Volg de formatie op de voet

Na de grote overwinning van de PVV tijdens de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november zijn alle ogen gericht op de kabinetsformatie. Wat zijn de nieuwste nieuwtjes? EW houdt u op de hoogte in dit formatieblog.

7 december: Verkenner Plasterk komt maandag met advies

Na twee gespreksrondes met de partijleiders van PVV, VVD, NSC en BBB, verspreid over negen dagen, geeft verkenner Ronald Plasterk aan klaar te zijn om maandag een advies te geven. Naar verwachting wordt er daarna door de vier genoemde partijen doorgepraat over de inhoud van een mogelijke coalitieovereenkomst.

6 december: ‘Lucht redelijk geklaard’ tussen Omtzigt en Wilders

Na een gesprek met Pieter Omtzigt gaf Geert Wilders aan dat ‘de lucht redelijk geklaard’ is tussen de twee partijleiders. Omtzigts bezwaren ‘in de sfeer van de rechtsstatelijkheid’ tegen samenwerking met de PVV lijken nog niet volledig van de baan. Maar de NSC-leider gaf wel aan dat er ‘alle reden is om morgen een vervolggesprek te hebben’.

In een eerder gesprek met Omtzigt gaf Dilan Yesilgöz al aan te denken dat ‘we een heel eind kunnen komen’. De VVD-leider benadrukte gemeenschappelijke zorgen met NSC. Zo lijken de signalen voor een mogelijke regeerconstructie met PVV, VVD, NSC en BBB gunstig.

6 december: Nieuwe installatie van de Tweede Kamer

Op woensdag 6 december werd de nieuwe Tweede Kamer geïnstalleerd. In totaal namen 67 nieuwe Kamerleden plaats. De vertrekkende Kamerleden namen een dag eerder al afscheid. Ondertussen gaat het formatieproces in de achtergrond gewoon door.

Bekijk hoe de nieuwe Tweede Kamer eruit ziet

5 december: PVV, VVD en BBB willen onderhandelen

Geert Wilders (PVV), Dilan Yesilgöz (VVD) en Caroline van der Plas (BBB) hebben verklaard bereid te zijn voor onderhandelingen over een minderheidskabinet. Dat gaven de partijleiders aan in een tweede ronde gesprekken met verkenner Ronald Plasterk. Vooral de houding van de VVD was tot nu toe onduidelijk.

De VVD heeft hiermee nog niet vaarwel gezegd tegen haar plannen om te gedogen in plaats van volledig mee te regeren. De drie gesprekspartners hebben samen 68 zetels. Met gedoogsteun van NSC zou er een minderheidskabinet gevormd kunnen worden. Ook andere opties zijn mathematisch mogelijk.

4 december: Uitglijder Omtzigt? Fotograaf legt notitie vast

Op het briefje staat ‘Ondergrens’ en ‘Niet in PVV/NSC/BBB’. Vermoedelijk staat er achter die laatste regel nog iets, maar dat is niet zichtbaar op de verspreidde foto. Met de notitie lijkt Omtzigt erop te doelen dat hij niet in een kabinet met de PVV wil stappen.

Het incident is opmerkelijk omdat een soortgelijk incident tijdens de formatie in 2021 plaatsvond met Pieter Omtzigt als middelpunt. Toen had verkenner Kajsa Ollongren een aantekening waarop ‘positie Omtzigt, functie elders’ stond te lezen. Dit leidde tot veel ophef. Pieter Omtzigt verliet het CDA, de verkenners en Mark Rutte moesten zich verantwoorden en het formatieproces liep vertraging op.

Lees verder onder de afbeelding

Ook het boekje dat Omtzigt vasthoudt maakt het incident extra opmerkelijk. Hij houdt vermoedelijk het satirische ‘Daar heb ik geen actieve herinnering aan’-notitieboekje vast, dat bestaat uit 80 blanco pagina’s. Een knipoog naar premier Mark Ruttes befaamde uitspraak in zijn verdediging in de Tweede Kamer met betrekking tot het ‘functie elders’-incident.

Omtzigt heeft op X gezegd dat hij de aantekeningen voorafgaand aan het gesprek met verkenner Plasterk had opgeschreven. Hij zegt dat het niet de bedoeling was deze zichtbaar te tonen. Omtzigt ziet er ook wel de humor van in: ‘De aantekeningen hebben ondertussen wel een bestemming elders gekregen’.

4 december: Tweede ronde formatiegesprekken van start

Verkenner Ronald Plasterk begint vandaag aan de tweede ronde van de formatiegesprekken. Hij gaat in gesprek met de partijleiders van PVV, BBB, VVD en NSC. Na Geert Wilders zijn Caroline van der Plas, Dilan Yeşilgöz en Pieter Omtzigt aan de beurt.

Morgen, op 5 december, wordt er afscheid genomen van de vertrekkende Tweede Kamerleden. Woensdag wordt de nieuwe samenstelling van de Tweede Kamer geïnstalleerd. Plasterk hoopt volgende week zijn concluderende verslag aan de Tweede Kamervoorzitter te presenteren.

3 december: Een derde VVD-stemmers heeft spijt volgens RTL-onderzoek

Uit onderzoek van RTL onder ruim 21.000 leden van het RTL Nieuwspanel blijkt dat zo’n 74 procent van VVD-stemmers niet achter het besluit van de partij staat om niet in een kabinet te stappen. Ruim een derde (35 procent) geeft aan spijt te hebben van hun stem op de VVD.

2 december: Nieuwe peiling toont verdere stijging PVV

De nieuwe peiling van Maurice de Hond toont een verdere stijging van de PVV aan. Peil.nl zet de PVV nu op 42 zetels, een stijging van 5 zetels ten opzichte van de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november. Verder is vooral het verlies van de VVD opmerkelijk, de partij wordt op 16 zetels gepeild, 8 zetels lager dan de partij bij de verkiezingen haalde.

2 december: Geen significante wijzigingen hertelling

Er werden 6.000 stemmen herteld bij vier stembureaus nadat de Tweede Kamer daartoe had beslist. De aanleiding voor de hertelling was dat er ‘onverklaarbare stemverschillen’ waren vastgesteld. Na de hertelling waren nog slechts vier stemmen niet herleidbaar, wat ruim binnen de foutenmarge valt.

2 december: Hertelling bij vier Tilburgse stembureaus

De Tweede Kamer heeft vanochtend beslist tot een hertelling bij vier Tilburgse stembureaus. Er bleek bij deze stembureaus een onverklaarbaar telverschil vastgesteld. Door een nieuwe procedure behoeven telverschillen van meer dan 2 procent nieuw onderzoek.

Het lijkt er niet op dat de hertelling de zetelverdeling van de Tweede Kamer zal beïnvloeden, maar dat is wel mogelijk. Vooral het verschil tussen D66 en SP voor een restzetel – slechts 160 stemmen – is klein. Het is nog maar de tweede keer dat de Tweede Kamer een hertelling aanvraagt. Dat was eerder het geval bij de Europese verkiezingen in 2019.

1 december: Plasterk kondigt tweede ronde gesprekken aan

Verkenner Ronald Plasterk kondigde aan meer tijd nodig te hebben voor de verkenningsfase. In eerste instantie had hij gehoopt al komende dinsdag een verslag voor te leggen aan de Kamervoorzitter. Dat wordt nu de week van 11 december. Eerst zal er nog een tweede ronde gesprekken plaatsvinden, maar niet met alle partijen.

1 december: Definitieve resultaten vastgelegd door Kiesraad

Vandaag heeft de Kiesraad de officiële resultaten van de Tweede Kamerverkiezingen bekend gemaakt. Er was even sprake van een extra zetel voor D66 ten koste van de SP, maar dat blijkt niet het geval. Daardoor loopt D66-Kamerlid Tjeerd de Groot, een van de hoofdrolspelers in het stikstofdebat, zijn zetel mis. In totaal brachten 10,4 miljoen van de 13,5 miljoen kiesgerechtigden een stem uit. Het opkomstpercentage – 77,7 procent – is iets lager dan in 2021.

Van Omtzigt tot Bouchallikht: met voorkeurstemmen de Kamer in

Nummer 27 van de kandidatenlijst van GroenLinks-PvdA, Daniëlle Hirsch, komt met voorkeurstemmen de Kamer in. In de nieuwe samenstelling van de Tweede Kamer, die op woensdag 6 december wordt geïnstalleerd, zal de PVV de grootste fractie vormen met 37 zetels, gevolgd door GroenLinks-PvdA met 25 zetels en VVD met 24 zetels. Nieuw Sociaal Contract haalde 20 zetels.

30 november: BBB wil ‘fractievoorzitters-manifest’

BBB-leider Caroline van der Plas pleit voor een tussenfase waarin de PVV, VVD, NSC en BBB samen om tafel zitten ‘om te kijken of dat een stap kan zijn naar een formatieproces met deze vier partijen’. Deze tussenfase zou plaatsvinden nadat de eerste ronde van gesprekken met verkenner Plasterk zijn afgerond.

