Honderden demonstranten gedood in Iran, Nederland blijft handelen

Iran reageert hardhandig op de protesten tegen het regime in Teheran. De islamitische republiek heeft dinsdag voor het eerst erkend dat veiligheidstroepen mensen hebben gedood. In een maand tijd zijn minstens 200 en mogelijk meer dan 900 doden gevallen. Intussen willen EU-landen, waaronder Nederland, tot frustratie van regeringspartij ChristenUnie met Iran blijven handelen. Wat is er aan de hand? Vier vragen en antwoorden.

Hoeveel doden zijn er tot dusver gevallen?

Het is moeilijk om officiële cijfers vast te stellen, maar volgens Amnesty International gaat het om zeker 208 dodelijke slachtoffers in ruim een maand tijd. Ook telde de non-gouvernementele organisatie minstens duizend arrestaties, onder wie zo’n 180 demonstratieleiders die mogelijk de doodstraf zullen krijgen.

Philip Luther, Amnesty’s hoofdonderzoeker in het Midden-Oosten, stelt dat ‘sommige families worden gedwongen buitensporige betalingen te doen om de lichamen van hun geliefden terug te krijgen’. Het hoofdkantoor van Amnesty in Londen zei dat het waarschijnlijk is dat het dodental veel hoger ligt.

‘Iran doodt momenteel misschien wel duizenden mensen, daarom sluiten ze het inernet af zodat mensen niet kunnen zien wat er gebeurt,’ zei de Amerikaanse president Donald Trump dinsdag voorafgaand aan de NAVO-top. Via Twitter delen diverse Iraniërs lijstjes met namen van slachtoffers per stad, waaruit zou moeten blijken dat meer dan 900 demonstranten zijn gedood:

De Iraanse regering zegt dat geweld dat tegen opstandelingen wordt gebruikt, een reactie is op branden die zij stichten bij banken en overheidsgebouwen. Op Twitter circuleren echter beelden waaruit zou blijken dat deze branden niet zijn gesticht door demonstranten, maar juist door veiligheidstroepen. Een daarvan wordt gedeeld door de Iraanse jurist en oud-PvdA-Kamerlid Sander Terphuis, die in 1990 in Nederland asiel aanvroeg:

Hoe reageren wereldleiders?

Het regime in Teheran ontkent het hoge dodental met klem. ‘De aantallen slachtoffers zijn absoluut fout en liggen veel lager,’ zei een woordvoerder van het Iraanse ministerie van Justitie. Volgens hem leven veel van de ‘vermeende’ slachtoffers nog. Wel erkende het streng-islamitische regime voor het eerst officieel dat veiligheidstroepen demonstranten hebben doodgeschoten. De slachtoffers zijn volgens de zegsman echter geen vreedzame betogers tegen het regime in Teheran, maar ‘bewapende relschoppers’.

De Iraanse leiders geven verder vooral de schuld aan de Verenigde Staten. Het regime dient schadeclaims in tegen het Witte Huis wegens de schade die tijdens de protesten is ontstaan, schrijft de website Russia Today. Volgens een woordvoerder van ministerie van Justitie wakkert Washington de protesten aan. Daarom wil Iran meer dan 130 miljard dollar van Amerika ontvangen.

De hoogste geestelijke leider van Iran, ayatollah Ali Khamenei, sprak eerder van een ‘zeer gevaarlijk complot’ van Amerikaanse makelij. Terwijl de demonstraties in de Iraanse straten voortduren, twittert Khamenei opmerkelijk genoeg vooral over boeken die hij las over de slavernij in Verenigde Staten en de situatie van zwarte Amerikanen. Verder noemt hij de Amerikaanse overheid ‘een van de meest kwaadaardige, wreedste in de wereld. Het steunt terroristen als ISIS en het Zionistische Regime en dictaturen als de sjah in Iran en de wrede Saudi-familie’.

Trump, al sinds zijn aantreden een groot criticus van het regime van de islamitische republiek, gaf de demonstranten dinsdag een steunbetuiging. ‘De Verenigde Staten van Amerika steunen de dappere bevolking van Iran die protesteert voor hun VRIJHEID,’ schreef hij op Twitter. ‘We hebben dat altijd gedaan onder de regering-Trump, en zullen dat altijd blijven doen!’

Eerder op de dag was Trump door journalisten gevraagd of hij de demonstranten steunt. In eerste instantie ontkende hij dat, naar eigen zeggen omdat hij dacht de vraagsteller doelde op financiële steun. Tijdens een ontmoeting met de Canadese president Justin Trudeau verduidelijkte Trump dat het Witte Huis de Iraanse betogers een warm hart toedraagt:

Maandag deelde de Israëlische premier Benjamin Netanyahu al een videoboodschap waarin hij ingaat op de situatie in Iran. ‘In Teheran, in Bagdad, in Beirut, gaan mensen de straat op en worden ze met honderden tegelijk afgeslacht,’ legde hij het verband met demonstraties in de hoofdsteden van Irak en Libanon. In die landen is de invloed van het Iraanse regime groot, en blijven demonstraties doorgaan ondanks dat die hardhandig door militairen en politiemannen worden neergeslagen.

