Blok wil ‘steeds assertiever’ Moskou temmen met Ruslandstrategie

Nederland moet druk blijven zetten op Rusland, dat steeds ‘assertiever’ wordt. Dat schrijft minister van Buitenlandse Zaken Stef Blok (VVD) in een brief aan de Tweede Kamer, waarin staat dat het kabinet een ‘koersvast en realistisch Ruslandbeleid’ moet blijven voeren. Sinds vijf jaar geleden de Krim werd bezet en vlucht MH17 uit de lucht werd geschoten, waarbij Moskou nog altijd elke betrokkenheid ontkent, zijn Nederland en veel andere westerse landen de koers van president Vladimir Poetin steeds meer gaan wantrouwen. Wat wil Nederland?

‘Rusland is de afgelopen jaren doorgegaan op de ingeslagen weg van confrontatie met westerse mogendheden,’ schrijft Blok in de brief, die hij stuurt op verzoek van Kamerleden Kees Verhoeven (D66) en Chris Stoffer (SGP). Namens de gehele Tweede Kamer hadden zij de minister gevraagd met een Rusland-strategie te komen, in navolging van zijn China-strategie van begin oktober.

Net als de Chinezen vormen ook de Russen voor het kabinet en voor veel coalitie- en oppositiepartijen een bron van zorg, bijvoorbeeld wat betreft veiligheid en mensenrechten. ‘We kunnen niet naïef zijn over onze veiligheid en we moeten pal staan voor onze waarden,’ schrijft Blok. Dat doet Nederland volgens de minister door te investeren in defensie, cyberveiligheid. Ook ‘laten we ons horen als de mensenrechten onder druk staan,’ zegt de minister.

Sinds MH17 leven Nederland en Rusland op gespannen voet

De relatie tussen Nederland en Rusland kwam op scherp te staan nadat op 17 juli 2014 vlucht MH17 uit de lucht werd geschoten boven Hrabove in Oost-Oekraïne, waarbij de 298 inzittenden omkwamen, onder wie 196 Nederlanders. Nederland en de andere landen uit het onderzoeksteam JIT (Joint Investigation Team) geloven dat Rusland daarvoor verantwoordelijk is, maar de Russische regering in Moskou ontkent elke betrokkenheid.

In juni maakte het Openbaar Ministerie bekend drie Russen en één Oekraïner te vervolgen voor de ramp, maar mede door gebrekkige Russische medewerking lijkt de kans klein dat de verdachten ooit voor de rechter zullen verschijnen. Vooral bij de Oekraïner Vladimir Tsemach, die ten tijde van de ramp de leiding had over de luchtafweer in Oost-Oekraïne, lijkt dat uitgesloten omdat Rusland hem heeft laten terugkeren naar Oost-Oekraïne.

Dat frustreert Blok, maar om het recht te doen zegevieren, is het volgens hem toch noodzakelijk dat Nederland aandacht voor de vervolging van de daders blijft vragen. ‘Voor ons staat in de verhouding met Rusland MH17 bovenaan. Altijd,’ zegt Blok maandag in gesprek met De Telegraaf. ‘Het is ook nodig dat Nederland hier steeds de leiding blijft nemen. Bij elke gelegenheid waar we internationaal optreden, stellen we het aan de orde.’

‘Desinformatie’ om verkiezingen te beïnvloeden? Bewijs is er niet

In zijn brief aan de Tweede Kamer haalt Blok ook het onderwerp ‘desinformatie’ aan. Rusland zou bewust onjuistheden verspreiden, onder meer over de MH17-ramp, om twijfel te zaaien over de Russische betrokkenheid. De minister verwijst naar een brief die de – tijdelijk teruggetreden – minister van Binnenlandse Zaken Kajsa Ollongren in oktober aan de Kamer stuurde. Online verspreide desinformatie zou zijn bedoeld om verkiezingsuitslagen te manipuleren, zoals bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016 zou zijn gebeurd.