Van der Plas, die de verwijten van partijleiders op sociale media hekelt, wil kijken of er raakvlakken kunnen worden gevonden voor de formatie. ‘Of je er uitkomt in een gesprek is een tweede, maar ik vind het bizar dat er niet eens met elkaar gesproken wordt’, aldus Van der Plas.

Bovendien noemt de BBB de mogelijkheid om een ‘fractievoorzitters-manifest’ te publiceren, iets wat eerder ook in Flevoland gebeurde bij de coalitievorming in Flevoland. In zo’n kerndocument kunnen volgens de partij afspraken worden gemaakt over ‘de grenzen die de rechtstaat en grondwet ons kunnen meegeven’.

30 november: Omtzigt en Wilders strooien met verwijten naar elkaar

Het botert niet tussen Geert Wilders en Pieter Omtzigt. Op X gaf Wilders aan dat ze eerder deze week ruim een uur hebben gepraat over de problemen die Omtzigt heeft met de PVV. Wilders noemt het jammer dat Omtzigt dit ‘vergeet te melden’.

Omtzigt gaf gisteren bij verkenner Plasterk aan dat hij nog niet wil praten over een coalitie. Ook herhaalde hij rechtstatelijke bezwaren tegen samenwerking met de PVV te hebben. Wilders hekelt de ‘politieke spelletjes’ van Omtzigt.

29 november: Omtzigt wil nog niet praten over mogelijke coalitie

Bij zijn gesprek met verkenner Ronald Plasterk heeft Pieter Omtzigt gezegd dat NSC momenteel niet bereid is om over een meerderheid- of minderheidskabinet te onderhandelen. Omtzigt ziet specifiek problemen in de samenwerking met de PVV: ‘Er zitten onder meer belemmeringen in de sfeer van de rechtsstatelijkheid’.

In plaats van te kijken naar een coalitie, wil Omtzigt dat twee informateurs per onderwerp gaan kijken naar de meerderheden die bestaan. De NSC-leider staat nadrukkelijk open voor een minderheidskabinet, zakenkabinet of extraparlementair kabinet.

PVV-leider Geert Wilders wil geen ‘Haagse spelletjes’ spelen en stelt dat de verkiezingsuitslag een coalitie tussen PVV, VVD, NSC en BBB logisch maakt. Net zoals de campagne, belooft de formatieperiode spannend te worden.

29 november: Wilders bezoekt asielopvang in Kijkduin

Geert Wilders kwam lokale bewoners gisteren ‘een hart onder de riem steken’ omdat er 100 tot 120 asielzoekers opgevangen zullen worden in het NH Hotel in Kijkduin. Dat gebeurt nadat gemeente Den Haag de vraag kreeg om enkele asielzoekers onderdak te bieden om het opvangcentrum in Ter Apel te ontlasten. Wilders ging niet naar binnen bij de informatieavond voor bewoners.

Mogelijke coalitiepartners reageren niet bepaald positief op het bezoek van Wilders. Caroline van der Plas weet niet of het bezoek ‘nou handig was in deze fase’. Pieter Omtzigt vindt het bezoek ‘bijzonder’ maar zegt dat Wilders, net zoals iedereen, vrij is om zijn eigen keuzes te maken.

29 november: ‘Ex-verkenner Van Strien meldde fraudebeschuldiging bewust niet aan Wilders’

Dat meldt Van Strien zelf aan De Telegraaf. In samenspraak met Marjolein Faber, die fractievoorzitter van de PVV in de Eerste Kamer is, werd besloten om ‘Geert daar niet mee lastig te vallen’. Van Strien trad maandag terug als verkenner doordat een tegen hem lopende rechtszaak aan het lichtkwam. Met drie dagen was Van Striens verkennerscarrière de kortste in de Nederlandse geschiedenis.

28 november: D66 lijkt nog een zetel te stijgen

Volgens de Verkiezingsdienst van het ANP haalt D66 niet negen maar tien zetels. D66 wint de extra zetel ten koste van SP, dat daarmee terugloopt tot 4 zetels. De reden voor de zetelverschuiving zijn de stemmen uit het buitenland, die nu bij de totale uitslag geteld worden.

28 november: Plasterk wil verkenning volgende week afronden

Verkenner Ronald Plasterk heeft aangegeven met alle partijen in gesprek te willen. Vooruitkijkend zegt Plasterk dat er ‘volgende week met een kleiner aantal partijleiders nog een tweede gespreksronde zou kunnen plaatsvinden’. Daarna wordt een verslag aangeboden aan de Tweede Kamervoorzitter. Plasterk streeft ernaar dit proces volgende week af te ronden.

Morgenochtend begint Plasterk gesprekken met alle politieke leiders in zoverre ze daartoe bereid zijn. Stephan van Baarle (DENK) heeft aangegeven niet te willen praten met de verkenner door bezwaren tegen samenwerking met de PVV.

28 november: Plasterk benoemd als nieuwe verkenner

Ronald Plasterk is aangesteld als nieuwe verkenner in de formatie. Hij volgt PVV-senator Gom van Strien op. Behalve de leiders van Partij voor de Dieren en DENK stemden alle partijen in met de kandidatuur van Plasterk.

PVV-leider Geert Wilders is tevreden dat Plasterk bereid is de verkennersrol op zich te nemen: ‘De man heeft veel politieke ervaring, heeft toch ook al een aantal jaren afstand tot de politiek en is volgens mij een hele creatieve geest die dit hartstikke goed kan doen.’

28 november: Lijsttrekkers opnieuw rond de tafel

Net zoals vorige week komen de lijsttrekkers weer bij elkaar om een nieuwe verkenner aan te wijzen. Nadat PVV-senator Gom van Strien zich terugtrok, stelt Geert Wilders nu oud-PvdA-minister Ronald Plasterk voor als nieuwe verkenner.

Plasterk opperde in zijn column dat ‘er recht moet worden gedaan aan de verkiezingsuitslag’. Ook zei Plasterk een coalitie tussen PVV, VVD, NSC en BBB de logische optie te vinden: ‘De formatie is niet enorm ingewikkeld en hoeft niet heel lang te duren.’ Dat belooft.

Het beraad met de fractievoorzitters is niet veel meer dan een formaliteit, waarna de verkenner aan de slag kan. Vorige keer stemde DENK-fractievoorzitter Stephan van Baarle als enige tegen de benoeming van Van Strien.

27 november: ‘Ronald Plasterk beoogd nieuwe verkenner’

Volgens RTL Nieuws wordt Ronald Plasterk dinsdag 28 november voorgedragen als nieuwe verkenner. Hij was van 2012 tot 2017 minister van Binnenlandse Zaken in het kabinet-Rutte II en tussen 2007 en 2010 was hij minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap in het kabinet-Balkenende IV. Plasterk wil tegenover RTL geen commentaar geven.

27 november: Verkenner Gom van Strien (PVV) legt taken neer

De verkenner stopt na aantijgingen van fraude in NRC. Volgens de krant is er in maart aangifte gedaan door Utrecht Holdings tegen voormalig bestuurder Van Strien. De PVV-senator wordt ervan beschuldigd aandelen van aan de Universiteit Utrecht gelinkte bedrijven doorgespeeld te hebben aan een extern bedrijf waar zijn echtgenote een derde van de aandelen in handen zou hebben.

Ondertussen heeft PVV-leider Geert Wilders al aangekondigd dinsdag met een nieuwe kandidaat te komen ‘met meer afstand tot de politiek’. Over de situatie met Van Strien zegt Wilders: ‘We zijn samen tot de conclusie gekomen dat het beter was om, helaas, ermee op te houden.’

Wilders contacteert eerst de andere fractievoorzitters om te kijken of er voldoende steun is voor zijn kandidaat. Kamervoorzitter Vera Bergkamp: ‘Het is vervelend om de verkenningsfase zo te starten. Tegelijkertijd is het belangrijk dat de verkenningsfase zorgvuldig en adequaat verloopt.’

Blijf op de hoogte van het laatste nieuws: volg EW via Whatsapp

24 november, 12.30: Omtzigt reageert op weigering VVD om in kabinet te stappen

Pieter Omtzigt noemt het ‘bijzonder’ dat VVD niet wil deelnemen aan een kabinet. Het irriteert de NSC-leider dat Yesilgöz dit besluit aan de pers meldde vlak vóór het gesprek met de beoogde fractievoorzitters van de partijen over het aanwijzen van een verkenner. ‘Het is niet mijn stijl om dat op deze manier te doen,’ zegt hij. ‘Het bemoeilijkt in ieder geval het formatieproces,’ dat volgens Omtzigt toch al een ingewikkelde puzzel was.

