: Omtzigt en Wilders strooien met verwijten naar elkaar

Het botert niet tussen Geert Wilders en Pieter Omtzigt. Op X gaf Wilders aan dat ze eerder deze week ruim een uur hebben gepraat over de problemen die Omtzigt heeft met de PVV. Wilders noemt het jammer dat Omtzigt dit ‘vergeet te melden’.

Omtzigt gaf gisteren bij verkenner Plasterk aan dat hij nog niet wil praten over een coalitie. Ook herhaalde hij rechtstatelijke bezwaren tegen samenwerking met de PVV te hebben. Wilders hekelt de ‘politieke spelletjes’ van Omtzigt.

29 november: Omtzigt wil nog niet praten over mogelijke coalitie

Bij zijn gesprek met verkenner Ronald Plasterk heeft Pieter Omtzigt gezegd dat NSC momenteel niet bereid is om over een meerderheid- of minderheidskabinet te onderhandelen. Omtzigt ziet specifiek problemen in de samenwerking met de PVV: ‘Er zitten onder meer belemmeringen in de sfeer van de rechtsstatelijkheid’.

In plaats van te kijken naar een coalitie, wil Omtzigt dat twee informateurs per onderwerp gaan kijken naar de meerderheden die bestaan. De NSC-leider staat nadrukkelijk open voor een minderheidskabinet, zakenkabinet of extraparlementair kabinet.

PVV-leider Geert Wilders wil geen ‘Haagse spelletjes’ spelen en stelt dat de verkiezingsuitslag een coalitie tussen PVV, VVD, NSC en BBB logisch maakt. Net zoals de campagne, belooft de formatieperiode spannend te worden.

29 november: Wilders bezoekt asielopvang in Kijkduin

Geert Wilders kwam lokale bewoners gisteren ‘een hart onder de riem steken’ omdat er 100 tot 120 asielzoekers opgevangen zullen worden in het NH Hotel in Kijkduin. Dat gebeurt nadat gemeente Den Haag de vraag kreeg om enkele asielzoekers onderdak te bieden om het opvangcentrum in Ter Apel te ontlasten. Wilders ging niet naar binnen bij de informatieavond voor bewoners.

Mogelijke coalitiepartners reageren niet bepaald positief op het bezoek van Wilders. Caroline van der Plas weet niet of het bezoek ‘nou handig was in deze fase’. Pieter Omtzigt vindt het bezoek ‘bijzonder’ maar zegt dat Wilders, net zoals iedereen, vrij is om zijn eigen keuzes te maken.

29 november: ‘Ex-verkenner Van Strien meldde fraudebeschuldiging bewust niet aan Wilders’

Dat meldt Van Strien zelf aan De Telegraaf. In samenspraak met Marjolein Faber, die fractievoorzitter van de PVV in de Eerste Kamer is, werd besloten om ‘Geert daar niet mee lastig te vallen’. Van Strien trad maandag terug als verkenner doordat een tegen hem lopende rechtszaak aan het lichtkwam. Met drie dagen was Van Striens verkennerscarrière de kortste in de Nederlandse geschiedenis.

28 november: D66 lijkt nog een zetel te stijgen

Volgens de Verkiezingsdienst van het ANP haalt D66 niet negen maar tien zetels. D66 wint de extra zetel ten koste van SP, dat daarmee terugloopt tot 4 zetels. De reden voor de zetelverschuiving zijn de stemmen uit het buitenland, die nu bij de totale uitslag geteld worden.

28 november: Plasterk wil verkenning volgende week afronden

Verkenner Ronald Plasterk heeft aangegeven met alle partijen in gesprek te willen. Vooruitkijkend zegt Plasterk dat er ‘volgende week met een kleiner aantal partijleiders nog een tweede gespreksronde zou kunnen plaatsvinden’. Daarna wordt een verslag aangeboden aan de Tweede Kamervoorzitter. Plasterk streeft ernaar dit proces volgende week af te ronden.

Morgenochtend begint Plasterk gesprekken met alle politieke leiders in zoverre ze daartoe bereid zijn. Stephan van Baarle (DENK) heeft aangegeven niet te willen praten met de verkenner door bezwaren tegen samenwerking met de PVV.

28 november: Plasterk benoemd als nieuwe verkenner

Ronald Plasterk is aangesteld als nieuwe verkenner in de formatie. Hij volgt PVV-senator Gom van Strien op. Behalve de leiders van Partij voor de Dieren en DENK stemden alle partijen in met de kandidatuur van Plasterk.

PVV-leider Geert Wilders is tevreden dat Plasterk bereid is de verkennersrol op zich te nemen: ‘De man heeft veel politieke ervaring, heeft toch ook al een aantal jaren afstand tot de politiek en is volgens mij een hele creatieve geest die dit hartstikke goed kan doen.’

28 november: Lijsttrekkers opnieuw rond de tafel

Net zoals vorige week komen de lijsttrekkers weer bij elkaar om een nieuwe verkenner aan te wijzen. Nadat PVV-senator Gom van Strien zich terugtrok, stelt Geert Wilders nu oud-PvdA-minister Ronald Plasterk voor als nieuwe verkenner.

Plasterk opperde in zijn column dat ‘er recht moet worden gedaan aan de verkiezingsuitslag’. Ook zei Plasterk een coalitie tussen PVV, VVD, NSC en BBB de logische optie te vinden: ‘De formatie is niet enorm ingewikkeld en hoeft niet heel lang te duren.’ Dat belooft.

Het beraad met de fractievoorzitters is niet veel meer dan een formaliteit, waarna de verkenner aan de slag kan. Vorige keer stemde DENK-fractievoorzitter Stephan van Baarle als enige tegen de benoeming van Van Strien.

27 november: ‘Ronald Plasterk beoogd nieuwe verkenner’

Volgens RTL Nieuws wordt Ronald Plasterk dinsdag 28 november voorgedragen als nieuwe verkenner. Hij was van 2012 tot 2017 minister van Binnenlandse Zaken in het kabinet-Rutte II en tussen 2007 en 2010 was hij minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap in het kabinet-Balkenende IV. Plasterk wil tegenover RTL geen commentaar geven.

27 november: Verkenner Gom van Strien (PVV) legt taken neer

De verkenner stopt na aantijgingen van fraude in NRC. Volgens de krant is er in maart aangifte gedaan door Utrecht Holdings tegen voormalig bestuurder Van Strien. De PVV-senator wordt ervan beschuldigd aandelen van aan de Universiteit Utrecht gelinkte bedrijven doorgespeeld te hebben aan een extern bedrijf waar zijn echtgenote een derde van de aandelen in handen zou hebben.

Ondertussen heeft PVV-leider Geert Wilders al aangekondigd dinsdag met een nieuwe kandidaat te komen ‘met meer afstand tot de politiek’. Over de situatie met Van Strien zegt Wilders: ‘We zijn samen tot de conclusie gekomen dat het beter was om, helaas, ermee op te houden.’

Wilders contacteert eerst de andere fractievoorzitters om te kijken of er voldoende steun is voor zijn kandidaat. Kamervoorzitter Vera Bergkamp: ‘Het is vervelend om de verkenningsfase zo te starten. Tegelijkertijd is het belangrijk dat de verkenningsfase zorgvuldig en adequaat verloopt.’

Blijf op de hoogte van het laatste nieuws: volg EW via Whatsapp

24 november, 12.30: Omtzigt reageert op weigering VVD om in kabinet te stappen

Pieter Omtzigt noemt het ‘bijzonder’ dat VVD niet wil deelnemen aan een kabinet. Het irriteert de NSC-leider dat Yesilgöz dit besluit aan de pers meldde vlak vóór het gesprek met de beoogde fractievoorzitters van de partijen over het aanwijzen van een verkenner. ‘Het is niet mijn stijl om dat op deze manier te doen,’ zegt hij. ‘Het bemoeilijkt in ieder geval het formatieproces,’ dat volgens Omtzigt toch al een ingewikkelde puzzel was.

