Met sancties tegen Iran draait Trump duimschroeven verder aan

Met een poster gebaseerd op de populaire televisieserie Game of Thrones kondigde de Amerikaanse president Donald Trump vrijdag nieuwe sancties aan tegen Iran. Vandaag gaan de sancties in, door Amerika de strengste uit de geschiedenis genoemd. Waarom neemt Amerika die stap, wat houden de sancties in en hoe reageren Iran en het Westen?

Trump kondigt sancties aan met ‘Game of Thrones-poster’

Of Trump de serie volgt, is niet bekend, maar duidelijk is dat onderstaande poster een verwijzing is naar de populaire fantasy-televisieserie Game of Thrones. De tekst ‘Sanctions are Coming‘ is een variant op het populaire citaat ‘Winter is Coming‘ uit de serie. HBO, maker van Game of Thrones, is niet blij met de zinspeling van Trump: ‘We waren niet op de hoogte gebracht van deze boodschap en zouden liever zien dat ons handelsmerk niet zou worden misbruikt voor politieke doeleinden.’

De sancties die de Verenigde Staten introkken toen in 2015 de Iran-deal werd gesloten, zijn vanaf vandaag weer van kracht. Volgens minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo zijn het de strengste sancties uit de geschiedenis, wat hij overigens in mei ook al beloofde. Pompeo schreef zaterdag op Twitter dat het doel is om ‘Iran te dwingen te stoppen met zijn destructieve activiteiten’. Daarmee bedoelt hij onder meer de steun aan de Syrische president Bashar Al-Assad, maar ook aan de sjiitische Houthi-rebellen in Jemen en terreurgroepen als Hezbollah (in Libanon), Hamas en Islamitische Jihad (in de Gazastrook), waarmee Teheran zijn invloed in het Midden-Oosten wil uitbreiden.

Maar ook buiten die regio houdt Iran zich ‘al bijna 40 jaar’ bezig met terreur, schreef Pompeo dinsdag in een andere tweet. Daarin feliciteert hij Denemarken met de arrestatie van een huurmoordenaar die Iran zou hebben ingehuurd om een aanslag te plegen op de leider van de Deense tak van de Arabische Strijdbeweging voor de Bevrijding van al-Ahvaz (ASMLA). Pompeo riep zijn westerse bondgenoten op om in verzet te komen tegen ‘Irans bedreigingen tegen vrede en veiligheid’. Denemarken gaf daaraan gehoor, en verzoekt de Europese Unie (EU) om ook met sancties tegen het regime van de islamitische republiek komen.

Afgelopen zomer werd een medewerker van de Iraanse ambassade in Wenen gearresteerd in België toen hij een aanslag wilde plegen op een oppositiebijeenkomst in Parijs. Nederland zette kort daarna twee medewerkers van de Iraanse ambassade in Den Haag uit. Het Iraanse regime slaagde er de afgelopen jaren al tweemaal in om oppositieleden te liquideren; vorig jaar in Den Haag en in 2015 in Almere.

Vooral Iraanse oliehandel getroffen, acht landen uitgezonderd

In augustus gingen de strafmaatregelen voor de meeste handelsgoederen weer in, maar de huidige fase van de sancties omvat ook de oliehandel, het bankwezen, de financiële sector en de transportsector. Bijna 80 procent van het exportinkomsten van Iran is afhankelijk van de olieverkoop. Net als eerder heeft het Witte Huis aangekondigd niet alleen Iran te sanctioneren, maar ook alle andere landen die met het land zakendoen.

Een verzachtende maatregel voor Iran is wel dat acht landen – China, India, Zuid-Korea, Japan, Taiwan, Griekenland en Italië, de belangrijkste importeurs van olie uit het land – nog voor zes maanden zijn uitgezonderd van de sancties. Dat maakte minister Pompeo maandagmiddag bekend tijdens een persconferentie.

Naar eigen zeggen staat Washington nog steeds open voor onderhandelingen over een nieuw akkoord, maar dan moet het theocratische regime in Teheran aan twaalf eisen voldoen (zie de tweet hieronder). Zo moet Iran de steun aan de Houthi-milities in Jemen en de Taliban in Afghanistan onmiddellijk staken. Ook moet Iran zijn troepen uit Syrië terugtrekken.