24 november, 12.00: Wilders teleurgesteld over besluit VVD

‘Zeer teleurstellend dat de VVD zonder een minuut te hebben onderhandeld zegt niet deel te willen nemen aan een centrumrechts kabinet,’ schrijft Wilders in een bericht op X op het besluit van Yesilgöz om niet in een kabinet plaats te nemen. ‘Dit is ook niet wat de VVD-kiezer wil volgens mij. Erg jammer.’ Wilders houdt de deur open voor als de VVD eventueel opnieuw een draai maakt: ‘Ik hoop dat ze nog van gedachten veranderen want regeren is beter dan gedogen.’

Lees verder onder de tweet van Wilders

Wilders vindt het een ‘lichtpuntje’ dat Yeşilgöz wel openstaat voor gedogen van het kabinet. ‘Maar dan moet daar natuurlijk ook wel de mogelijkheid voor zijn,’ aldus de PVV-leider. De verkenner die de PVV heeft voorgedragen, Eerste Kamerlid Gom van Strien, moet volgende week duidelijk maken of het plan van de VVD ‘reëel’ is of ‘alleen maar ketelmuziek’.

Wilders geeft de voorkeur aan een centrum-rechts meerderheidskabinet met zowel PVV als VVD, om problemen als immigratie en asiel op te lossen. Wilders denkt dat veel stemmers op de partij van Yeşilgöz het niet eens zijn met haar keuze om een kabinet te mijden: ‘We hebben misschien wat zetels verloren, maar je laat ons nu in de steek, want we gaan niet meebesturen,’ is volgens Wilders de gedachte bij VVD-kiezers.

 24 november, 10.30: VVD wil niet in kabinet, wel gedogen

De VVD wil niet in een kabinet, dat zei partijleider Dilan Yeşilgöz vrijdagochtend. Ze vindt dat de VVD met een verlies van 10 zetels te veel heeft verloren om geloofwaardig in een kabinet plaats te nemen. Wel staat de partij ervoor open om een ‘kabinet van winnaars’ te gedogen.

Tijdens de formatie wil Yeşilgöz naar eigen zeggen wel aan tafel zitten om te helpen bij het opstellen van ‘kaders’ voor de formerende partijen. Maakt ze met haar opstelling een rechtse coalitie onmogelijk? Nee, vindt de VVD-leider: ‘Ik wil oprecht niks moeilijker maken, maar juist een constructief centrum-rechts kabinet vooruithelpen.’

Volgens Yeşilgöz wijst de verkiezingsuitslag uit dat het wel ‘wat minder VVD’ mag. ‘Ik hoor ook uit de partijen: VVD, sla toch een rondje over.’

Dilan Yeşilgöz legt haar keuze uit in een bericht op X:

23 november, 11.30: Prognose op basis van 98 procent van de getelde stemmen

Uit de prognose van donderdagochtend, op basis van 98 procent van de getelde stemmen, blijkt dat de winst van de PVV nog iets groter is dan woensdagavond werd aangenomen. De partij lijkt af te stevenen op 37 zetels in de Tweede Kamer. D66 verliest ten opzichte van de eerste exitpoll één zetel: de partij lijkt niet 10, maar 9 zetels te krijgen.

23 november, 09.40: Farmers Defence Force spreekt van ‘goed nieuws’

Boerenactiegroep Farmers Defence Force zegt tegen persbureau ANP dat boeren opgelucht zijn door de verkiezingsuitslag. ‘Goed nieuws’, stelde een woordvoerder. Formeren wordt een uitdaging volgens FDF, maar ‘het kan in ieder geval echt niet zo zijn dat partijen de grootste partij links laten liggen. Dan krijg je een opstand.’

22 november, 23.30: Opkomst iets lager dan 2021

De totale opkomst bij de verkiezingen lag op 78,2 procent, marginaal lager dan in 2021: toen bracht 78,7 procent van de kiesgerechtigden hun stem uit.
Aangetekend moet worden dat in 2021 de coronapandemie zorgde voor een vertekend beeld: minder mensen waagden zich daardoor in een publieke ruimte om hun stem uit te brengen. In 2017, onder vergelijkbare omstandigheden met 2023, lag de opkomst op 81,9 procent. Zo bezien was de opkomst deze Tweede Kamerverkiezingen significant lager.

22 november, 23.05: Timmermans maakt zich zorgen over moslims

Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA) zei zich zorgen te maken om mensen met een islamitische achtergrond. ‘Als je mensen tegenkomt die zich afvragen: hoor ik hier nog wel? Dan zeg je duidelijk: ja!’ schrijft hij in een bericht op X:

23 november, 22.45 uur: Martin Bosma (PVV) viert feest

22 november, 21.45: Omtzigt (NSC) reageert met blijde foto

Pieter Omtzigt (NSC) sprak van een ‘geweldig resultaat’ voor NSC na het bekend worden van de exitpoll. Die blijdschap was ook te zien op een foto die hij deelde op sociale media. Wel noemde hij de uitslag ‘ingewikkeld’. Hij wilde niet vooruitlopen op eventuele samenwerking met de PVV, maar sloot die in ieder geval niet geheel uit.

22 november, 21.35: Eerste reactie Geert Wilders op exitpoll

PVV-leider Geert Wilders begint zijn overwinningsspeech al direct na de eerste exitpoll. Hij opent met een vraag: ‘Zijn we te verstaan?’ Dat is hij, blijkt uit het gejuich in zijn zaal. Wilders gaat verder met een duidelijke belofte: ‘Dat de Nederlanders hun land terug krijgen. Dat Nederland weer voor de Nederlanders wordt. Dat de asieltsunami stopt. Dat mensen meer geld in hun portemonnee krijgen. In plaats van hoe het de afgelopen jaren ging, toen het aan onzin werd uitgegeven.’

Wilders heeft zijn zinnen overduidelijk gezet op het Torentje, benadrukt hij door te zeggen dat het ‘aan ons niet zal liggen. Wij willen besturen. Het zou zeer ondemocratisch zijn als de kiezer buitenspel wordt gezet. Alle partijen moeten nu over hun schaduw heen springen. Laten wij een poging doen om er met elkaar uit komen’.

22 november, 21.05: Aardverschuiving krijgt vorm

Na de eerste exitpoll lijkt PVV de grote winnaar te worden van de Tweede Kamerverkiezingen 2023. De partij staat op 35 zetels, ruim een verdubbeling van het zetelaantal uit 2021 (17). Daarmee blijft de PVV alle andere partijen voor. De VVD staat op 24 zetels, een verlies van 10 zetels. GroenLinks-PvdA staat voorlopig op 25 zetels, 8 meer dan de 17 zetels die beide partijen samen hadden. Nieuw Sociaal Contract van Pieter Omtzigt debuteert met 20 zetels in de exitpoll.

PVV-leider Geert Wilders reageert euforisch in een filmpje op X:

22 november, 19.45: Tweederde van de stemgerechtigden heeft gestemd

22 november, 19.15: Opkomstcijfers in diverse (grote) gemeenten tussen de 60 en 70 procent

Op de website opkomstenuitslag.nl zijn de actuele opkomstcijfers in diverse (grote) gemeenten live te volgen. Om 19.15 uur waren dit de opkomstcijfers:

• Den Haag 60 procent
• Eindhoven 62,6 procent
• Emmen 69,9 procent
• Groningen 70,4 procent
• Harderwijk 69,9 procent
• Hilversum 70,2 procent
• Nijmegen 69,6 procent
• Tynaarlo 79,3 procent
• Utrecht 69,7 procent

22 november, 17.45: Opkomstcijfer 5 procent lager dan in 2017

22 november, 16.45: Uitslagenavond FVD afgelast

Forum voor Democratie (FVD) heeft een bijeenkomst afgelast waar de partij de verkiezingsuitslagen zou volgen. Een woordvoerder van FVD zegt tegen persbureau ANP dat dit is besloten na overleg met veiligheidsdiensten en beveiligers. Maandagavond werd partijleider Thierry Baudet in een café aangevallen met een bierfles, waarvoor een 14-jarige verdachte vastzit. Eind oktober werd Baudet ook al aangevallen door een man met een paraplu bij een evenement in het Belgische Gent.

‘We hebben het echt geprobeerd; alles afgewogen,’ zegt de partijwoordvoerder. FVD sluit de campagne nu af in een sportcafé in Amsterdam. Baudet is daar niet aanwezig. ‘We hopen op jullie begrip – twee serieuze aanvallen op het hoofd plus alle bedreigingen zijn voor Thierry en zijn gezin nu even genoeg geweest,’ aldus de partij in een verklaring.

22 november, 15.30: Veel aandacht voor Wilders in buitenlandse media

Volgens de Britse omroep BBC markeren de verkiezingen een nieuw tijdperk in de Nederlandse politiek. Het Franse dagblad Le Figaro observeert hoe Nederland ‘de pagina Rutte omslaat’. De verkiezingen worden ‘een ware thriller’, schrijft het Belgische De Morgen.