24 november, 12.00: Wilders teleurgesteld over besluit VVD

‘Zeer teleurstellend dat de VVD zonder een minuut te hebben onderhandeld zegt niet deel te willen nemen aan een centrumrechts kabinet,’ schrijft Wilders in een bericht op X op het besluit van Yesilgöz om niet in een kabinet plaats te nemen. ‘Dit is ook niet wat de VVD-kiezer wil volgens mij. Erg jammer.’ Wilders houdt de deur open voor als de VVD eventueel opnieuw een draai maakt: ‘Ik hoop dat ze nog van gedachten veranderen want regeren is beter dan gedogen.’

Lees verder onder de tweet van Wilders

Wilders vindt het een ‘lichtpuntje’ dat Yeşilgöz wel openstaat voor gedogen van het kabinet. ‘Maar dan moet daar natuurlijk ook wel de mogelijkheid voor zijn,’ aldus de PVV-leider. De verkenner die de PVV heeft voorgedragen, Eerste Kamerlid Gom van Strien, moet volgende week duidelijk maken of het plan van de VVD ‘reëel’ is of ‘alleen maar ketelmuziek’.

Wilders geeft de voorkeur aan een centrum-rechts meerderheidskabinet met zowel PVV als VVD, om problemen als immigratie en asiel op te lossen. Wilders denkt dat veel stemmers op de partij van Yeşilgöz het niet eens zijn met haar keuze om een kabinet te mijden: ‘We hebben misschien wat zetels verloren, maar je laat ons nu in de steek, want we gaan niet meebesturen,’ is volgens Wilders de gedachte bij VVD-kiezers.

 24 november, 10.30: VVD wil niet in kabinet, wel gedogen

De VVD wil niet in een kabinet, dat zei partijleider Dilan Yeşilgöz vrijdagochtend. Ze vindt dat de VVD met een verlies van 10 zetels te veel heeft verloren om geloofwaardig in een kabinet plaats te nemen. Wel staat de partij ervoor open om een ‘kabinet van winnaars’ te gedogen.

Tijdens de formatie wil Yeşilgöz naar eigen zeggen wel aan tafel zitten om te helpen bij het opstellen van ‘kaders’ voor de formerende partijen. Maakt ze met haar opstelling een rechtse coalitie onmogelijk? Nee, vindt de VVD-leider: ‘Ik wil oprecht niks moeilijker maken, maar juist een constructief centrum-rechts kabinet vooruithelpen.’

Volgens Yeşilgöz wijst de verkiezingsuitslag uit dat het wel ‘wat minder VVD’ mag. ‘Ik hoor ook uit de partijen: VVD, sla toch een rondje over.’

Dilan Yeşilgöz legt haar keuze uit in een bericht op X:

23 november, 11.30: Prognose op basis van 98 procent van de getelde stemmen

Uit de prognose van donderdagochtend, op basis van 98 procent van de getelde stemmen, blijkt dat de winst van de PVV nog iets groter is dan woensdagavond werd aangenomen. De partij lijkt af te stevenen op 37 zetels in de Tweede Kamer. D66 verliest ten opzichte van de eerste exitpoll één zetel: de partij lijkt niet 10, maar 9 zetels te krijgen.

23 november, 09.40: Farmers Defence Force spreekt van ‘goed nieuws’

Boerenactiegroep Farmers Defence Force zegt tegen persbureau ANP dat boeren opgelucht zijn door de verkiezingsuitslag. ‘Goed nieuws’, stelde een woordvoerder. Formeren wordt een uitdaging volgens FDF, maar ‘het kan in ieder geval echt niet zo zijn dat partijen de grootste partij links laten liggen. Dan krijg je een opstand.’

22 november, 23.30: Opkomst iets lager dan 2021

De totale opkomst bij de verkiezingen lag op 78,2 procent, marginaal lager dan in 2021: toen bracht 78,7 procent van de kiesgerechtigden hun stem uit.
Aangetekend moet worden dat in 2021 de coronapandemie zorgde voor een vertekend beeld: minder mensen waagden zich daardoor in een publieke ruimte om hun stem uit te brengen. In 2017, onder vergelijkbare omstandigheden met 2023, lag de opkomst op 81,9 procent. Zo bezien was de opkomst deze Tweede Kamerverkiezingen significant lager.

22 november, 23.05: Timmermans maakt zich zorgen over moslims

Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA) zei zich zorgen te maken om mensen met een islamitische achtergrond. ‘Als je mensen tegenkomt die zich afvragen: hoor ik hier nog wel? Dan zeg je duidelijk: ja!’ schrijft hij in een bericht op X:

23 november, 22.45 uur: Martin Bosma (PVV) viert feest

22 november, 21.45: Omtzigt (NSC) reageert met blijde foto

Pieter Omtzigt (NSC) sprak van een ‘geweldig resultaat’ voor NSC na het bekend worden van de exitpoll. Die blijdschap was ook te zien op een foto die hij deelde op sociale media. Wel noemde hij de uitslag ‘ingewikkeld’. Hij wilde niet vooruitlopen op eventuele samenwerking met de PVV, maar sloot die in ieder geval niet geheel uit.

22 november, 21.35: Eerste reactie Geert Wilders op exitpoll

PVV-leider Geert Wilders begint zijn overwinningsspeech al direct na de eerste exitpoll. Hij opent met een vraag: ‘Zijn we te verstaan?’ Dat is hij, blijkt uit het gejuich in zijn zaal. Wilders gaat verder met een duidelijke belofte: ‘Dat de Nederlanders hun land terug krijgen. Dat Nederland weer voor de Nederlanders wordt. Dat de asieltsunami stopt. Dat mensen meer geld in hun portemonnee krijgen. In plaats van hoe het de afgelopen jaren ging, toen het aan onzin werd uitgegeven.’

Wilders heeft zijn zinnen overduidelijk gezet op het Torentje, benadrukt hij door te zeggen dat het ‘aan ons niet zal liggen. Wij willen besturen. Het zou zeer ondemocratisch zijn als de kiezer buitenspel wordt gezet. Alle partijen moeten nu over hun schaduw heen springen. Laten wij een poging doen om er met elkaar uit komen’.

22 november, 21.05: Aardverschuiving krijgt vorm

Na de eerste exitpoll lijkt PVV de grote winnaar te worden van de Tweede Kamerverkiezingen 2023. De partij staat op 35 zetels, ruim een verdubbeling van het zetelaantal uit 2021 (17). Daarmee blijft de PVV alle andere partijen voor. De VVD staat op 24 zetels, een verlies van 10 zetels. GroenLinks-PvdA staat voorlopig op 25 zetels, 8 meer dan de 17 zetels die beide partijen samen hadden. Nieuw Sociaal Contract van Pieter Omtzigt debuteert met 20 zetels in de exitpoll.

PVV-leider Geert Wilders reageert euforisch in een filmpje op X:

22 november, 19.45: Tweederde van de stemgerechtigden heeft gestemd

22 november, 19.15: Opkomstcijfers in diverse (grote) gemeenten tussen de 60 en 70 procent

Op de website opkomstenuitslag.nl zijn de actuele opkomstcijfers in diverse (grote) gemeenten live te volgen. Om 19.15 uur waren dit de opkomstcijfers:

• Den Haag 60 procent
• Eindhoven 62,6 procent
• Emmen 69,9 procent
• Groningen 70,4 procent
• Harderwijk 69,9 procent
• Hilversum 70,2 procent
• Nijmegen 69,6 procent
• Tynaarlo 79,3 procent
• Utrecht 69,7 procent

22 november, 17.45: Opkomstcijfer 5 procent lager dan in 2017

22 november, 16.45: Uitslagenavond FVD afgelast

Forum voor Democratie (FVD) heeft een bijeenkomst afgelast waar de partij de verkiezingsuitslagen zou volgen. Een woordvoerder van FVD zegt tegen persbureau ANP dat dit is besloten na overleg met veiligheidsdiensten en beveiligers. Maandagavond werd partijleider Thierry Baudet in een café aangevallen met een bierfles, waarvoor een 14-jarige verdachte vastzit. Eind oktober werd Baudet ook al aangevallen door een man met een paraplu bij een evenement in het Belgische Gent.

