Miljardenfonds voor economische impuls, maar hoe zit het met belastingdruk?

Om een eventuele economische recessie voor te zijn, wil het kabinet volgens De Telegraaf een ‘miljardenfonds’ van tot wel 50 miljard euro optuigen. Hoewel nog veel onzeker is, lijkt het erop dat infrastructuur en wetenschappelijk onderzoek een flinke impuls krijgen. Maar het blijft onzeker of de koopkracht, die wordt afgeremd door hoge belastingdruk en de energietransitie, ook wordt aangepakt.

Ondanks de vrees voor een recessie staat de Nederlandse economie er nog altijd relatief goed voor. Uit cijfers van het tweede kwartaal dit jaar bleek dat de Nederlandse economie is gegroeid met 0,5 procent. Toch blijven de zorgen over een nieuwe recessie, omdat omringende landen het een stuk slechter doen: de Duitse economie kromp met 0,1 procent, de Britse met 0,2 procent. België en Frankrijk groeiden met 0,2 procent wel, maar niet zo hard als Nederland. Vooral de situatie in Duitsland baart economen en politici zorgen: als Duitsland niest, wordt Nederland verkouden, zo luidt het gezegde.

Voortekenen dat goed draaiende economie tegenslagen gaat krijgen

Zover is het nog niet, maar er zijn wel degelijk voortekenen dat de goed draaiende economie – waar veel Nederlanders door de stijgende belastingdruk lang niet altijd iets van merken – tegenslagen te verwerken zal krijgen. Het kabinet-Rutte III wil met het miljardenfonds dan ook voorkomen dat het zover komt, schrijft De Telegraaf donderdag.

Het geld zou worden gereserveerd voor de langere termijn, tot ver na 2021, wanneer het huidige kabinet – mits het niet eerder valt – regeert. De coalitie van VVD, CDA, D66 en ChristenUnie zou voornemens zijn te breken met de gewoonte om de staatsschuld niet te ver te laten oplopen. Dit vanwege de historisch lage rente: daardoor kan minister van Financiën Wopke Hoekstra (CDA), die volgens bronnen aan het Binnenhof de architect is van het plan, zelfs geld toe krijgen op staatsleningen.

Bedrag tot wel 50 miljard euro, maar kan ook (aanzienlijk) lager uitvallen

De precieze grootte en invulling van het miljardenfonds zijn nog onzeker, maar het gaat volgens De Telegraaf om een bedrag van tot wel 50 miljard euro. De kans is echter ook dat het (aanzienlijk) lager uitvalt, waarbij de getallen kunnen variëren van ‘enkele miljarden tot tientallen miljarden’.

Waarvoor het geleende geld wordt gebruikt, is evenmin zeker, maar genoemd worden onder meer infrastructuur (vooral openbaar vervoer) en wetenschappelijk onderzoek. Het kabinet zou vol willen inzetten op kunstmatige intelligentie, omdat Nederland – en de gehele Europese Unie (EU) – op dat gebied een behoorlijke achterstand heeft in te halen ten opzichte van landen als de Verenigde Staten en China.

Kunstmatige intelligentie moet arbeidsproductiviteit verhogen

Door kunstmatige intelligentie kan het land productiever worden, wat hard nodig is gezien de stagnatie van de arbeidsproductiviteit. Daardoor stijgen de lonen ondanks de opkrabbelende economie al jaren niet meer, meldde het Centraal Plan Bureau (CPB) in november. Een van de oplossingen is volgens het CPB het benutten van nieuwe ICT-technologieën door fundamenteel wetenschappelijk onderzoek.

In Elsevier Weekblad van deze week geven redacteuren Carla Joosten en Joris Heijn in een commentaar al adviezen aan het kabinet-Rutte III die nuttig zijn voor het begrotingsoverleg voor 2020. Volgens hen zou het verlagen van de lastendruk voor burgers, die de laatste jaren vooral voor de middenklasse flink is gestegen, een topprioriteit moeten zijn. Maar afgaande op de onthullingen van De Telegraaf zijn grootschalige belastingverlagingen geen belangrijk onderdeel van het miljardenfonds.