Uit een onderzoek van de Universiteit van Amsterdam waarvoor Ollongren opdracht gaf, blijkt echter dat ‘geen Nederlandstalige buitenlandse desinformatiecampagne of nep-actiegroepen gevonden (…) rond Provinciale Staten- en Europese parlementsverkiezingen van 2019’. Ook onderzocht NRC vorig jaar de invloed van Russische ‘trollen’ die via berichten op Twitter op grote schaal nepnieuws zouden verspreiden in Nederland. Uiteindelijk vond de krant minstens 940 Nederlandstalige tweets die in 2016 en 2017 waren verstuurd en waarmee anonieme accounts afkomstig uit de Russische stad Sint-Petersburg een ‘anti-islamsentiment’ zouden hebben geprobeerd aan te wakkeren. Bewijs dat het Kremlin hierbij was betrokken, had het avondblad overigens niet.

Serieuzer van aard is de poging, in april vorig jaar, van de Russische geheime dienst GROe om de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens (OPCW) in Den Haag te hacken. Spionnen probeerden zo geheime informatie over de affaire rond de in het Britse Salisbury vergiftigde dubbelspion Sergej Skripal te verkrijgen. De Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) maakte in oktober 2018 bekend dat deze poging was mislukt, mede door een aantal elementaire fouten van de kant van de Russische spionnen.

Ondanks het mislukken van de hackpoging is het kabinet daardoor nog meer op zijn hoede, schrijft Blok. ‘De cyberoperatie tegen de OPCW hier op Nederlandse bodem vorig jaar, maar ook de aanslag op de voormalige Russische dubbelspion Skripal bij onze Britse buren, drukken ons met de neus op de feiten.’

Diplomatieke rel na vergiftiging Skripal

Met Skripal is direct een van de grootste internationale diplomatieke rellen met Rusland van de laatste jaren genoemd. De Verenigde Staten en de meeste EU-landen hielden Moskou verantwoordelijk voor een aanval met zenuwgas op 4 maart in het Engelse Salisbury. Daardoor belandden de Russische dubbelspion en zijn dochter Julia in het ziekenhuis.

Ruim twintig landen, waaronder de Verenigde Staten, Australië, Canada, het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Frankrijk, Italië en ook Nederland, zetten als reactie op de vergiftiging van Skripal zo’n 150 Russische diplomaten uit. Rusland betaalde met gelijke munt terug door evenzoveel staatsambtenaren uit die landen uit te wijzen. In die periode werd ook wel gesproken van een mogelijke nieuwe Koude Oorlog, onder anderen door secretaris-generaal Antonio Guterres van de Verenigde Naties.

De diplomatieke rel kwam allerminst uit het niets. In juli 2014 stelde de Europese Unie sancties in tegen Rusland, waardoor zakendoen met ondernemers uit dat land moeilijker is geworden. Deze sancties werden opgelegd omdat Rusland in het voorjaar van dat jaar het Oekraïense schiereiland de Krim bezette. Sindsdien vechten Oekraïne en pro-Russische rebellen die zich van het land willen afscheiden een oorlog uit in de Oost-Oekraïense regio Donbas. Hoewel de Russische president Poetin en de Oekraïense president Volodomir Zelensky begin deze maand met elkaar in gesprek gingen, lijkt het einde van de strijd nog niet aanstaande.

Blok wil doorgaan met sancties tegen Rusland: ‘Er is altijd een reden’

De sancties die zowel de EU als de Verenigde Staten de afgelopen jaren hebben ingesteld, lijken Rusland niet op andere gedachten te hebben gebracht. ‘Zolang er geen ander gedrag is van Rusland zullen we die sancties voortzetten,’ antwoordt Blok op een vraag van De Telegraaf  hoe zinvol de strafmaatregelen zijn. ‘Er is altijd een reden voor die sancties. Zolang die reden geldt, gelden wat mij betreft ook de sancties.’ Sterker nog: in een toespraak kondigde Blok twee weken geleden een nieuw EU-mechanisme aan om sancties te kunnen opleggen aan ‘mensenrechtenschenders waar dan ook ter wereld’, en dus ook aan Rusland.

Dat is hard nodig, vindt het kabinet. In de brief van Blok is een uitgebreide passage opgenomen over mensenrechten. ‘De ruimte voor onafhankelijke NGO’s om in Rusland te werken is de afgelopen jaren gekrompen,’ schrijft de minister. Nederland zal Russische non-gouvernementele organisaties in Rusland blijven steunen, en Nederlandse diplomaten zullen ‘indien nodig als waarnemer aanwezig zijn bij rechtszaken’. De VVD-minister noemt als voorbeelden van geschonden rechten in Rusland de vervolging van lhbti’s (lesbiennes, homo’s, biseksuelen, transgenders en interseksuelen) in Tsjetsjenië, godsdienstvrijheid en vrijheid van meningsuiting voor de oppositie.