‘We hebben het echt geprobeerd; alles afgewogen,’ zegt de partijwoordvoerder. FVD sluit de campagne nu af in een sportcafé in Amsterdam. Baudet is daar niet aanwezig. ‘We hopen op jullie begrip – twee serieuze aanvallen op het hoofd plus alle bedreigingen zijn voor Thierry en zijn gezin nu even genoeg geweest,’ aldus de partij in een verklaring.

22 november, 15.30: Veel aandacht voor Wilders in buitenlandse media

Volgens de Britse omroep BBC markeren de verkiezingen een nieuw tijdperk in de Nederlandse politiek. Het Franse dagblad Le Figaro observeert hoe Nederland ‘de pagina Rutte omslaat’. De verkiezingen worden ‘een ware thriller’, schrijft het Belgische De Morgen.

Er is in de internationale media veel aandacht voor de hoge positie in de peilingen voor de PVV en lijsttrekker Geert Wilders. De Amerikaanse nieuwswebsite Politico spreekt over de ‘opkomst van extreem-rechts’ en een ‘late boost’ voor Wilders. Persbureau Reuters schrijft: ‘Wilders’ extreem-rechtse partij op winst’. Ook de Britse zakenkrant Financial Times heeft aandacht voor Wilders: ‘Geert Wilders klaar voor politieke comeback bij Nederlandse verkiezingen.’

Het Belgische dagblad Het Laatste Nieuws en de Duitse krant Die Welt komen met een uitgebreid profiel van VVD-lijsttrekker Dilan Yeşilgöz. Het Laatste Nieuws schrijft: ‘Goedgemutst, goedgebekt en hooggehakt: wordt Dilan Yeşilgöz-Zegerius (46) vandaag allereerste vrouwelijke premier van Nederland?’ Die Welt merkt Yeşilgöz’ migratiestandpunt op: ‘De migrant die als premier een hard vluchtelingenbeleid belooft.’

The New York Times noemt Pieter Omtzigt (NSC) ‘de man die een onvoorspelbare Nederlandse verkiezing op zijn kop wil zetten’. De Amerikaanse krant merkt op dat het ongebruikelijk is dat veel proteststemmen naar een centrum-kandidaat lijken te gaan. Frans Timmermans krijgt de minste aandacht van de grote internationale kranten, terwijl hij op Europese topfuncties bekleedde.

22 november, 14.40: Opkomstcijfers voorlopig een stuk lager dan in 2017

Volgens cijfers van onderzoeksbureau Ipsos heeft 28 procent van de stemgerechtigden tot 13.45 uur zijn stem uitgebracht. Dat is een stuk lager dan in 2017, toen dat op hetzelfde tijdstip 33 procent was. De vergelijking met de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 is lastig te maken, omdat er wegens de coronacrisis destijds drie dagen kon worden gestemd en er ook per brief kon worden gestemd.

Volg EW op Whatsapp voor de laatste nieuwsupdates

22 november, 13.10: Drukfouten op duizenden Friese stembiljetten

Op zo’n 8.000 stembiljetten in Friesland staat er een drukfout op de stembiljetten. De stembiljetten bevatten een zwarte streep door het rondje van Kajsa Ollongren (D66). De fout werd aangetroffen in stembureau De Wâldsang in de Friese gemeente Achtkarspelen.

22 november, 11.00: Opkomstcijfers voorlopig iets lager dan in 2017

Volgens onderzoeksbureau Ipsos heeft 14 procent van de stemgerechtigden om 10.30 gestemd. Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2017 was dat percentage 15. In 2021 werd er drie dagen lang gestemd, wat de vergelijking moeilijk maakt.

In 2017 kwam 81,6 procent van de stemgerechtigden opdagen. Bij de vorige Tweede Kamerverkiezingen in 2021 was de opkomst 78,7 procent.

22 november, 7.00: Bekijk alle stemlocaties

Bekijk waar u vandaag kunt stemmen. In ruim 9.815 stembureaus kan vandaag van 7.30 tot 21.30 worden gestemd. Met uw stempas mag u alleen in de gemeente stemmen waar u ingeschreven bent. Met een kiezerspas is het mogelijk om buiten uw eigen gemeente te stemmen.

Kunt u overal in Nederland stemmen? Een overzicht van de regels

21 november: Laatste kopstukkendebat met schreeuwer op podium

In het tweede deel van NOS Nederland Kiest: Het Debat waren de lijstrekkers van de grotere partijen aan de beurt. Als laatste debat voor de verkiezingen kan het een grote invloed hebben op het stemgedrag van twijfelende kiezers. De lijsttrekkers gingen de confrontatie volop aan.

In het deeldebat over bestaanszekerheid haalde Pieter Omtzigt (NSC) haalde uit naar zijn voormalige partij, het CDA. Henri Bontenbal (CDA) reageerde geraakt: ‘Ik schrik dat zo’n opmerking naar mij toekomt, ik maakte geen deel uit van die tijd.’

Kijk het laatste debat tussen kopstukken hier terug:

Lilian Marijnissen (SP) keek toe hoe de twee lijsttrekkers ruzieden over de vraag welke partij het nieuwe CDA vertegenwoordigt. Caroline van der Plas (BBB) en Esther Ouwehand (Partij voor de Dieren) stonden tegenover elkaar rond landbouw, maar vonden gemeenschappelijke grond over het beëindigen van oneerlijke handelsverdragen voor boeren.

Geert Wilders (PVV) profileerde zich op migratie: ‘Nederland wordt één groot asielcentrum.’ Rob Jetten (D66) stelde dat Wilders ‘alleen maar op zoek is naar een buitenlandse zondebok’. Ook Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA) lag onder vuur bij Jetten, die vindt dat de lijsttrekker van de linkse combinatie de ‘groene ambities in de uitverkoop doet’.

Kijk alle debatten terug in ons overzicht

Tijdens het afsluitende deeldebat tussen Dilan Yeşilgöz (VVD), Frans Timmermans en Pieter Omtzigt kwam iemand van jongerenpartij LEF schreeuwend het podium op. De verstoorder werd snel verwijderd door beveiligingsmedewerkers.

21 november: Kleinere partijen botsen

In het eerste deel van NOS Nederland Kiest: Het Debat debatteerden de lijsttrekkers van kleinere partijen over drie grote thema’s. Eerst werd aandacht besteed aan de aanval op FVD-lijsttrekker Thierry Baudet. Hij was dankbaar bij het debat te kunnen zijn. Op zijn hoofd waren de gevolgen van de slagen op zijn gezicht zichtbaar.

Baudet vroeg BIJ1-leider Olf om afstand te nemen van BIJ1-lid, dat zou hebben getwitterd: ‘Goed dat fascisten geslagen worden’. Maar Olf hield de boot af: ‘Ik ga niet over alle woorden van de leden.’

Kijk het debat tussen de kleinere partijen hier terug:

Van Haga (BVNL) en Dassen (Volt) stonden tegen elkaar op het thema volkshuisvesting. Dassen wil dat de overheid meer regie pakt, wat Van Haga ‘klinkklare onzin’ noemde. Hij zoekt de oorzaak van de vastgelopen volkshuisvesting bij migranten.