Er is in de internationale media veel aandacht voor de hoge positie in de peilingen voor de PVV en lijsttrekker Geert Wilders. De Amerikaanse nieuwswebsite Politico spreekt over de ‘opkomst van extreem-rechts’ en een ‘late boost’ voor Wilders. Persbureau Reuters schrijft: ‘Wilders’ extreem-rechtse partij op winst’. Ook de Britse zakenkrant Financial Times heeft aandacht voor Wilders: ‘Geert Wilders klaar voor politieke comeback bij Nederlandse verkiezingen.’

Het Belgische dagblad Het Laatste Nieuws en de Duitse krant Die Welt komen met een uitgebreid profiel van VVD-lijsttrekker Dilan Yeşilgöz. Het Laatste Nieuws schrijft: ‘Goedgemutst, goedgebekt en hooggehakt: wordt Dilan Yeşilgöz-Zegerius (46) vandaag allereerste vrouwelijke premier van Nederland?’ Die Welt merkt Yeşilgöz’ migratiestandpunt op: ‘De migrant die als premier een hard vluchtelingenbeleid belooft.’

The New York Times noemt Pieter Omtzigt (NSC) ‘de man die een onvoorspelbare Nederlandse verkiezing op zijn kop wil zetten’. De Amerikaanse krant merkt op dat het ongebruikelijk is dat veel proteststemmen naar een centrum-kandidaat lijken te gaan. Frans Timmermans krijgt de minste aandacht van de grote internationale kranten, terwijl hij op Europese topfuncties bekleedde.

22 november, 14.40: Opkomstcijfers voorlopig een stuk lager dan in 2017

Volgens cijfers van onderzoeksbureau Ipsos heeft 28 procent van de stemgerechtigden tot 13.45 uur zijn stem uitgebracht. Dat is een stuk lager dan in 2017, toen dat op hetzelfde tijdstip 33 procent was. De vergelijking met de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 is lastig te maken, omdat er wegens de coronacrisis destijds drie dagen kon worden gestemd en er ook per brief kon worden gestemd.

Volg EW op Whatsapp voor de laatste nieuwsupdates

22 november, 13.10: Drukfouten op duizenden Friese stembiljetten

Op zo’n 8.000 stembiljetten in Friesland staat er een drukfout op de stembiljetten. De stembiljetten bevatten een zwarte streep door het rondje van Kajsa Ollongren (D66). De fout werd aangetroffen in stembureau De Wâldsang in de Friese gemeente Achtkarspelen.

22 november, 11.00: Opkomstcijfers voorlopig iets lager dan in 2017

Volgens onderzoeksbureau Ipsos heeft 14 procent van de stemgerechtigden om 10.30 gestemd. Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2017 was dat percentage 15. In 2021 werd er drie dagen lang gestemd, wat de vergelijking moeilijk maakt.

In 2017 kwam 81,6 procent van de stemgerechtigden opdagen. Bij de vorige Tweede Kamerverkiezingen in 2021 was de opkomst 78,7 procent.

22 november, 7.00: Bekijk alle stemlocaties

Bekijk waar u vandaag kunt stemmen. In ruim 9.815 stembureaus kan vandaag van 7.30 tot 21.30 worden gestemd. Met uw stempas mag u alleen in de gemeente stemmen waar u ingeschreven bent. Met een kiezerspas is het mogelijk om buiten uw eigen gemeente te stemmen.

Kunt u overal in Nederland stemmen? Een overzicht van de regels

21 november: Laatste kopstukkendebat met schreeuwer op podium

In het tweede deel van NOS Nederland Kiest: Het Debat waren de lijstrekkers van de grotere partijen aan de beurt. Als laatste debat voor de verkiezingen kan het een grote invloed hebben op het stemgedrag van twijfelende kiezers. De lijsttrekkers gingen de confrontatie volop aan.

In het deeldebat over bestaanszekerheid haalde Pieter Omtzigt (NSC) haalde uit naar zijn voormalige partij, het CDA. Henri Bontenbal (CDA) reageerde geraakt: ‘Ik schrik dat zo’n opmerking naar mij toekomt, ik maakte geen deel uit van die tijd.’

Kijk het laatste debat tussen kopstukken hier terug:

Lilian Marijnissen (SP) keek toe hoe de twee lijsttrekkers ruzieden over de vraag welke partij het nieuwe CDA vertegenwoordigt. Caroline van der Plas (BBB) en Esther Ouwehand (Partij voor de Dieren) stonden tegenover elkaar rond landbouw, maar vonden gemeenschappelijke grond over het beëindigen van oneerlijke handelsverdragen voor boeren.

Geert Wilders (PVV) profileerde zich op migratie: ‘Nederland wordt één groot asielcentrum.’ Rob Jetten (D66) stelde dat Wilders ‘alleen maar op zoek is naar een buitenlandse zondebok’. Ook Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA) lag onder vuur bij Jetten, die vindt dat de lijsttrekker van de linkse combinatie de ‘groene ambities in de uitverkoop doet’.

Kijk alle debatten terug in ons overzicht

Tijdens het afsluitende deeldebat tussen Dilan Yeşilgöz (VVD), Frans Timmermans en Pieter Omtzigt kwam iemand van jongerenpartij LEF schreeuwend het podium op. De verstoorder werd snel verwijderd door beveiligingsmedewerkers.

21 november: Kleinere partijen botsen

In het eerste deel van NOS Nederland Kiest: Het Debat debatteerden de lijsttrekkers van kleinere partijen over drie grote thema’s. Eerst werd aandacht besteed aan de aanval op FVD-lijsttrekker Thierry Baudet. Hij was dankbaar bij het debat te kunnen zijn. Op zijn hoofd waren de gevolgen van de slagen op zijn gezicht zichtbaar.

Baudet vroeg BIJ1-leider Olf om afstand te nemen van BIJ1-lid, dat zou hebben getwitterd: ‘Goed dat fascisten geslagen worden’. Maar Olf hield de boot af: ‘Ik ga niet over alle woorden van de leden.’

Kijk het debat tussen de kleinere partijen hier terug:

Van Haga (BVNL) en Dassen (Volt) stonden tegen elkaar op het thema volkshuisvesting. Dassen wil dat de overheid meer regie pakt, wat Van Haga ‘klinkklare onzin’ noemde. Hij zoekt de oorzaak van de vastgelopen volkshuisvesting bij migranten.

Joost Eerdmans (JA21) en Stephan van Baarle (DENK) botsten over institutioneel racisme en armoedebeleid. Van Baarle noemde Eerdmans een ‘omgekeerde Robin Hood’ die steelt van de armen en geeft aan de rijken.

Lees ook: De lange historie en het nut van verkiezingsdebatten

Mirjam Bikker (ChristenUnie) stelde: ‘Jullie waren net aan het ruziën, nu ga ik weer even’, waarna ze benadrukte dat de focus vooral op gezinnen moet liggen en op de vraga of die hun rekening kunnen betalen.

Chris Stoffer (SGP) zei dat de ‘starter voor de marter’ moet gaan bij het bouwen van huizen. Hij doelde op natuurbeschermingswetgeving die de bouw van huizen kan vertragen wanneer op een bouwterrein ernstig bedreigde soorten leven.

21 november: PVV, GroenLinks-PvdA bovenaan peiling Maurice de Hond

In de laatste peiling van Maurice de Hond voor de verkiezingen staat de PVV bovenaan, samen met GroenLinks-PvdA. De partijen bevinden zich in elkaars foutenmarge, met respectievelijk 29 en 28 zetels. VVD volgt met 26 zetels, NSC met 19 zetels.

Peiling peil.nl (21 november)

21 november: VVD, PVV vooraan in slotpeiling Ipsos

In de laatste peiling van Ipsos voor de verkiezingen staat VVD met 29 zetels bovenaan. De PVV valt nog binnen de foutmarge van 2 zetels. GroenLinks-PvdA volgt met 24 zetels, NSC met 19 zetels.

Ten opzichte van de vorige peiling van Ipsos, uitgevoerd op 14 november, gaan de VVD en GroenLinks-PvdA er een zetel op vooruit. PVV stijgt tien zetels, terwijl NSC er zeven verliest. Ook bij D66 (+2 zetels) en BBB (-2 zetels) zijn er trends merkbaar.

Peiling Ipsos (21 november)

Bekijk een overzicht van alle peilingen

21 november: Slotpeiling I&O zet PVV, VVD en GroenLinks-PvdA aan kop

Volgens de laatste peilingen van I&O Research voor de verkiezingen, wordt de PVV de grootste partij van Nederland met 28 zetels als vandaag zou worden gestemd. GroenLinks-PvdA en VVD volgen op de voet met 27 zetels. Samen hebben de drie partijen 82 zetels, ruim meer dan de helft van de 150 Kamerzetels die morgen te verdelen zijn.

Peiling I&O Research (21 november)

Bekijk een overzicht van alle peilingen

Peilingen sinds 15 maart

21 november: Yesilgöz wil niet in kabinet-Wilders I

Dilan Yeşilgöz (VVD) zei in het radioprogramma Sven op 1 niet in een kabinet te willen waarin Wilders aan het hoofd staat: ‘Wat voor premier gun je dit land?’ Eerder zei Yeşilgöz in principe open te staan voor samenwerking met de PVV.