Rusland op het wereldtoneel: steun aan Assad, militaire investeringen

Ook op het wereldtoneel zijn de Russische inspanningen zorgwekkend, vindt Blok. ‘In Syrië schaarde Rusland zich sinds 2015 achter het regime van Assad door op grote schaal militaire middelen in te zetten, inclusief tegen de Syrische burgerbevolking,’ wijst de minister op de rol van het regime van president Poetin in de Syrische burgeroorlog. ‘Mede daardoor heeft president Assad in militair opzicht het initiatief naar zich toe kunnen trekken.’ Ruslands steun aan de socialistische dictator Nicolas Maduro in Venezuela is voor het kabinet evenmin een goed teken. Nederland steunt net als de rest van de EU en de Verenigde Staten oppositieleider Juan Guaidó, die zich uitriep tot president. Na een golf van protesten onder de Venezolaanse bevolking in het voorjaar, lijkt Maduro mede door Russische steun de macht weer steviger in handen te hebben gekregen.

Dichter bij huis ziet Blok grote Russische investeringen in ‘militaire capaciteiten en afschrikking’, wat vooral in het Europese deel van Rusland heeft geleid tot een grotere en sterkere Russische krijgsmacht. De minister wijst onder meer op de ontwikkeling van een ‘nieuw grondgelanceerd kruisvluchtwapen (dat ook met een nucleaire lading kan worden uitgerust), hetgeen leidde tot het einde van het INF-verdrag’. In combinatie met de retoriek van Poetin, volgens de minister ‘borstklopperij (…), heel dreigend’, is het extra belangrijk dat Nederland en andere NAVO-leden hun defensie-uitgaven opschroeven.

Witte Huis zet Europa onder druk om afstand te nemen van Rusland

De minister volgt daarin de lijn van de Amerikaanse ambassadeur in Nederland, Pete Hoekstra. Laatstgenoemde vraagt het kabinet voortdurend – zo ook op Het Grote Defensiedebat van Elsevier Weekblad in oktober – om meer geld uit te geven aan militaire middelen, deels om zich zo nodig tegen Rusland te kunnen verweren.

Ook in economisch opzicht wil het Witte Huis de Russen treffen. Vrijdag ondertekende president Donald Trump, die Moskou al meermaals sancties oplegde, een wet om Europese bedrijven sancties op te leggen die meewerken aan de aanleg van de Russische gaspijplijn Nord Stream 2. Washington is van mening dat Europa zich te afhankelijk maakt van Rusland als het op grote schaal Russisch gas importeert. Blok is het met Trump en Hoekstra oneens: ‘Het kan niet zo zijn dat een ander land ons vertelt waar wij onze energie vandaan hebben,’ zegt hij tegen De Telegraaf. Daarnaast vindt hij dat niet westerse landen niet te hard moeten zijn: ‘Waar Rusland over de schreef gaat, moeten we maatregelen nemen, zoals sancties; maar daarnaast wil ik ook een normale relatie.’

Kabinet wil normale relatie: ‘Rusland is méér dan het Kremlin’

Die relatie is volgens het kabinet nodig omdat Rusland een buurland is van de EU ‘en een geostrategische speler met wie Nederland een eeuwenlange geschiedenis’ en ‘aanzienlijke economische, maatschappelijke en culturele banden’ deelt. Blok:

‘We delen belangen in het bestrijden van terrorisme, georganiseerde misdaad en proliferatie van kernwapens, maar ook het tegengaan van klimaatverandering. Als we niet in gesprek blijven, kunnen we ook niet voor onze belangen opkomen. Open lijnen met de Russen zijn bijvoorbeeld nodig om militaire ongelukken en een nieuwe wapenwedloop te voorkomen. (…)

Rusland is méér dan het Kremlin. Daarom is het belangrijk niet alleen met machthebbers in Moskou te spreken, maar ook met andere groepen in de samenleving.’