Joost Eerdmans (JA21) en Stephan van Baarle (DENK) botsten over institutioneel racisme en armoedebeleid. Van Baarle noemde Eerdmans een ‘omgekeerde Robin Hood’ die steelt van de armen en geeft aan de rijken.

Lees ook: De lange historie en het nut van verkiezingsdebatten

Mirjam Bikker (ChristenUnie) stelde: ‘Jullie waren net aan het ruziën, nu ga ik weer even’, waarna ze benadrukte dat de focus vooral op gezinnen moet liggen en op de vraga of die hun rekening kunnen betalen.

Chris Stoffer (SGP) zei dat de ‘starter voor de marter’ moet gaan bij het bouwen van huizen. Hij doelde op natuurbeschermingswetgeving die de bouw van huizen kan vertragen wanneer op een bouwterrein ernstig bedreigde soorten leven.

21 november: PVV, GroenLinks-PvdA bovenaan peiling Maurice de Hond

In de laatste peiling van Maurice de Hond voor de verkiezingen staat de PVV bovenaan, samen met GroenLinks-PvdA. De partijen bevinden zich in elkaars foutenmarge, met respectievelijk 29 en 28 zetels. VVD volgt met 26 zetels, NSC met 19 zetels.

Peiling peil.nl (21 november)

21 november: VVD, PVV vooraan in slotpeiling Ipsos

In de laatste peiling van Ipsos voor de verkiezingen staat VVD met 29 zetels bovenaan. De PVV valt nog binnen de foutmarge van 2 zetels. GroenLinks-PvdA volgt met 24 zetels, NSC met 19 zetels.

Ten opzichte van de vorige peiling van Ipsos, uitgevoerd op 14 november, gaan de VVD en GroenLinks-PvdA er een zetel op vooruit. PVV stijgt tien zetels, terwijl NSC er zeven verliest. Ook bij D66 (+2 zetels) en BBB (-2 zetels) zijn er trends merkbaar.

Peiling Ipsos (21 november)

Bekijk een overzicht van alle peilingen

21 november: Slotpeiling I&O zet PVV, VVD en GroenLinks-PvdA aan kop

Volgens de laatste peilingen van I&O Research voor de verkiezingen, wordt de PVV de grootste partij van Nederland met 28 zetels als vandaag zou worden gestemd. GroenLinks-PvdA en VVD volgen op de voet met 27 zetels. Samen hebben de drie partijen 82 zetels, ruim meer dan de helft van de 150 Kamerzetels die morgen te verdelen zijn.

Peiling I&O Research (21 november)

Bekijk een overzicht van alle peilingen

Peilingen sinds 15 maart

21 november: Yesilgöz wil niet in kabinet-Wilders I

Dilan Yeşilgöz (VVD) zei in het radioprogramma Sven op 1 niet in een kabinet te willen waarin Wilders aan het hoofd staat: ‘Wat voor premier gun je dit land?’ Eerder zei Yeşilgöz in principe open te staan voor samenwerking met de PVV.

21 november: Hoogleraar kritisch op doorrekeningen CPB

Hoogleraar overheidsfinanciën Bas Jacobs zei bij BNR dat de plannen van diverse partijen financieel onrealiseerbaar zijn. Hij kritiseert onder meer de plannen van GroenLinks-PvdA om de vennootschapsbelasting te verhogen naar 30 procent. Het belastingtarief in box 3 moet volgens de partij worden verhoogd naar 50 procent.

Lees meer over de doorrekeningen van het CPB

Door zulke plannen kunnen de effectieve marginale tarieven oplopen tot ver boven de 100 procent, stelt de hoogleraar. Ook verwijt Jacobs het CPB zich met haar doorrekeningen in de vingers te snijden. ‘CPB disciplineert de partijen niet meer. Daardoor raakt het hele idee van de doorrekening beschadigd,’ aldus Jacobs.

20 november: Felle uithalen bij debat over ‘De Toekomst van Nederland’

Bij het EenVandaag Verkiezingsdebat gingen zes lijsttrekkers in debat. De uitgenodigde lijsttrekkers waren Dilan Yeşilgöz (VVD), Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA), Pieter Omtzigt (NSC), Geert Wilders (PVV), Rob Jetten (D66) en Caroline van der Plas (BBB).

Het debat ging over onder meer de migratie-crisis, die Jetten een ‘VVD-crisis’ noemde. Daarop beet Yeşilgöz van zich af en verweet ze D66 ‘elk probleem op asiel te ontkennen en de zorgen van de mensen te negeren.’ Daarop stelde Wilders: ‘Het is inderdaad een crisis omdat de VVD D66-beleid heeft uitgevoerd.’

Herbekijk alle verkiezingsdebatten voor de Tweede Kamerverkiezingen

Op het thema klimaatverandering konden GroenLinks-PvdA en D66 elkaar goed vinden. Wilders vindt het juist onverantwoord om veel geld aan klimaat uit te geven ‘terwijl mensen hun boodschappen niet kunnen betalen.’ Nadat Jetten Nederland ‘de megastal van de wereld’ noemde, reageerde Van der Plas gepikeerd: ‘U schoffeert de boeren.’

Ook het belastingbeleid was een twistpunt. Yeşilgöz haalde uit naar Timmermans: ‘U plukt mensen kaal.’ Timmermans antwoordde een bijdrage te vragen aan de rijkste Nederlanders, om niet te hoeven bezuinigen op de zorg: ‘Dat is niet leuk voor de miljonairs, maar zo krijg je wel een eerlijker Nederland.’

20 november: Nieuwe peiling I&O plaats VVD, GroenLinks-PvdA en PVV nek-aan-nek

Volgens de nieuwe peiling van I&O Research zouden de VVD en GroenLinks-PvdA 27 zetels halen als er vandaag verkiezingen zouden zijn. De PVV volgt op 26 zetels, terwijl NSC terugzakt naar 21 zetels. PVV stijgt 6 zetels ten opzichte van de vorige peiling, GroenLinks-PvdA 4 zetels.

Bekijk hier een overzicht van de peilingen

20 november: Baudet weer fysiek aangevallen, ditmaal in Gronings café

Bij een evenement in een Gronings café werd FVD-lijsttrekker Thierry Baudet aangevallen door een onbekende man. Baudet werd enkele keren op het hoofd geslagen met een bierfles, bevestigde een medewerker van het café.

De partij van Baudet meldt dat hij onderweg is naar een ziekenhuis. FVD meldt dat ‘het erop lijkt dat alles goed zal komen’. Caroline van der Plas en Pieter Omtzigt betuigden op X hun steun aan Baudet.

Het is al de tweede keer deze campagne dat Baudet fysiek is belaagd. Eerder kreeg Baudet een klap op zijn hoofd voor een lezing aan de Universiteit Gent (zie blogbericht van 26 oktober). Toen liep Baudet een lichte hersenschudding op.

20 november: Merendeel GroenLinks-PvdA-aanhang stemt strategisch

Volgens het EenVandaag Opiniepanel is 54 procent van de GroenLinks-PvdA-stemmers van plan om strategisch te stemmen, net als veel kiezers die zich oriënteren op PVV (43 procent), VVD (35 procent) en BBB (35 procent).

20 november: Strategische stemmers weten waar ze aan toe zijn

Voor stemmers die er nog niet uit zijn, heeft EW de opties om strategisch te stemmen op een rij gezet. In de laatste dagen voor 22 november profileren lijsttrekkers zich nadrukkelijk om strategische stemmers te paaien.