21 november: Hoogleraar kritisch op doorrekeningen CPB

Hoogleraar overheidsfinanciën Bas Jacobs zei bij BNR dat de plannen van diverse partijen financieel onrealiseerbaar zijn. Hij kritiseert onder meer de plannen van GroenLinks-PvdA om de vennootschapsbelasting te verhogen naar 30 procent. Het belastingtarief in box 3 moet volgens de partij worden verhoogd naar 50 procent.

Lees meer over de doorrekeningen van het CPB

Door zulke plannen kunnen de effectieve marginale tarieven oplopen tot ver boven de 100 procent, stelt de hoogleraar. Ook verwijt Jacobs het CPB zich met haar doorrekeningen in de vingers te snijden. ‘CPB disciplineert de partijen niet meer. Daardoor raakt het hele idee van de doorrekening beschadigd,’ aldus Jacobs.

20 november: Felle uithalen bij debat over ‘De Toekomst van Nederland’

Bij het EenVandaag Verkiezingsdebat gingen zes lijsttrekkers in debat. De uitgenodigde lijsttrekkers waren Dilan Yeşilgöz (VVD), Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA), Pieter Omtzigt (NSC), Geert Wilders (PVV), Rob Jetten (D66) en Caroline van der Plas (BBB).

Het debat ging over onder meer de migratie-crisis, die Jetten een ‘VVD-crisis’ noemde. Daarop beet Yeşilgöz van zich af en verweet ze D66 ‘elk probleem op asiel te ontkennen en de zorgen van de mensen te negeren.’ Daarop stelde Wilders: ‘Het is inderdaad een crisis omdat de VVD D66-beleid heeft uitgevoerd.’

Herbekijk alle verkiezingsdebatten voor de Tweede Kamerverkiezingen

Op het thema klimaatverandering konden GroenLinks-PvdA en D66 elkaar goed vinden. Wilders vindt het juist onverantwoord om veel geld aan klimaat uit te geven ‘terwijl mensen hun boodschappen niet kunnen betalen.’ Nadat Jetten Nederland ‘de megastal van de wereld’ noemde, reageerde Van der Plas gepikeerd: ‘U schoffeert de boeren.’

Ook het belastingbeleid was een twistpunt. Yeşilgöz haalde uit naar Timmermans: ‘U plukt mensen kaal.’ Timmermans antwoordde een bijdrage te vragen aan de rijkste Nederlanders, om niet te hoeven bezuinigen op de zorg: ‘Dat is niet leuk voor de miljonairs, maar zo krijg je wel een eerlijker Nederland.’

20 november: Nieuwe peiling I&O plaats VVD, GroenLinks-PvdA en PVV nek-aan-nek

Volgens de nieuwe peiling van I&O Research zouden de VVD en GroenLinks-PvdA 27 zetels halen als er vandaag verkiezingen zouden zijn. De PVV volgt op 26 zetels, terwijl NSC terugzakt naar 21 zetels. PVV stijgt 6 zetels ten opzichte van de vorige peiling, GroenLinks-PvdA 4 zetels.

Bekijk hier een overzicht van de peilingen

20 november: Baudet weer fysiek aangevallen, ditmaal in Gronings café

Bij een evenement in een Gronings café werd FVD-lijsttrekker Thierry Baudet aangevallen door een onbekende man. Baudet werd enkele keren op het hoofd geslagen met een bierfles, bevestigde een medewerker van het café.

De partij van Baudet meldt dat hij onderweg is naar een ziekenhuis. FVD meldt dat ‘het erop lijkt dat alles goed zal komen’. Caroline van der Plas en Pieter Omtzigt betuigden op X hun steun aan Baudet.

Het is al de tweede keer deze campagne dat Baudet fysiek is belaagd. Eerder kreeg Baudet een klap op zijn hoofd voor een lezing aan de Universiteit Gent (zie blogbericht van 26 oktober). Toen liep Baudet een lichte hersenschudding op.

20 november: Merendeel GroenLinks-PvdA-aanhang stemt strategisch

Volgens het EenVandaag Opiniepanel is 54 procent van de GroenLinks-PvdA-stemmers van plan om strategisch te stemmen, net als veel kiezers die zich oriënteren op PVV (43 procent), VVD (35 procent) en BBB (35 procent).

20 november: Strategische stemmers weten waar ze aan toe zijn

Voor stemmers die er nog niet uit zijn, heeft EW de opties om strategisch te stemmen op een rij gezet. In de laatste dagen voor 22 november profileren lijsttrekkers zich nadrukkelijk om strategische stemmers te paaien.

De ‘verloren stem’ als strategisch wapen

Na het ophefmakend interview van EW waarin Ruben Brekelmans de deur wagenwijd openzette voor een coalitie met Wilders, is de waarschijnlijkheid dat de PVV kan meeregeren, vergroot. Daardoor kan de keuze voor de PVV door strategische stemmers minder als ‘verloren stem’ worden beschouwd dan in het verleden.

VVD-lijsttrekker Dilan Yeşilgöz heeft in de campagne regelmatig de verschillen tussen haar partij en die van Wilders uitvergroot, ondanks dat ze samenwerking met de PVV nadrukkelijk als optie beschouwt. Zo gaf Yeşilgöz bij WNL op Zondag te kennen dat ze een kabinet met de PVV van Geert Wilders niet meteen ziet zitten: ‘De verschillen zijn levensgroot. Ik zie niet hoe dat kan op dit moment’ (zie eerdere blogpost.

Links-progressieve strijd om de zwevende kiezer

Frans Timmermans waarschuwt voor een ‘extreemrechtse’ regering als de PVV van Geert Wilders de grootste wordt. Daarmee kunnen linkse strategische stemmers zich verenigen onder de banier van GroenLinks-PvdA in de hoop dat de PVV zo niet de grootste partij wordt.

Ondertussen stelt Rob Jetten dat een linkse meerderheid niet meer mogelijk is. Op die manier kunnen stemmers ontmoedigd worden om op basis van strategische overwegingen op GroenLinks-PvdA te stemmen. Deze stemmers maken dan misschien toch de keuze om weer op D66 te stemmen.

De BBB zegt binnenkort te komen met een eigen doorrekening van het verkiezingsprogramma te komen. Pieter Omtzigt gaf eerst te kennen het verkiezingsprogramma van Nieuw Sociaal Contract door het CPB door te laten rekenen, maar kwam daar weer op terug. Dilan Yeşilgöz reageerde op X kritisch op zijn beslissing om het programma toch niet door te laten rekenen.

Gisteren gingen Rob Jetten (D66), Mona Keijzer (BBB), Henri Bontenbal (CDA) en Silvio Erkens in debat bij de EW Klimaattop. Eerder op de dag waren de vier grootste uitstoters van Nederland (Shell, Tata Steel, KLM en RWE) te gast om hun plannen voor de vergroening van hun bedrijven toe te lichten.

Het debat werd ernstig verstoord door klimaatactivisten. In de nacht voor het evenement werd het AFAS Theater, waar de Klimaattop plaatsvond, al beklad door Extinction Rebellion. Het debat tussen de politieke kopstukken leverde opmerkelijke momenten op. Zo noemde Mona Keijzer de verstorende klimaatactivisten onbeschoft en wil Jetten ‘een duidelijk slot op de deur’ voor grote uitstoters.

Lees hier: Zo verliep de roerige EW Klimaattop in AFAS Theater Leusden

1 november: AFAS Theater besmeurd in aanloop naar EW Klimaattop

’s Nachts heeft Extinction Rebellion het AFAS Theater in Leusden beklad. Vandaag vindt daar de EW Klimaattop plaats. Met dit evenement pleit EW voor een optimistischere kijk op de klimaatcrisis.

Bij de EW Klimaattop lichtten de vier grootste uitstoters van Nederland hun plannen toe om hun CO2-emissie sterk te verminderen. Nadat vertegenwoordigers van Shell, Tata Steel, KLM en RWE hun plannen hebben toegelicht, volgt een debat met Klimaatminister en D66-lijsttrekker Rob Jetten, BBB-premierskandidaat Mona Keijzer, CDA-lijsttrekker Henri Bontenbal en VVD-Kamerlid Silvio Erkens.

1 november: Caroline van der Plas wil coalitie met NSC, VVD en SGP

In een interview in het Nederlands Dagblad gaf de lijsttrekker van BBB te kennen dat ze verwacht dat haar partij 20 tot 25 zetels haalt bij de verkiezingen van 22 november. Dat is aanzienlijk hoger dan recente peilingen aangeven. Van der Plas zegt dat de partij gepiekt heeft met de stikstofcrisis en nu minder aandacht krijgt doordat andere thema’s in de aandacht zijn.

