Waar is eigenwaarde Tweede Kamer? De onzin van tegenmacht en andere bestuurscultuur

Sinds de verkiezingen van 17 maart is Den Haag vooral aan het navelstaren. Nachtelijke debatten gaan over politici en de politiek zelf, maar niet over de grote problemen die Nederland moet oplossen. Daarbij lijdt Den Haag erg aan groepsdenken en tunnelvisie. Vooral als het gaat om ‘tegenmacht’ en ‘bestuurscultuur’, schrijft Arendo Joustra. Het wordt tijd dat de Tweede Kamer haar eigenwaarde terugvindt.

Eerst maar die bestuurscultuur. Er wordt gedaan alsof die is verzonnen door Mark Rutte en zijn makkers. Maar als er al zoiets is als een vaststaande bestuurscultuur, dan heeft die alles te maken met de krappe meerderheden waarmee het land moet worden bestuurd. Soms ontbreekt die meerderheid zelfs. Dan geldt dat elke stem in de Tweede Kamer geldt.

Begrijpelijk dat van Kamerleden van coalitiepartijen in zo’n situatie wordt gevraagd niet tot het uiterste dwars te liggen, anders kan er niet meer worden geregeerd. Toen de PvdA aan de macht was, gebeurde dat net zo goed. En ook toen een voorganger van GroenLinks, de PPR, meeregeerde, was dit aan de orde.

Huidige bestuurscultuur regeert ook in PVV, SP en Groenlinks

Niet alleen tussen regering en Tweede Kamer wordt dit spel gespeeld, maar ook in politieke partijen zelf. Bij partijen die verbaal te hoop lopen tegen de ‘bestuurscultuur’ en hun mond vol hebben van ‘tegenmacht’, gaat het niet veel anders. Daar kunnen dissidente PVV’ers, SP’ers en GroenLinksers over meespreken die hun partij zijn uitgegooid of heel laag op de kieslijst kwamen.

In het Britse Lagerhuis, ook wel de moeder aller parlementen genoemd, hebben politieke fracties zelfs een speciale functionaris, de whip (letterlijk ‘zweep’), die moet zorgen dat dissidente fractieleden bij stemmingen niet alleen aanwezig zijn, maar ook de juiste stem uitbrengen. Soms wordt daarbij chantage niet geschuwd, zoals de serie House of Cards, oorspronkelijk een Britse serie, met veel overdrijving liet zien.

Alleen als coalitie ruime meerderheid heeft, maakt andere cultuur een kans

En geloof maar dat die vriendelijk ogende Joe Biden, de Democraat die de boze geest Donald Trump afloste als president van de Verenigde Staten, alle middelen gebruikt om te zorgen dat zijn Democratische partijgenoten in de Senaat precies stemmen zoals hij verlangt. Dat kan ook niet anders, want in de Senaat hebben de Democraten precies de helft van de stemmen. Zodat niemand uit de boot mag vallen. Een nieuwe bestuurscultuur is ook in Amerika even niet aan de orde.

In tijden dat coalities konden bogen op ruime meerderheden in Tweede en Eerste Kamer, had je automatisch een andere bestuurscultuur. Dan werden zogeheten ‘loyalisten’ of ‘dissidenten’ weliswaar meewarig bekeken, maar ze hadden enige ruimte om van de partijlijn af te wijken. Daarbij deden ze soms een beroep op een zogeheten gravamen, een gewetensbezwaar waarvoor altijd veel ontzag bestaat.

Met welk recht claimen dissidente Kamerleden een eigen koers?

Tegen dit afdwingen van een eigen dissidente koers, valt natuurlijk wel wat in te brengen.