De ‘verloren stem’ als strategisch wapen

Na het ophefmakend interview van EW waarin Ruben Brekelmans de deur wagenwijd openzette voor een coalitie met Wilders, is de waarschijnlijkheid dat de PVV kan meeregeren, vergroot. Daardoor kan de keuze voor de PVV door strategische stemmers minder als ‘verloren stem’ worden beschouwd dan in het verleden.

VVD-lijsttrekker Dilan Yeşilgöz heeft in de campagne regelmatig de verschillen tussen haar partij en die van Wilders uitvergroot, ondanks dat ze samenwerking met de PVV nadrukkelijk als optie beschouwt. Zo gaf Yeşilgöz bij WNL op Zondag te kennen dat ze een kabinet met de PVV van Geert Wilders niet meteen ziet zitten: ‘De verschillen zijn levensgroot. Ik zie niet hoe dat kan op dit moment’ (zie eerdere blogpost.

Links-progressieve strijd om de zwevende kiezer

Frans Timmermans waarschuwt voor een ‘extreemrechtse’ regering als de PVV van Geert Wilders de grootste wordt. Daarmee kunnen linkse strategische stemmers zich verenigen onder de banier van GroenLinks-PvdA in de hoop dat de PVV zo niet de grootste partij wordt.

Ondertussen stelt Rob Jetten dat een linkse meerderheid niet meer mogelijk is. Op die manier kunnen stemmers ontmoedigd worden om op basis van strategische overwegingen op GroenLinks-PvdA te stemmen. Deze stemmers maken dan misschien toch de keuze om weer op D66 te stemmen.

De BBB zegt binnenkort te komen met een eigen doorrekening van het verkiezingsprogramma te komen. Pieter Omtzigt gaf eerst te kennen het verkiezingsprogramma van Nieuw Sociaal Contract door het CPB door te laten rekenen, maar kwam daar weer op terug. Dilan Yeşilgöz reageerde op X kritisch op zijn beslissing om het programma toch niet door te laten rekenen.

Gisteren gingen Rob Jetten (D66), Mona Keijzer (BBB), Henri Bontenbal (CDA) en Silvio Erkens in debat bij de EW Klimaattop. Eerder op de dag waren de vier grootste uitstoters van Nederland (Shell, Tata Steel, KLM en RWE) te gast om hun plannen voor de vergroening van hun bedrijven toe te lichten.

Het debat werd ernstig verstoord door klimaatactivisten. In de nacht voor het evenement werd het AFAS Theater, waar de Klimaattop plaatsvond, al beklad door Extinction Rebellion. Het debat tussen de politieke kopstukken leverde opmerkelijke momenten op. Zo noemde Mona Keijzer de verstorende klimaatactivisten onbeschoft en wil Jetten ‘een duidelijk slot op de deur’ voor grote uitstoters.

Lees hier: Zo verliep de roerige EW Klimaattop in AFAS Theater Leusden

1 november: AFAS Theater besmeurd in aanloop naar EW Klimaattop

’s Nachts heeft Extinction Rebellion het AFAS Theater in Leusden beklad. Vandaag vindt daar de EW Klimaattop plaats. Met dit evenement pleit EW voor een optimistischere kijk op de klimaatcrisis.

Bij de EW Klimaattop lichtten de vier grootste uitstoters van Nederland hun plannen toe om hun CO2-emissie sterk te verminderen. Nadat vertegenwoordigers van Shell, Tata Steel, KLM en RWE hun plannen hebben toegelicht, volgt een debat met Klimaatminister en D66-lijsttrekker Rob Jetten, BBB-premierskandidaat Mona Keijzer, CDA-lijsttrekker Henri Bontenbal en VVD-Kamerlid Silvio Erkens.

1 november: Caroline van der Plas wil coalitie met NSC, VVD en SGP

In een interview in het Nederlands Dagblad gaf de lijsttrekker van BBB te kennen dat ze verwacht dat haar partij 20 tot 25 zetels haalt bij de verkiezingen van 22 november. Dat is aanzienlijk hoger dan recente peilingen aangeven. Van der Plas zegt dat de partij gepiekt heeft met de stikstofcrisis en nu minder aandacht krijgt doordat andere thema’s in de aandacht zijn.

Van der Plas zegt het mooi te vinden als naast haar partij ook NSC en VVD rond 25 zetels uitkomen. Dan kunnen deze drie partijen, samen met een andere partij, een meerderheidsregering vormen, hoopt Van der Plas. Op de vraag wie die vierde partij zou kunnen worden, zegt Van der Plas: ‘Ik ben altijd wel gecharmeerd van de SGP. Een coalitie met die vier partijen, dat zou het land goed doen, denk ik.’

31 oktober: Peiling toont stijging voor GroenLinks-PvdA

De nieuwe peiling van het EenVandaag Opiniepanel en Ipsos toont een lichte stijging voor GroenLinks-PvdA naar 22 zetels. In de vorige peiling, op 17 oktober, stond ‘verenigd links’ op 20 zetels. Nieuw Sociaal Contract daalt 1 zetel naar 26 zetels, terwijl VVD met 28 zetels als grootste wordt gepeild.

Bekijk het overzicht van de belangrijkste peilingen

30 oktober: Omtzigt en Timmermans vinden gemeenschappelijke grond

Het debat – of misschien accurater: gesprek – tussen Pieter Omtzigt en Frans Timmermans verliep gemoedelijk. Het werd vooral spannend toen het ging over migratie, herverdeling en kernenergie. De lijsttrekkers bleven desondanks vriendelijk. Wellicht moeten zij na de verkiezingen verder met elkaar.

Lees ook: Omtzigt en Timmermans schuren, maar botsen niet

30 oktober: Twitter-ruzie CDA en D66 over Gaza

D66 wil dat Kamerleden uit het verkiezingsreces terugkomen, voor een spoeddebat over een VN-resolutie afgelopen vrijdag over een staakt-het-vuren tussen Hamas en Israël. Nederland onthield zich van stemming, omdat de resolutie geen melding maakte van het recht op zelfverdediging van Israël.

Sjoerd Sjoerdsma (D66) is voorstander voor de resolutie en wil in debat. Het CDA wil dat de Tweede Kamer eerst schriftelijke vragen stelt. Sjoerdsma legde zich hier niet bij neer en richtte een verwijtend bericht aan het CDA, wat wederhoor vond bij CDA-Kamerlid Derk Boswijk: ‘Stop met dit gepolariseer, Sjoerd! Ik blokkeer helemaal niks.’

De ruzie op X tussen Boswijk en Sjoerdsma laat zien hoezeer de oorlog tussen Hamas en Israël de Nederlandse politiek bezighoudt. Verkiezingsdebatten zoals die van het tv-programma College Tour en het een-op-een debat tussen Pieter Omtzigt en Frans Timmermans begonnen dan ook met een vraag of de oorlog.

Lees ook: Hoe oorlog Israël-Hamas de verkiezingen kan beïnvloeden

30 oktober: Bekijk het een-op-een-debat tussen Omtzigt en Timmermans

Vanavond is het een-op-een-debat tussen Pieter Omtzigt (Nieuw Sociaal Contract) en Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA). Op deze manier hopen de kandidaten lang in gesprek te gaan om de overeenkomsten en verschillen tussen beide partijen te belichten.

De partijen van beide lijsttrekkers houden het debat gezamenlijk in het Luxor Live in Arnhem. U kunt het debat live bekijken van 20.00 tot 21.30. Vanavond vinden ook nog andere verkiezingsdebatten plaats met kandidaat-Kamerleden.

30 oktober: Kieskompas staat online

Het Kieskompas staat online. Dit stemphulpmiddel plaatst kiezers en partijen op een assenstelsel (links-rechts en conservatief-progressief) op basis van antwoorden op dertig stellingen. Zo ziet u welke partijen dicht bij u staan.