Van der Plas zegt het mooi te vinden als naast haar partij ook NSC en VVD rond 25 zetels uitkomen. Dan kunnen deze drie partijen, samen met een andere partij, een meerderheidsregering vormen, hoopt Van der Plas. Op de vraag wie die vierde partij zou kunnen worden, zegt Van der Plas: ‘Ik ben altijd wel gecharmeerd van de SGP. Een coalitie met die vier partijen, dat zou het land goed doen, denk ik.’

31 oktober: Peiling toont stijging voor GroenLinks-PvdA

De nieuwe peiling van het EenVandaag Opiniepanel en Ipsos toont een lichte stijging voor GroenLinks-PvdA naar 22 zetels. In de vorige peiling, op 17 oktober, stond ‘verenigd links’ op 20 zetels. Nieuw Sociaal Contract daalt 1 zetel naar 26 zetels, terwijl VVD met 28 zetels als grootste wordt gepeild.

Bekijk het overzicht van de belangrijkste peilingen

30 oktober: Omtzigt en Timmermans vinden gemeenschappelijke grond

Het debat – of misschien accurater: gesprek – tussen Pieter Omtzigt en Frans Timmermans verliep gemoedelijk. Het werd vooral spannend toen het ging over migratie, herverdeling en kernenergie. De lijsttrekkers bleven desondanks vriendelijk. Wellicht moeten zij na de verkiezingen verder met elkaar.

Lees ook: Omtzigt en Timmermans schuren, maar botsen niet

30 oktober: Twitter-ruzie CDA en D66 over Gaza

D66 wil dat Kamerleden uit het verkiezingsreces terugkomen, voor een spoeddebat over een VN-resolutie afgelopen vrijdag over een staakt-het-vuren tussen Hamas en Israël. Nederland onthield zich van stemming, omdat de resolutie geen melding maakte van het recht op zelfverdediging van Israël.

Sjoerd Sjoerdsma (D66) is voorstander voor de resolutie en wil in debat. Het CDA wil dat de Tweede Kamer eerst schriftelijke vragen stelt. Sjoerdsma legde zich hier niet bij neer en richtte een verwijtend bericht aan het CDA, wat wederhoor vond bij CDA-Kamerlid Derk Boswijk: ‘Stop met dit gepolariseer, Sjoerd! Ik blokkeer helemaal niks.’

De ruzie op X tussen Boswijk en Sjoerdsma laat zien hoezeer de oorlog tussen Hamas en Israël de Nederlandse politiek bezighoudt. Verkiezingsdebatten zoals die van het tv-programma College Tour en het een-op-een debat tussen Pieter Omtzigt en Frans Timmermans begonnen dan ook met een vraag of de oorlog.

Lees ook: Hoe oorlog Israël-Hamas de verkiezingen kan beïnvloeden

30 oktober: Bekijk het een-op-een-debat tussen Omtzigt en Timmermans

Vanavond is het een-op-een-debat tussen Pieter Omtzigt (Nieuw Sociaal Contract) en Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA). Op deze manier hopen de kandidaten lang in gesprek te gaan om de overeenkomsten en verschillen tussen beide partijen te belichten.

De partijen van beide lijsttrekkers houden het debat gezamenlijk in het Luxor Live in Arnhem. U kunt het debat live bekijken van 20.00 tot 21.30. Vanavond vinden ook nog andere verkiezingsdebatten plaats met kandidaat-Kamerleden.

30 oktober: Kieskompas staat online

Het Kieskompas staat online. Dit stemphulpmiddel plaatst kiezers en partijen op een assenstelsel (links-rechts en conservatief-progressief) op basis van antwoorden op dertig stellingen. Zo ziet u welke partijen dicht bij u staan.

Er is ook een mogelijkheid om het Kieskompas in te vullen met ‘Steffie’, een online personage dat alles simpel en neutraal uitlegt. Binnenkort verschijnt er ook een Kieskompas ‘met een vleugje regio’, waarbij per provincie specifieke vragen zijn toegevoegd. Naast het Kieskompas zijn er drie thematische Kieskompassen over energie, zorg en wonen.

28 oktober: Onduidelijkheid van tafel, Mona Keijzer is premierskandidaat BBB

In een vraaggesprek met De Telegraaf zegt BBB-lijsttrekker Caroline van der Plas dat Mona Keijzer de premierskandidaat is van de partij. En: ‘Als we niet de grootste worden en wel gaan regeren, is ze onze vicepremier. Want ik ga dat zelf niet doen.’

Lees ook: de politieke visie van Mona Keijzer

Er was wat onduidelijkheid ontstaan over de status van Mona Keijzer binnen de verkiezingsstrijd van BBB. Keijzer werd op 1 september gepresenteerd als de premierskandidaat, maar later benadrukte Van der Plas dat Keijzer gepresenteerd was als nummer 2 van de partij. Nu bevestigt Van der Plas dat Keijzer bij regeringsdeelname de hoogste BBB-post in het kabinet zou krijgen.

27 oktober: Forum voor Democratie legt campagneactiviteiten stil

FVD-lijsttrekker Thierry Baudet blijkt een lichte hersenschudding te hebben door de harde slag die hij gisteravond op zijn hoofd kreeg. Baudet werd belaagd met een paraplu terwijl hij op weg was naar een lezing voor een studentenvereniging aan de Universiteit Gent. De dader, een Oekraïense man die Baudet bij de ingang van het universiteitsgebouw stond op te wachten, wordt vervolgd.

De partij van Baudet legt de campagneactiviteiten voorlopig stil. FVD meldt op X zich te beraden ‘op aanvullende veiligheidsmaatregelen’. Baudet herstelt thuis bij zijn gezin. Over enkele dagen hoopt hij weer op campagne te kunnen.

27 oktober: Carline van Breugel (D66) slechts anderhalve dag Kamerlid

De 29-jarige Carline van Breugel uit Eindhoven is op 25 oktober geïnstalleerd als D66-Kamerlid, als vervanger van de zwangere Hanneke van der Werf. Van Breugel kon nog meedoen aan de vele stemmingen in de laatste uren voor het verkiezingsreces, zoals over het verlagen van de rente op studieleningen. Haar werkzaamheden duurden slechts anderhalve dag. De strateeg bij de Algemene Onderwijsbond (AOb) en oud-voorzitter van de Landelijke Studentenvakbond (LSVb) heeft geen recht op wachtgeld.

Bekijk alle kandidaten voor de Tweede Kamerverkiezingen

Met het aanbreken van het verkiezingsreces kan Van Breugel zich, net zoals andere Kamerleden, vol richten op de campagne. Van Breugel staat op plaats 24 van de D66-kieslijst, gezien de peilingen een onverkiesbare plaats. Wel kan Van Breugel hopen om met voorkeurstemmen de Kamer in te komen. Dat lukte haar bijna in 2021, toen ze 2.367 stemmen tekort kwam voor een zetel.

27 oktober: Verkiezingsreces voor Kamerleden begonnen

Om 03:45 uur ’s nachts eindigden de laatste stemmingen door de huidige Tweede Kamer. In de komende 25 dagen voor de verkiezingen gaan de Kamerleden in verkiezingsreces. Zo krijgen ze de kans om volop campagne te voeren.

De huidige Kamer komt op 5 december een laatste keer samen, om afscheid te nemen van vertrekkende Kamerleden en de verkiezingsuitslag vast te stellen. Een dag later treedt de nieuwe Kamer aan.

26 oktober: Thierry Baudet aangevallen in Gent

Thierry Baudet is op zijn hoofd geslagen met een paraplu, terwijl hij een gebouw van de Universiteit Gent binnenliep om een lezing te geven. ‘Het ging enorm snel en ik was natuurlijk geschrokken,’ zegt Baudet. ‘Ik heb een serieuze bult op mijn hoofd, die ga ik straks nog even laten controleren. Maar ik stel het goed.’

De dader is een 33-jarige man van Oekraïense afkomst. Bij de aanval schreeuwde hij slogans tegen fascisme en Poetin. De politie heeft de man na een verhoor weer vrijgelaten, maar zal hem vervolgen wegens het toebrengen van opzettelijke slagen en verwondingen. ‘Het had nog veel erger kunnen aflopen,’ aldus Baudet.

Baudet was in Gent op uitnodiging van KVHV, een conservatieve Vlaamse studentenvereniging. De lezing werd eerst niet toegestaan door de Universiteit Gent, maar na tussenkomst van de Belgische Raad van State moest de universiteit de lezing faciliteren.

26 oktober: Nieuwe peilingen I&O toont driestrijd aan

I&O peilt Nieuw Sociaal Contract op 27 zetels, de VVD op 26 zetels en GroenLinks-PvdA op 25 zetels. Samen zijn dat genoeg zetels voor een meerderheidscoalitie. De PVV wordt gepeild op 19 zetels, een hoger aantal dan bij de vorige peiling op 9 oktober.

I&O peilt BBB op 11 zetels, terwijl de Partij voor de Dieren, met 7 zetels, 1 erbij krijgt ten opzichte van de vorige peiling – ondanks alle instabiliteit in de partij.