Afgaande op de taal vanuit Teheran is Iran niet van zins om te stoppen met de handel met het buitenland. ‘Amerika wil de olieverkoop van Iran tot nul terugbrengen, maar wij zullen onze olie blijven verkopen,’ zei president Hassan Rohani op televisie. Hij wil naar eigen zeggen praten met Trump: ‘Als u zich aan de internationale verplichtingen van uw land houdt, hebben we geen probleem met gesprekken.’

Woede in Iran, militaire leiders komen met eigen posters

De diplomatieke taal staat in schril contrast met de taferelen die zich afgelopen weekeinde afspeelden in de straten van Teheran. Afgelopen zaterdag, de dag (4 november) waarop Iran elk jaar de gijzeling van Amerikaanse ambassademedewerkers in Teheran tijdens de Islamitische Revolutie (1979) herdenkt, gingen duizenden mensen de straat op. Zoals gebruikelijk scandeerden demonstranten de leus ‘dood aan Amerika’, terwijl ze ook Amerikaanse vlaggen, dollars, Israëlische vlaggen en Amerikaanse parafernalia in brand staken.

Toch waren er afgelopen weekeinde ook tegengeluiden in Iran. Zo circuleert op Twitter een video van studenten die bewust om een Amerikaanse vlag heen lopen die op de grond is gelegd. In veel islamitische landen is het een populair ritueel om als uiting van haat jegens andere landen op de vlag te gaan staan of erover heen te lopen. Veel Amerikanen reageren verheugd op de video, en zien er een bewijs in dat veel Iraniërs helemaal niet haatdragend zijn tegenover de Verenigde Staten.

Vanuit de militaire gelederen kwam vooral veel strijdlustige taal. Leiders van de Iraanse Revolutionaire Garde reageerden met eigen ‘posters’ in Game of Thrones-stijl op de aankondiging van Trump:

D66 en EU teleurgesteld, Israël blij: ‘Historische beslissing’

Net als toen Amerika uit het atoomakkoord stapte in mei, reageert kabinetspartij D66 teleurgesteld. Kamerlid Sjoerd Sjoerdsma spreekt van een ‘treurige dag’, omdat het atoomakkoord volgens hem ‘doet waar het voor bedoeld is’.

Ook de Europese landen die het atoomakkoord samen met Iran, China en de vorige Amerikaanse president Barack Obama sloten, reageren teleurgesteld op de door Trump ingestelde sancties. Frankrijk, Duitsland, Groot-Brittannië en de EU zeggen in een gezamenlijke verklaring dat het atoomakkoord, ‘doet waar het voor bedoeld is’.

Ministers uit de drie landen en de Hoge Buitenlandvertegenwoordiger van de EU Federica Mogherini zeggen dat de nucleaire deal, ook wel JCPOA (Joint Comprehensive Plan of Action) genoemd, cruciaal is voor ‘de veiligheid van Europa, de regio en de hele wereld’.

De Europese ministers en Mogherini stellen dat het nucleaire akkoord wel degelijk effectief is. Zo zou het internationaal atoomagentschap IAEA, dat toezicht houdt op de naleving, ‘in twaalf achtereenvolgende rapporten hebben bevestigd dat Iran zich houdt aan alle verplichtingen van het akkoord’.

De Israëlische president Benjamin Netanyahu is juist blij met de strengere sancties. In mei presenteerde hij onthullingen van Israëls geheime dienst, de Mossad, met bewijs dat Iran – ondanks de afspraken van het atoomakkoord – in het geheim was doorgegaan met de ontwikkeling van kernwapens. Netanyahu schaart zich in een videoboodschap dan ook achter Trump: ‘Dank u president Trump, voor uw historische beslissing. De sancties komen er inderdaad aan.’

Lees ook het interview met Farah Diba, weduwe van sjah Mohammad Reza Pahlavi en keizerin in ballingschap: ‘In Iran zal het licht triomferen’