Er is ook een mogelijkheid om het Kieskompas in te vullen met ‘Steffie’, een online personage dat alles simpel en neutraal uitlegt. Binnenkort verschijnt er ook een Kieskompas ‘met een vleugje regio’, waarbij per provincie specifieke vragen zijn toegevoegd. Naast het Kieskompas zijn er drie thematische Kieskompassen over energie, zorg en wonen.

28 oktober: Onduidelijkheid van tafel, Mona Keijzer is premierskandidaat BBB

In een vraaggesprek met De Telegraaf zegt BBB-lijsttrekker Caroline van der Plas dat Mona Keijzer de premierskandidaat is van de partij. En: ‘Als we niet de grootste worden en wel gaan regeren, is ze onze vicepremier. Want ik ga dat zelf niet doen.’

Lees ook: de politieke visie van Mona Keijzer

Er was wat onduidelijkheid ontstaan over de status van Mona Keijzer binnen de verkiezingsstrijd van BBB. Keijzer werd op 1 september gepresenteerd als de premierskandidaat, maar later benadrukte Van der Plas dat Keijzer gepresenteerd was als nummer 2 van de partij. Nu bevestigt Van der Plas dat Keijzer bij regeringsdeelname de hoogste BBB-post in het kabinet zou krijgen.

27 oktober: Forum voor Democratie legt campagneactiviteiten stil

FVD-lijsttrekker Thierry Baudet blijkt een lichte hersenschudding te hebben door de harde slag die hij gisteravond op zijn hoofd kreeg. Baudet werd belaagd met een paraplu terwijl hij op weg was naar een lezing voor een studentenvereniging aan de Universiteit Gent. De dader, een Oekraïense man die Baudet bij de ingang van het universiteitsgebouw stond op te wachten, wordt vervolgd.

De partij van Baudet legt de campagneactiviteiten voorlopig stil. FVD meldt op X zich te beraden ‘op aanvullende veiligheidsmaatregelen’. Baudet herstelt thuis bij zijn gezin. Over enkele dagen hoopt hij weer op campagne te kunnen.

27 oktober: Carline van Breugel (D66) slechts anderhalve dag Kamerlid

De 29-jarige Carline van Breugel uit Eindhoven is op 25 oktober geïnstalleerd als D66-Kamerlid, als vervanger van de zwangere Hanneke van der Werf. Van Breugel kon nog meedoen aan de vele stemmingen in de laatste uren voor het verkiezingsreces, zoals over het verlagen van de rente op studieleningen. Haar werkzaamheden duurden slechts anderhalve dag. De strateeg bij de Algemene Onderwijsbond (AOb) en oud-voorzitter van de Landelijke Studentenvakbond (LSVb) heeft geen recht op wachtgeld.

Bekijk alle kandidaten voor de Tweede Kamerverkiezingen

Met het aanbreken van het verkiezingsreces kan Van Breugel zich, net zoals andere Kamerleden, vol richten op de campagne. Van Breugel staat op plaats 24 van de D66-kieslijst, gezien de peilingen een onverkiesbare plaats. Wel kan Van Breugel hopen om met voorkeurstemmen de Kamer in te komen. Dat lukte haar bijna in 2021, toen ze 2.367 stemmen tekort kwam voor een zetel.

27 oktober: Verkiezingsreces voor Kamerleden begonnen

Om 03:45 uur ’s nachts eindigden de laatste stemmingen door de huidige Tweede Kamer. In de komende 25 dagen voor de verkiezingen gaan de Kamerleden in verkiezingsreces. Zo krijgen ze de kans om volop campagne te voeren.

De huidige Kamer komt op 5 december een laatste keer samen, om afscheid te nemen van vertrekkende Kamerleden en de verkiezingsuitslag vast te stellen. Een dag later treedt de nieuwe Kamer aan.

26 oktober: Thierry Baudet aangevallen in Gent

Thierry Baudet is op zijn hoofd geslagen met een paraplu, terwijl hij een gebouw van de Universiteit Gent binnenliep om een lezing te geven. ‘Het ging enorm snel en ik was natuurlijk geschrokken,’ zegt Baudet. ‘Ik heb een serieuze bult op mijn hoofd, die ga ik straks nog even laten controleren. Maar ik stel het goed.’

De dader is een 33-jarige man van Oekraïense afkomst. Bij de aanval schreeuwde hij slogans tegen fascisme en Poetin. De politie heeft de man na een verhoor weer vrijgelaten, maar zal hem vervolgen wegens het toebrengen van opzettelijke slagen en verwondingen. ‘Het had nog veel erger kunnen aflopen,’ aldus Baudet.

Baudet was in Gent op uitnodiging van KVHV, een conservatieve Vlaamse studentenvereniging. De lezing werd eerst niet toegestaan door de Universiteit Gent, maar na tussenkomst van de Belgische Raad van State moest de universiteit de lezing faciliteren.

26 oktober: Nieuwe peilingen I&O toont driestrijd aan

I&O peilt Nieuw Sociaal Contract op 27 zetels, de VVD op 26 zetels en GroenLinks-PvdA op 25 zetels. Samen zijn dat genoeg zetels voor een meerderheidscoalitie. De PVV wordt gepeild op 19 zetels, een hoger aantal dan bij de vorige peiling op 9 oktober.

I&O peilt BBB op 11 zetels, terwijl de Partij voor de Dieren, met 7 zetels, 1 erbij krijgt ten opzichte van de vorige peiling – ondanks alle instabiliteit in de partij.

Bekijk alle belangrijke peilingen

25 oktober: Timmermans en Omtzigt komen met eigen debat

Op maandag 30 oktober debatteren Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA) en Pieter Omtzigt (NSC) over verkiezingsthema’s als klimaat, goed bestuur en bestaanszekerheid. Het debat wordt door de partijen zelf georganiseerd.

Het is het eerste campagnedebat waarbij partijleiders een-op-een in discussie gaan. Het debat in het Luxor Live in Arnhem duurt anderhalf uur lang. Er zijn 350 kaarten beschikbaar, die vooral onder partijleden zullen worden verdeeld.

25 oktober: Nummer 13 BBB trekt zich terug na haat-tweets

Kandidaat-Kamerlid Jasper Reekers, die op plaats 13 van de BBB-kandidatenlijst staat, trekt zich terug. Uit onderzoek van persbureau ANP blijkt dat hij via een anoniem Twitter-account haat-tweets naar politici stuurde. Hij noemde mensen onder andere ‘kindermishandelaar’, ‘pharmahoer’ en ‘van nicht tot nazibitch’.

Reekers, die zijn excuses aan zijn partij heeft aangeboden, zegt dat de tweets uit een ‘donkere periode in zijn leven’ komen. De tweets werden geplaatst in de context van de coronacrisis. ‘Ik maakte mij ernstige zorgen over de ontwikkelingen in de maatschappij en dat had effect op mijn gemoedstoestand,’ aldus Reekers. Doordat de kieslijsten al zijn ingediend, blijft Reekers verkiesbaar. Hij belooft afstand te nemen van zijn zetel indien hij wordt verkozen.

Lees ook: Kandidatenlijsten BBB en NSC ontleed

25 oktober: Lancering StemWijzer van ProDemos

De StemWijzer van ProDemos wordt op 25 oktober gepresenteerd en ingevuld door lijsttrekkers. Projectleider Anne Valkering zegt de StemWijzer op belangrijke thema’s te hebben gebaseerd: ‘Denk daarbij aan bestaanszekerheid, klimaat, wonen en migratie.’

Het hulpmiddel bestaat uit dertig stellingen die opgesteld zijn op basis van alle (concept-)programma’s die beschikbaar waren. Mensen kunnen zich door de stemhulp van ProDemos oriënteren op hun politieke keuze bij de Kamerverkiezingen van 22 november. Voor de vorige Kamerverkiezingen werd de StemWijzer miljoenen keren ingevuld.