Bekijk alle belangrijke peilingen

25 oktober: Timmermans en Omtzigt komen met eigen debat

Op maandag 30 oktober debatteren Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA) en Pieter Omtzigt (NSC) over verkiezingsthema’s als klimaat, goed bestuur en bestaanszekerheid. Het debat wordt door de partijen zelf georganiseerd.

Het is het eerste campagnedebat waarbij partijleiders een-op-een in discussie gaan. Het debat in het Luxor Live in Arnhem duurt anderhalf uur lang. Er zijn 350 kaarten beschikbaar, die vooral onder partijleden zullen worden verdeeld.

25 oktober: Nummer 13 BBB trekt zich terug na haat-tweets

Kandidaat-Kamerlid Jasper Reekers, die op plaats 13 van de BBB-kandidatenlijst staat, trekt zich terug. Uit onderzoek van persbureau ANP blijkt dat hij via een anoniem Twitter-account haat-tweets naar politici stuurde. Hij noemde mensen onder andere ‘kindermishandelaar’, ‘pharmahoer’ en ‘van nicht tot nazibitch’.

Reekers, die zijn excuses aan zijn partij heeft aangeboden, zegt dat de tweets uit een ‘donkere periode in zijn leven’ komen. De tweets werden geplaatst in de context van de coronacrisis. ‘Ik maakte mij ernstige zorgen over de ontwikkelingen in de maatschappij en dat had effect op mijn gemoedstoestand,’ aldus Reekers. Doordat de kieslijsten al zijn ingediend, blijft Reekers verkiesbaar. Hij belooft afstand te nemen van zijn zetel indien hij wordt verkozen.

Lees ook: Kandidatenlijsten BBB en NSC ontleed

25 oktober: Lancering StemWijzer van ProDemos

De StemWijzer van ProDemos wordt op 25 oktober gepresenteerd en ingevuld door lijsttrekkers. Projectleider Anne Valkering zegt de StemWijzer op belangrijke thema’s te hebben gebaseerd: ‘Denk daarbij aan bestaanszekerheid, klimaat, wonen en migratie.’

Het hulpmiddel bestaat uit dertig stellingen die opgesteld zijn op basis van alle (concept-)programma’s die beschikbaar waren. Mensen kunnen zich door de stemhulp van ProDemos oriënteren op hun politieke keuze bij de Kamerverkiezingen van 22 november. Voor de vorige Kamerverkiezingen werd de StemWijzer miljoenen keren ingevuld.

24 oktober: DENK publiceert verkiezingsprogramma

DENK publiceerde als laatste van de achttien partijen in de Tweede Kamer het verkiezingsprogramma. Het programma Nu is het moment is opvallend visueel en staat bol met opmerkelijke voorstellen.

Zo stelt DENK voor pedoseksuelen chemisch te castreren en autokosten te reduceren. Ook visualiseert de partij de strijd tegen moslimhaat met een afbeelding van Geert Wilders achter de tralies. Op de vraag of deze stijl van campagnevoeren niet polariserend is, antwoordt lijsttrekker Stephan van Baarle: ‘Ik sta er helemaal achter, dit lijkt me een goede manier om onze standpunten te presenteren.’

24 oktober: Nieuw Sociaal Contract presenteert verkiezingsprogramma

De partij van Pieter Omtzigt presenteerde vandaag haar verkiezingsprogramma, Tijd voor Herstel.  Nieuw Sociaal Contract (NSC) zet in op goed bestuur en bestaanszekerheid, vooral betreffende inkomen en huisvesting. De partij wil maximaal 50.000 studie- en werkmigranten per jaar en voor asielzoekers een twee-statussen-stelsel.

Standpunten Omtzigt: weg met stikstofwetten en oplopende immigratie

Verder stelt NSC voor provinciale kiesdistricten te introduceren voor de Tweede Kamerverkiezingen. De partij wil de stikstofwet ontmantelen, maar is kritisch op megastallen en wil de veestapel verkleinen. NSC zet vol in op kernenergie en is tegen het huidige systeem van energiesubsidies en het Klimaatfonds.

22 oktober: Eerste Verkiezingsdebat inhoudelijk, maar weinig confronterend

Lijsttrekkers Dilan Yeşilgöz (VVD), Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA), Pieter Omtzigt (NSC) en Caroline van der Plas (BBB) hadden onder leiding van Twan Huys een vraag-en-antwoordgesprek met studenten. Het ging grotendeels over de inhoud, maar daarbij zochten de partijkopstukken slechts enkele keren de confrontatie op. Wel lokte een antwoord van Frans Timmermans op een vraag over kernenergie uitgesproken reacties uit van de andere lijsttrekkers.

VVD-leider Yeşilgöz wil ‘vooral geen waterige compromissen sluiten’. Timmermans vindt het tijd voor de VVD om ‘even op het bankje te zitten’ – de oppositiebanken dus. Omtzigt wilde alle deuren voor coalitievorming openhouden, waar Van der Plas juist een duidelijke wens uitsprak: ‘Ik wil met Pieter.’

Kijk alle verkiezingsdebatten terug

21 oktober: Gemengde gevoelens op partijcongres D66

Het partijcongres van D66 vond plaats aan de wielerbaan van sportcomplex Omnisport in Apeldoorn. De stemming op het congres werd getekend door de slechte peilingen. Oud-Kamerlid Kees Verhoeven verklaarde: ‘Mensen zoeken iemand om de schuld te geven, en als partij die zes jaar regeert zijn wij dat nu.’

De partij heeft 24 zetels in de Tweede Kamer, waarvan ze er volgens de huidige peilingen slechts 5 tot 9 overhoudt. Toch slaat lijsttrekker Rob Jetten een optimistische toon aan: ‘Ik was vroeger sprinter op de atletiekbaan. Toen won ik vaak in de laatste meters. Dat gaan we bij deze verkiezingen ook doen.’

20 oktober: Integriteitssecretaris daagt Partij voor de Dieren voor rechter

De integriteitssecretaris van de Partij voor de Dieren, die eerder een brandbrief had ontvangen van lijsttrekker Esther Ouwehand, heeft een kort geding aangespannen tegen de partij. Het partijbestuur heeft alle integriteitsmeldingen tegen Ouwehand van de tafel geveegd.

Het bestuur zegt dat alle meldingen afkomstig zijn van het oude bestuur, dat was verwikkeld in een maandenlang conflict met Ouwehand en uiteindelijk collectief aftrad. De integriteitssecretaris kan zich kennelijk niet vinden in de aanpak van het nieuwe bestuur. Het kort geding komt volgende week voor  de rechter.

Geerten Waling: ‘Partij voor de Dieren (PvdD) lijkt opeens een kakelend kippenhok’

20 oktober: Wilders wil dat Omtzigt terugkomt van uitsluiting PVV

Bij de campagne-aftrap van de PVV heeft Geert Wilders een oproep gericht aan Pieter Omtzigt om terug te komen van het op voorhand uitsluiten van de PVV voor een mogelijke coalitie. Wilders ziet geen fundamenteel conflict tussen de twee partijen en rekent erop dat Omtzigts Nieuw Sociaal Contract (NSC) na de verkiezingen toch met de PVV in zee wil gaan.

Om zijn standpunt te onderbouwen, herinnert Wilders eraan dat Omtzigt op een PVV-zetel zit in de Parlementaire Vergadering van de Raad van Europa. Op het verzoek van Omtzigt in 2021 om die zetel te mogen innemen, nadat hij uit het CDA was gestapt, antwoordde Wilders naar eigen zeggen: ‘”Natuurlijk, beste Pieter, mag je op die zetel zitten.” Hij zit er tot op de dag van vandaag en had er geen principiële bezwaren tegen.’

19 oktober: Opwinding binnen GroenLinks-PvdA om Israël

Leden van GroenLinks-PvdA zijn in opstand gekomen tegen de partijkoers rond de oorlog tussen Hamas en Israël. Met een brief, door te sturen aan alle leden, eisen zij een rectificatie van de partijbesturen en de Kamerfracties vanwege ‘het stemgedrag’ en ‘de gekozen houding van de partijtop’. De boze leden willen Kamerleden Kati Piri (PvdA) en Tom van der Lee (GroenLinks), alsook de partijvoorzitters, bestoken met e-mails om hun ongenoegen kenbaar te maken.

De Kamerfracties van GroenLinks en PvdA steunden op 17 oktober een motie van Chris Stoffer (SGP) die de regering verzocht in EU- en VN-verband haar goedkeuring uit te spreken voor het Israëlische recht op zelfverdediging. De partijtop van GroenLinks-PvdA ging inmiddels al door het stof: ‘Het was beter geweest als we zelf een motie hadden ingediend in onze eigen bewoordingen, en deze motie niet hadden gesteund.’