‘De tirannen van Teheran beschieten ze, tevergeefs. Ze leggen het internet aan banden, eveneens tevergeefs,’ vervolgde Netanyahu. ‘De onbevreesde en gefrustreerde bevolking van Iran weigert simpelweg zich de mond te laten snoeren.’ De burgers in de drie genoemde landen zijn volgens hem ‘klaar met corruptie, klaar met falende economieën en het wegsluizen van hun geld en hun levens naar Irans agressieoorlogen in de regio’.

Tot slot richtte Netanyahu zich tot Europese landen. ‘Het absurde is, terwijl al deze dingen gebeuren, werken landen in Europa samen om Amerikaanse sancties tegen Iran te ontlopen. Terwijl het Iraanse regime zijn eigen volk doodt, haasten Europese landen zich om dat zeer moorddadige regime te steunen.’ De Israëlische premier is van mening dat de Europese landen zich moeten schamen: ‘Hebben ze niets geleerd van de geschiedenis? Blijkbaar niet: ze maken het mogelijk dat een fanatisch terroristisch regime nucleaire wapens en ballistische raketten ontwikkelt.’ Volgens Netanyahu is nu het moment dat de EU-landen de druk op Iran opvoeren, in plaats van het land tegemoet te komen.

Wat doet Nederland (en de EU)?

Die oproep lijkt vooralsnog aan dovemansoren gericht. Vorige week werd bekend dat de zes Europese landen België, Denemarken, Finland, Noorwegen, Zweden en Nederland zich hebben aangesloten bij INSTEX (The Instrument in Support of Trade Exchanges). Dat is een betalingssysteem waarmee bedrijven die willen handelen met Iran de door het Witte Huis opgelegde sancties kunnen omzeilen.

In mei is het instrument als reactie op de sancties opgezet door het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Frankrijk. ‘Vanwege het belang dat het kabinet hecht aan het in stand houden van het nucleaire akkoord met Iran, zal Nederland samen met andere Europese landen aandeelhouder worden van INSTEX,’ is te lezen in een bericht dat vrijdag werd geplaatst op de website van de rijksoverheid. ‘Dit (…) is bedoeld om legitieme handel tussen Europese bedrijven en Iran te faciliteren door het effect van Amerikaanse sancties tegen Iran op Europese bedrijven te beperken.’

Dinsdagavond meldde De Telegraaf dat er in de coalitie onenigheid bestaat over de Nederlandse steun aan INSTEX. Tweede Kamerlid Joël Voordewind van regeringspartij ChristenUnie noemt het ‘zeer kwalijk’ dat Nederland zich bij het handelsmechanisme heeft aangesloten.

‘Net nu bekend is geworden hoe hard het regime opstanden neerslaat. Er zijn zeker 106 doden gevallen,’ zei Voordewind, nog voordat duidelijk werd dat het dodental vermoedelijk nog veel hoger ligt. ‘En dan gaan wij handel drijven alsof er niks aan de hand is.’ Ook in de oppositie wordt verbijsterd gereageerd, onder anderen door Raymond de Roon (PVV): ‘Het is een mes in de rug van onze bondgenoot Trump, die terecht een onweerstaanbare druk op het regime beoogt.’

Minister van Buitenlandse Zaken Stef Blok (VVD) heeft vooralsnog geen kabinetsstandpunt naar buiten gebracht over de vele dodelijke slachtoffers bij de protesten in Iran. Namens de EU besteedde Hoge Buitenlandvertegenwoordiger Federica Mogherini, die wegens het aantreden van de nieuwe Europese Commissie inmiddels heeft afgezwaaid, vorige week wel aandacht aan de protesten:

Waar gaan de protesten over?

Als directe aanleiding wordt vaak genoemd dat de brandstofprijzen aanzienlijk zijn verhoogd: met 50 procent voor de eerste 60 liter die automobilisten tanken, voor alles daarboven is de prijs 300 procent hoger. De huidige golf demonstraties die in november begon, wordt beschouwd als het gevolg van de prijsverhogingen.

Toch liggen de oorzaken dieper: Iraniërs protesteren al minstens twee jaar met enige regelmaat tegen het regime van president Hassan Rohani en ayatollah Khamenei. Dat doen ze om uiteenlopende redenen. Allereerst verkeert de Iraanse economie al tijden in zwaar weer, wat te zien is aan de koers van de nationale munt, de rial. Die keldert al maanden, deels vanwege de Amerikaanse sancties.

Desondanks is niet Amerika, maar het streng-religieuze regime in Teheran in de ogen van de betogers de voornaamste boosdoener. Eind 2017 begonnen protestacties tegen de verplichte hoofddoek voor vrouwen de westerse media te bereiken, die door de overheid zwaar worden bestraft met celstraffen tot wel 23 jaar.

De woede van veel demonstranten richt zich ook op de buitenlandse politiek van het regime in Teheran, dat veelvuldig militairen naar Syrië stuurt. Ook steunt Iran de Houthi-rebellen in Jemen – in de burgeroorlog tegen Irans soennitische rivaal Saudi-Arabië – en terreurgroepen als Hezbollah in Libanon en Hamas en Islamitische Jihad in de Gazastrook. Veel Iraanse demonstranten vinden dat de miljarden die de Iraanse overheid hieraan besteedt ten koste gaat van de eigen bevolking.