Terwijl de overheid genoeg geld op de plank heeft liggen dat nog niet is uitgegeven: van de 5 miljard euro die het kabinet vorig jaar had willen uitgeven, is 1 miljard niet uitgegeven. ‘Dat geld kan terug naar de burgers,’ schrijven Heijn en Joosten. Dat kan bijvoorbeeld door de btw-verhoging op groente en fruit van 6 naar 9 procent terug te draaien en de loonbelasting te verlagen.

Energietransitie remt stagnerende huizenmarkt af

Een andere kostenpost is de energietransitie. Zo heeft het ministerie van Economische Zaken en Klimaat 2,5 miljard euro op de plank laten liggen voor allerlei subsidies voor de productie van duurzame energie. Het is nog maar zeer de vraag of die subsidies allemaal doeltreffend zijn, en of die investeringen zich op de langere termijn terugbetalen.

Naast de lasten die burgers door ‘vergroening’ op hun bordje krijgen, hebben de verplichtingen uit het Klimaatakkoord o0k hun weerslag op de bouw van huizen. De laatste maanden gaat vanwege strengere handhaving van EU-stikstofregels de ene na de andere streep door bouwprojecten, terwijl de huizenmarkt toch al stevig op slot zit.

Zo leidt de verplichting om nieuwe woningen zonder gasaansluiting te bouwen tot een flinke prijsstijging voor nieuwbouwwoningen: de gemiddelde prijs voor een nieuwbouwwoning is nu 387.000 euro, 80.000 euro meer dan een gemiddelde bestaande woning. Donderdag 22 augustus meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek dat vorig kwartaal het aantal afgegeven bouwvergunningen stevig is gedaald: gemeenten gaven 12.800 nieuwbouwvergunningen af, 14 procent minder dan in het tweede kwartaal van 2018.

In een eerste reactie op het nieuws over het miljardenfonds doen diverse politici op Twitter alvast voorstellen waar geldinjecties het hardst nodig zijn. PvdA-Kamerlid Henk Nijboer noemt de huizenmarkt als een van de speerpunten waarin het kabinet geld zou moeten steken. ‘Er is woningnood, starters komen er niet tussen, huren rijzen de pan uit en het kabinet staat er tot nu toe bij en kijkt er naar.’ Ook zou hij graag investeringen zien in onderwijs, openbaar vervoer en duurzame energie.

Kees Verhoeven van coalitiepartij D66 noemt het fonds ‘broodnodig’: hij maakt zich hard voor kunstmatige intelligentie, omdat niets doen volgens hem ‘ten koste gaat van onze concurrentiepositie en dus toekomstige welvaart’. 50Plus-leider Henk Krol vindt de ontwikkeling van ‘technologie die langer zelfstandig wonen mogelijk en vooral leuk maakt’ een prioritei . Lilian Helder van de PVV is vooral sceptisch, ook over het genoemde bedrag van 50 miljard euro. ‘Toeval bestaat niet: exact het bedrag dat Rutte II heeft bezuinigd. Krijgt de burger nu geld terug? Wordt de bezuiniging op de politie ongedaan gemaakt?’

Volgens De Telegraaf zijn diverse experts het erover eens dat dit vanwege de negatieve rente hét moment is om geld te lenen en te investeren, zodat de economie kan worden aangezwengeld of ‘toekomstbestendig’ kan worden gemaakt. Toch staan lang niet alle economen te juichen. In onderstaande reeks tweets schrijft econoom Lex Hoogduin (Universiteit Groningen) dat het miljardenfonds ‘de ruimte voor volgende kabinetten voor lastenverlichting beperkt’.

Hoogleraar van de Universiteit van Tilburg Tilburg Sylvester Eijffinger is bij BNR Nieuwsradio juist positief. ‘Er is een overschot op de begroting, er is een zeer fors lopend rekeningoverschot, de staatsschuld is fors onder de 60 procent. Zowel Duitsland als Nederland heeft te maken met een negatieve rentecurve, dus als je het nu niet doet, dan doe je het nooit meer.’

Wat het kabinet precies wil met het miljardenfonds en hoe groot de investeringen zullen zijn, wordt vermoedelijk pas volgende maand duidelijk. Op dinsdag 17 september leest koning Willem-Alexander de Troonrede voor tijdens Prinsjesdag. Naar verwachting wordt het fonds op die dag ook officieel uit de doeken gedaan.