24 oktober: DENK publiceert verkiezingsprogramma

DENK publiceerde als laatste van de achttien partijen in de Tweede Kamer het verkiezingsprogramma. Het programma Nu is het moment is opvallend visueel en staat bol met opmerkelijke voorstellen.

Zo stelt DENK voor pedoseksuelen chemisch te castreren en autokosten te reduceren. Ook visualiseert de partij de strijd tegen moslimhaat met een afbeelding van Geert Wilders achter de tralies. Op de vraag of deze stijl van campagnevoeren niet polariserend is, antwoordt lijsttrekker Stephan van Baarle: ‘Ik sta er helemaal achter, dit lijkt me een goede manier om onze standpunten te presenteren.’

24 oktober: Nieuw Sociaal Contract presenteert verkiezingsprogramma

De partij van Pieter Omtzigt presenteerde vandaag haar verkiezingsprogramma, Tijd voor Herstel.  Nieuw Sociaal Contract (NSC) zet in op goed bestuur en bestaanszekerheid, vooral betreffende inkomen en huisvesting. De partij wil maximaal 50.000 studie- en werkmigranten per jaar en voor asielzoekers een twee-statussen-stelsel.

Standpunten Omtzigt: weg met stikstofwetten en oplopende immigratie

Verder stelt NSC voor provinciale kiesdistricten te introduceren voor de Tweede Kamerverkiezingen. De partij wil de stikstofwet ontmantelen, maar is kritisch op megastallen en wil de veestapel verkleinen. NSC zet vol in op kernenergie en is tegen het huidige systeem van energiesubsidies en het Klimaatfonds.

22 oktober: Eerste Verkiezingsdebat inhoudelijk, maar weinig confronterend

Lijsttrekkers Dilan Yeşilgöz (VVD), Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA), Pieter Omtzigt (NSC) en Caroline van der Plas (BBB) hadden onder leiding van Twan Huys een vraag-en-antwoordgesprek met studenten. Het ging grotendeels over de inhoud, maar daarbij zochten de partijkopstukken slechts enkele keren de confrontatie op. Wel lokte een antwoord van Frans Timmermans op een vraag over kernenergie uitgesproken reacties uit van de andere lijsttrekkers.

VVD-leider Yeşilgöz wil ‘vooral geen waterige compromissen sluiten’. Timmermans vindt het tijd voor de VVD om ‘even op het bankje te zitten’ – de oppositiebanken dus. Omtzigt wilde alle deuren voor coalitievorming openhouden, waar Van der Plas juist een duidelijke wens uitsprak: ‘Ik wil met Pieter.’

Kijk alle verkiezingsdebatten terug

21 oktober: Gemengde gevoelens op partijcongres D66

Het partijcongres van D66 vond plaats aan de wielerbaan van sportcomplex Omnisport in Apeldoorn. De stemming op het congres werd getekend door de slechte peilingen. Oud-Kamerlid Kees Verhoeven verklaarde: ‘Mensen zoeken iemand om de schuld te geven, en als partij die zes jaar regeert zijn wij dat nu.’

De partij heeft 24 zetels in de Tweede Kamer, waarvan ze er volgens de huidige peilingen slechts 5 tot 9 overhoudt. Toch slaat lijsttrekker Rob Jetten een optimistische toon aan: ‘Ik was vroeger sprinter op de atletiekbaan. Toen won ik vaak in de laatste meters. Dat gaan we bij deze verkiezingen ook doen.’

20 oktober: Integriteitssecretaris daagt Partij voor de Dieren voor rechter

De integriteitssecretaris van de Partij voor de Dieren, die eerder een brandbrief had ontvangen van lijsttrekker Esther Ouwehand, heeft een kort geding aangespannen tegen de partij. Het partijbestuur heeft alle integriteitsmeldingen tegen Ouwehand van de tafel geveegd.

Het bestuur zegt dat alle meldingen afkomstig zijn van het oude bestuur, dat was verwikkeld in een maandenlang conflict met Ouwehand en uiteindelijk collectief aftrad. De integriteitssecretaris kan zich kennelijk niet vinden in de aanpak van het nieuwe bestuur. Het kort geding komt volgende week voor  de rechter.

Geerten Waling: ‘Partij voor de Dieren (PvdD) lijkt opeens een kakelend kippenhok’

20 oktober: Wilders wil dat Omtzigt terugkomt van uitsluiting PVV

Bij de campagne-aftrap van de PVV heeft Geert Wilders een oproep gericht aan Pieter Omtzigt om terug te komen van het op voorhand uitsluiten van de PVV voor een mogelijke coalitie. Wilders ziet geen fundamenteel conflict tussen de twee partijen en rekent erop dat Omtzigts Nieuw Sociaal Contract (NSC) na de verkiezingen toch met de PVV in zee wil gaan.

Om zijn standpunt te onderbouwen, herinnert Wilders eraan dat Omtzigt op een PVV-zetel zit in de Parlementaire Vergadering van de Raad van Europa. Op het verzoek van Omtzigt in 2021 om die zetel te mogen innemen, nadat hij uit het CDA was gestapt, antwoordde Wilders naar eigen zeggen: ‘”Natuurlijk, beste Pieter, mag je op die zetel zitten.” Hij zit er tot op de dag van vandaag en had er geen principiële bezwaren tegen.’

19 oktober: Opwinding binnen GroenLinks-PvdA om Israël

Leden van GroenLinks-PvdA zijn in opstand gekomen tegen de partijkoers rond de oorlog tussen Hamas en Israël. Met een brief, door te sturen aan alle leden, eisen zij een rectificatie van de partijbesturen en de Kamerfracties vanwege ‘het stemgedrag’ en ‘de gekozen houding van de partijtop’. De boze leden willen Kamerleden Kati Piri (PvdA) en Tom van der Lee (GroenLinks), alsook de partijvoorzitters, bestoken met e-mails om hun ongenoegen kenbaar te maken.

De Kamerfracties van GroenLinks en PvdA steunden op 17 oktober een motie van Chris Stoffer (SGP) die de regering verzocht in EU- en VN-verband haar goedkeuring uit te spreken voor het Israëlische recht op zelfverdediging. De partijtop van GroenLinks-PvdA ging inmiddels al door het stof: ‘Het was beter geweest als we zelf een motie hadden ingediend in onze eigen bewoordingen, en deze motie niet hadden gesteund.’

Lees meer over Israël in ons dossier

14 oktober: Bouchallikht doet stap terug om Israël-standpunt GroenLinks-PvdA

De nummer 17 op de lijst van GroenLinks-PvdA zegt context te missen in haar partij omtrent de oorlog tussen Hamas en Israël. Daarom heeft ze aangekondigd niet opnieuw de Kamer in te willen. Omdat de kieslijsten al zijn ingediend, zal Kauthar Bouchallikht op de lijst blijven staan, maar haar zetel afstaan als ze verkozen wordt.

Bouchallikht werd in 2021 met voorkeurstemmen in de Tweede Kamer gekozen nadat tijdens de campagne ophef was ontstaan door haar mogelijke affiliatie met de Moslimbroederschap. Ze bleek ook te hebben deelgenomen aan een demonstratie waarin Israël werd vergeleken met Nazi-Duitsland. Bouchallikht is overigens nog steeds van plan op GroenLinks-PvdA te stemmen ‘omdat ik nog altijd geloof dat dat beter voor Nederland is’.

14 oktober: GroenLinks-PvdA wil af van koningshuis

Op het gezamenlijke congres van GroenLinks-PvdA stemde 52 procent voor het afschaffen van de monarchie in een amendement op het verkiezingsprogramma. Volgens voorstanders van een Nederlandse republiek ‘kost het koningshuis een hoop maar heb je er niets aan’. Een andere spreker zei dat een republiek ook ‘niet altijd zaligmakend’ is. Frans Timmermans stelt de uitslag te respecteren maar dat dat het geen prioriteit wordt.