Lees meer over Israël in ons dossier

14 oktober: Bouchallikht doet stap terug om Israël-standpunt GroenLinks-PvdA

De nummer 17 op de lijst van GroenLinks-PvdA zegt context te missen in haar partij omtrent de oorlog tussen Hamas en Israël. Daarom heeft ze aangekondigd niet opnieuw de Kamer in te willen. Omdat de kieslijsten al zijn ingediend, zal Kauthar Bouchallikht op de lijst blijven staan, maar haar zetel afstaan als ze verkozen wordt.

Bouchallikht werd in 2021 met voorkeurstemmen in de Tweede Kamer gekozen nadat tijdens de campagne ophef was ontstaan door haar mogelijke affiliatie met de Moslimbroederschap. Ze bleek ook te hebben deelgenomen aan een demonstratie waarin Israël werd vergeleken met Nazi-Duitsland. Bouchallikht is overigens nog steeds van plan op GroenLinks-PvdA te stemmen ‘omdat ik nog altijd geloof dat dat beter voor Nederland is’.

14 oktober: GroenLinks-PvdA wil af van koningshuis

Op het gezamenlijke congres van GroenLinks-PvdA stemde 52 procent voor het afschaffen van de monarchie in een amendement op het verkiezingsprogramma. Volgens voorstanders van een Nederlandse republiek ‘kost het koningshuis een hoop maar heb je er niets aan’. Een andere spreker zei dat een republiek ook ‘niet altijd zaligmakend’ is. Frans Timmermans stelt de uitslag te respecteren maar dat dat het geen prioriteit wordt.

Lees ook: Timmermans en zijn partij ruiken al de overwinning

13 oktober: Definitief 26 partijen op het stembiljet

Nadat de Kiesraad eerder een voorlopige lijst met 29 verkiezingslijsten had aangekondigd, zijn drie door een tekort aan ondersteuningsverklaringen afgekeurd. Vorige verkiezingen deden er nog 37 partijen mee.

De samenwerking tussen GroenLinks en PvdA zal als ‘GROENLINKS/ Partij van de Arbeid (PvdA)’ de derde lijst op het stembiljet innemen. Nieuw Sociaal Contact kreeg lijst 19 toebedeeld gekregen.

10 oktober: Minder partijen doen mee aan verkiezingen

7 oktober: Van Hooft nipt tot lijsttrekker 50PLUS gekozen

Vandaag werd Gerard Van Hooft bij een digitale ledenstemming met 51 procent van de stemmen als lijsttrekker van 50PLUS gekozen. Ellen Verkoelen, die was aangedragen door het partijbestuur als kandidaat-lijsttrekker, schaarde 48 procent van de stemmers achter zich. Na afloop van de digitale stemming vandaag zei Van Hoof: ‘Ik hoop dat mensen zich achter de democratisch gekozen lijst gaan scharen’. De deadline voor het aandragen van de kandidatenlijst bij de Kiesraad is maandag 9 oktober.

De verkiezing van Van Hooft is opmerkelijk. Hij werd vorige week nog, op verzoek van partijvoorzitter Jorien van den Herik, uit het partijcongres gezet. Er ontstond chaos, waardoor het congres vroegtijdig werd afgebroken. Van Hooft was twee keer door het bestuur geroyeerd als lid maar dit werd beide keren teruggedraaid. Partijvoorzitter Van den Herik kondigde vorige week aan dat hij zijn functie neerlegt.

6 oktober: Ouwehand heeft volgens bestuur PvdD geen integriteitschendingen begaan

Volgens het nieuwe partijbestuur van de Partij voor de Dieren (PvdD) heeft Esther Ouwehand geen integriteitsschendingen begaan. Het lijkt er dus op dat Ouwehand hiermee haar lijsttrekkerschap weer actief op kan nemen, nadat ze eerder een stap terug deed. Voorzitter Michiel Knol zegt dat het bestuur een ‘zorgvuldige en intensieve procedure’ heeft doorlopen.

Het huidige partijbestuur is pas op 14 september aangetreden nadat het vorige bestuur eerder aftrad door een publiek geworden conflict met partijleider Ouwehand. De nieuwste ontwikkeling in de saga binnen de PvdD komt kort na een melding dat Ouwehand de medewerker die de integriteitsmeldingen tegen haar onderzocht, onder druk zette.

6 oktober: 50PLUS belegt digitale ledenvergadering

Het digitale ledenberaad op zaterdag 7 oktober is de laatste kans voor 50PLUS om de zaken op orde te krijgen. Leden kunnen dan digitaal stemmen over de samenstelling van de 50PLUS-lijst.  Op 9 oktober is de deadline om kandidatenlijsten in te leveren bij de Kiesraad.

Een week eerder eindigde het partijcongres van 50PLUS, dat volgens de peilingen uit de Tweede Kamer lijkt te verdwijnen na de verkiezingen, in mineur. Voordat de kieslijst was vastgesteld, werd kandidaat-lijsttrekker Gerard van Hooft onder politiebegeleiding de zaal uitgezet. Van Hooft was eerder door het bestuur uit de partij gezet, maar verscheen toch op het congres.

6 oktober: Ouwehand zette medewerker integriteitsmeldingen onder druk

Lijsttrekker Esther Ouwehand van de Partij voor de Dieren (PvdD) zette volgens NRC de partijmedewerker die de integriteitsmeldingen tegen haar behandelt, onder druk. Ouwehand heeft via haar advocaat van het PvdD-bestuur geëist dat de medewerker de meldingen al voor het partijcongres van zondag 24 september zou behandelen. Behalve de opgevoerde tijdsdruk heeft Ouwehand een email met beschuldigingen over de medewerker verstuurd.

Op het recente ledencongres kondigde Ouwehand aan tijdelijk terug te stappen als partijleider, maar aan te blijven als lijsttrekker. Sinds het congres zijn er minstens drie nieuwe integriteitsmeldingen binnengekomen, die vooral gaan over de werkomstandigheden op de fractie. PvdD staat in de peilingen rond de zeven zetels.

5 oktober: Omtzigt verzamelt voldoende ondersteuningsverklaringen

Nieuw Sociaal Contract (NSC) heeft genoeg ondersteuningsverklaringen ontvangen om in alle twintig kieskringen te kunnen meedoen aan de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november. Omtzigt zegt overweldigd te zijn dat ‘zo veel mensen Nieuw Sociaal Contract concreet steunen’. In recente peilingen staat NSC met zo’n 25 zetels nek-aan-nek met de VVD als virtueel grootste partij van Nederland.

4 oktober: Doofpotaffaire nieuw partijbestuur Partij voor de Dieren?

Het nieuwe partijbestuur van de Partij voor de Dieren (PvdD) wil de integriteitsmeldingen over lijsttrekker Esther Ouwehand niet door onafhankelijke experts laten onderzoeken. Dit bericht De Telegraaf, dat met diverse partijprominenten heeft gesproken.

De meldingen van een doofpotaffaire zijn de nieuwste episode in de saga binnen de PvdD. Het sluimerende conflict tussen Ouwehand en het oude PvdD-partijbestuur kwam onlangs in de openbaarheid. Het partijbestuur trad af en de voorgestelde kandidatenlijst ging op de schop. De eenheid binnen de PvdD is met het nieuwe bestuur verre van hersteld.

3 oktober: Makineli van kandidatenlijst BBB verkiezingen 2023 gehaald

Yasin Makineli, die op plek 43 van de BoerBurgerBeweging-kandidatenlijst stond, heeft geweigerd een verklaring af te leggen over de Turkse verantwoordelijkheid voor de Armeense genocide. Het bestuur van de BBB had hierop aangedrongen, wat volgens de kandidaat als ‘een mes op mijn keel’ voelde. Volgens Makineli is het aan historici om te bepalen wie voor de genocide verantwoordelijk is.

De Turkse genocide op Armeniërs is weer actueel naar aanleiding van de etnische zuivering van Nagorno-Karabach door Azerbeidzjan. Makineli werkte eerder voor de Tweede Kamerfractie van DENK. Voor dezelfde partij was hij fractievoorzitter in Veenendaal. Hij raakte gefascineerd door een speech over politiek en geloof van BBB-lijsttrekker Caroline van der Plas.

2 oktober: NSC-voorzitter Hein Pieper stapt op

Hein Pieper stapt op als voorzitter van Nieuw Sociaal Contract (NSC) na een klacht van een oud-medewerker. Deze zou bijna twintig jaar geleden onterecht zijn ontslagen door Pieper, toen directeur van een katholieke stichting. Pieper is theoloog, voormalig CDA-Tweede Kamerlid en dijkgraaf van het waterschap Rijn en IJssel. Hij was sinds augustus voorzitter van NSC.

Het vertrek van Pieper is het tweede in korte tijd bij NSC. Onno Aerden werd al na enkele uren als woordvoerder ontslagen vanwege een oude negatieve tweet over de BBB. Met Pieper verliest Omtzigt een vertrouweling die tevens medeoprichter van NSC is. Bestuurslid Bert van Boggelen neemt de voorzitterstaken tijdelijk over.