Lees ook: Timmermans en zijn partij ruiken al de overwinning

13 oktober: Definitief 26 partijen op het stembiljet

Nadat de Kiesraad eerder een voorlopige lijst met 29 verkiezingslijsten had aangekondigd, zijn drie door een tekort aan ondersteuningsverklaringen afgekeurd. Vorige verkiezingen deden er nog 37 partijen mee.

De samenwerking tussen GroenLinks en PvdA zal als ‘GROENLINKS/ Partij van de Arbeid (PvdA)’ de derde lijst op het stembiljet innemen. Nieuw Sociaal Contact kreeg lijst 19 toebedeeld gekregen.

10 oktober: Minder partijen doen mee aan verkiezingen

7 oktober: Van Hooft nipt tot lijsttrekker 50PLUS gekozen

Vandaag werd Gerard Van Hooft bij een digitale ledenstemming met 51 procent van de stemmen als lijsttrekker van 50PLUS gekozen. Ellen Verkoelen, die was aangedragen door het partijbestuur als kandidaat-lijsttrekker, schaarde 48 procent van de stemmers achter zich. Na afloop van de digitale stemming vandaag zei Van Hoof: ‘Ik hoop dat mensen zich achter de democratisch gekozen lijst gaan scharen’. De deadline voor het aandragen van de kandidatenlijst bij de Kiesraad is maandag 9 oktober.

De verkiezing van Van Hooft is opmerkelijk. Hij werd vorige week nog, op verzoek van partijvoorzitter Jorien van den Herik, uit het partijcongres gezet. Er ontstond chaos, waardoor het congres vroegtijdig werd afgebroken. Van Hooft was twee keer door het bestuur geroyeerd als lid maar dit werd beide keren teruggedraaid. Partijvoorzitter Van den Herik kondigde vorige week aan dat hij zijn functie neerlegt.

6 oktober: Ouwehand heeft volgens bestuur PvdD geen integriteitschendingen begaan

Volgens het nieuwe partijbestuur van de Partij voor de Dieren (PvdD) heeft Esther Ouwehand geen integriteitsschendingen begaan. Het lijkt er dus op dat Ouwehand hiermee haar lijsttrekkerschap weer actief op kan nemen, nadat ze eerder een stap terug deed. Voorzitter Michiel Knol zegt dat het bestuur een ‘zorgvuldige en intensieve procedure’ heeft doorlopen.

Het huidige partijbestuur is pas op 14 september aangetreden nadat het vorige bestuur eerder aftrad door een publiek geworden conflict met partijleider Ouwehand. De nieuwste ontwikkeling in de saga binnen de PvdD komt kort na een melding dat Ouwehand de medewerker die de integriteitsmeldingen tegen haar onderzocht, onder druk zette.

6 oktober: 50PLUS belegt digitale ledenvergadering

Het digitale ledenberaad op zaterdag 7 oktober is de laatste kans voor 50PLUS om de zaken op orde te krijgen. Leden kunnen dan digitaal stemmen over de samenstelling van de 50PLUS-lijst.  Op 9 oktober is de deadline om kandidatenlijsten in te leveren bij de Kiesraad.

Een week eerder eindigde het partijcongres van 50PLUS, dat volgens de peilingen uit de Tweede Kamer lijkt te verdwijnen na de verkiezingen, in mineur. Voordat de kieslijst was vastgesteld, werd kandidaat-lijsttrekker Gerard van Hooft onder politiebegeleiding de zaal uitgezet. Van Hooft was eerder door het bestuur uit de partij gezet, maar verscheen toch op het congres.

6 oktober: Ouwehand zette medewerker integriteitsmeldingen onder druk

Lijsttrekker Esther Ouwehand van de Partij voor de Dieren (PvdD) zette volgens NRC de partijmedewerker die de integriteitsmeldingen tegen haar behandelt, onder druk. Ouwehand heeft via haar advocaat van het PvdD-bestuur geëist dat de medewerker de meldingen al voor het partijcongres van zondag 24 september zou behandelen. Behalve de opgevoerde tijdsdruk heeft Ouwehand een email met beschuldigingen over de medewerker verstuurd.

Op het recente ledencongres kondigde Ouwehand aan tijdelijk terug te stappen als partijleider, maar aan te blijven als lijsttrekker. Sinds het congres zijn er minstens drie nieuwe integriteitsmeldingen binnengekomen, die vooral gaan over de werkomstandigheden op de fractie. PvdD staat in de peilingen rond de zeven zetels.

5 oktober: Omtzigt verzamelt voldoende ondersteuningsverklaringen

Nieuw Sociaal Contract (NSC) heeft genoeg ondersteuningsverklaringen ontvangen om in alle twintig kieskringen te kunnen meedoen aan de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november. Omtzigt zegt overweldigd te zijn dat ‘zo veel mensen Nieuw Sociaal Contract concreet steunen’. In recente peilingen staat NSC met zo’n 25 zetels nek-aan-nek met de VVD als virtueel grootste partij van Nederland.

4 oktober: Doofpotaffaire nieuw partijbestuur Partij voor de Dieren?

Het nieuwe partijbestuur van de Partij voor de Dieren (PvdD) wil de integriteitsmeldingen over lijsttrekker Esther Ouwehand niet door onafhankelijke experts laten onderzoeken. Dit bericht De Telegraaf, dat met diverse partijprominenten heeft gesproken.

De meldingen van een doofpotaffaire zijn de nieuwste episode in de saga binnen de PvdD. Het sluimerende conflict tussen Ouwehand en het oude PvdD-partijbestuur kwam onlangs in de openbaarheid. Het partijbestuur trad af en de voorgestelde kandidatenlijst ging op de schop. De eenheid binnen de PvdD is met het nieuwe bestuur verre van hersteld.

3 oktober: Makineli van kandidatenlijst BBB verkiezingen 2023 gehaald

Yasin Makineli, die op plek 43 van de BoerBurgerBeweging-kandidatenlijst stond, heeft geweigerd een verklaring af te leggen over de Turkse verantwoordelijkheid voor de Armeense genocide. Het bestuur van de BBB had hierop aangedrongen, wat volgens de kandidaat als ‘een mes op mijn keel’ voelde. Volgens Makineli is het aan historici om te bepalen wie voor de genocide verantwoordelijk is.

De Turkse genocide op Armeniërs is weer actueel naar aanleiding van de etnische zuivering van Nagorno-Karabach door Azerbeidzjan. Makineli werkte eerder voor de Tweede Kamerfractie van DENK. Voor dezelfde partij was hij fractievoorzitter in Veenendaal. Hij raakte gefascineerd door een speech over politiek en geloof van BBB-lijsttrekker Caroline van der Plas.

2 oktober: NSC-voorzitter Hein Pieper stapt op

Hein Pieper stapt op als voorzitter van Nieuw Sociaal Contract (NSC) na een klacht van een oud-medewerker. Deze zou bijna twintig jaar geleden onterecht zijn ontslagen door Pieper, toen directeur van een katholieke stichting. Pieper is theoloog, voormalig CDA-Tweede Kamerlid en dijkgraaf van het waterschap Rijn en IJssel. Hij was sinds augustus voorzitter van NSC.

Het vertrek van Pieper is het tweede in korte tijd bij NSC. Onno Aerden werd al na enkele uren als woordvoerder ontslagen vanwege een oude negatieve tweet over de BBB. Met Pieper verliest Omtzigt een vertrouweling die tevens medeoprichter van NSC is. Bestuurslid Bert van Boggelen neemt de voorzitterstaken tijdelijk over.