Aan het eind van 2016 leek het euroscepticisme toe te nemen. Door de mislukking van de Italiaanse electorale hervormingen in december 2016 en een eurosceptische kandidaat die een gedeelde eerste plaats behaalde bij de presidentiële verkiezingen in Oostenrijk, werden deze krachten duidelijk.
Voorafgaand aan een druk verkiezingsjaar in de eurozone, vreesden velen dat dit een opmaat zou zijn voor een anti-euro partij die aan de macht zou komen en dat daarmee de eenheidsmunt opnieuw in gevaar kon komen. Maar nu de verkiezingen in Nederland, Frankrijk, Duitsland en Oostenrijk voorbij zijn, is de onzekerheid flink afgenomen en zijn de aandelenkoersen flink gestegen. Het lijkt erop dat de onzekerheid nog verder zal afnemen in de nabije toekomst, omdat de alom gevreesde Italiaanse verkiezingen begin 2018 plaats zullen vinden. Als het euroscepticisme daar wankelt, waar duidelijke aanwijzingen voor zijn, krijgen aandelenkoersen in de eurozone nog een oppepper.
Het lijkt lang geleden, maar precies een jaar terug vreesden velen dat eurosceptische partijen zowel in Nederland als in Frankrijk aan de macht zouden komen. Ze vreesden dat de Alternative für Deutschland een bedreiging vormden voor Angela Merkel, of haar beleid in een meer anti-euro gestemde hoek konden duwen.
64 Italiaanse regeringen
Italië is echter altijd al een bijzonder geval geweest. De politieke situatie in het land met de derde economie van de eurozone is al tientallen jaren onstabiel, met maar liefst 64 regeringen sinds de Tweede Wereldoorlog, waarvan acht sinds 2000. De recente geschiedenis laat hier geen verandering in zien, omdat de staatschuldencrisis en de stagnerende economische groei bijdragen aan verdere instabiliteit.
Lega Nord en de Vijfsterrenbeweging, twee eurosceptische partijen, hebben als gevolg hiervan beide aan populariteit gewonnen in de afgelopen jaren en stellen dat ze een referendum willen houden over het lidmaatschap van de eurozone. De Vijfsterrenbeweging is een nieuwe nationale partij, opgericht door de voormalige komiek Beppe Grillo. Deze partij kreeg aanzienlijke landelijke aanhang en won in 2016 zelfs lokale verkiezingen in Rome en Napels. Eind vorig jaar probeerde de toenmalige Premier Matteo Renzi de Vijfsterrenbeweging te ondermijnen door het Italiaanse verkiezingsproces te hervormen (om de kans op een parlement zonder werkbare meerderheid te voorkomen) en de macht te beperken van de Senaat wanneer deze de regering door middel van vertrouwensstemmingen wil ontbinden. Echter, zijn referendum mislukte en hij diende zijn ontslag in.
Slimme zet president Mattarella
President Sergio Mattarella, fervent voorstander van de euro, vulde de vacature op door Paolo Gentiloni aan te stellen. Hij staat aan het hoofd van een technocratische regering die als opdracht constitutionele hervormingen heeft. In het kort: een jaar geleden viel er een pro-euro regering met als boegbeeld een president die vervolgens regering aanstelde die niet gekozen was. Die regering ging een land runnen dat historisch instabiel is, een groeiende euroscepsis kent en een traag groeiende economie heeft. Dat alles ging vooraf aan nieuwe verkiezingen die uiterlijk in mei 2018 gehouden moesten worden. Het zal niemand verbazen dat er een grote angst bestond dat er een Italiaanse anti-euro regering op de loer lag.
Het lijkt erop dat Mattarella tijd probeerde te rekken. Hij voelde aan (en de opiniepeilingen bevestigden dit) dat de Vijfsterrenbeweging het heel goed zou doen als er begin 2017 verkiezingen zouden zijn uitgeschreven. Volgens de grondwet had hij de tijd en hij maakte er gebruik van. Achteraf bezien lijkt dit een hele slimme zet te zijn geweest.
Afgenomen euroscepticisme
In de loop van het jaar na het referendum van Renzi is het euroscepticisme afgenomen. De mislukte pogingen van Geert Wilders’ PVV en het Front National van Marine Le Pen om in respectievelijk Nederland en Frankrijk de macht te grijpen, gaven de aanzet voor deze afname. Met de herverkiezing van Angela Merkel in Duitsland zette deze trend zich voort. Terwijl de FPÖ, de Vrijheidspartij van Oostenrijk, die alom bekend staat vanwege haar euroscepticisme, staat te trappelen om deel te nemen aan een coalitieregering, heeft deze partij al lang geleden een aantal stappen terug gedaan als het gaat om een referendum over het euro-lidmaatschap. Het ironische van de zaak is dat de Vijfsterrenbeweging hetzelfde heeft gedaan.
Luigi di Maio, een van de leiders van de Vijfsterrenbeweging, zei in september dat het voornemen om een referendum over het euro-lidmaatschap te houden eigenlijk een strategische zet was voor bij de onderhandelingen. Reuters citeerde hem als volgt: “Bezuinigingsmaatregelen hebben niet gewerkt, als het gaat om monetair beleid verdienen we alle lof omdat we het debat aangewakkerd hebben… Daarom hebben we een referendum over de euro voorgesteld, als onderhandelingsmiddel, een laatste redding en een uitweg voor het geval dat er niet geluisterd zou worden naar de mediterraanse landen.” Di Maio beweert dat de partij verandering wil in de regels voor begrotingstekorten en een zogenaamde ‘bad bank’ wil oprichten in de eurozone om met probleemactiva van kredietverstrekkers om te gaan. Dat lijkt niet bepaald op een euro-exit. Het is een politieke openingszet.
Afnemend geluk Vijfsterrenbeweging?
De Vijfsterrenbeweging houdt niet alleen afstand van haar extreme standpunten: Gentiloni heeft ook doorgezet met de electorale hervormingen. De wet die op 26 oktober goedgekeurd werd, is een afgezwakte versie van wat Renzi vorig jaar probeerde in te voeren. De volgende twee zaken worden met deze wet verwezenlijkt: Ten eerste is het nu toegestaan dat partijen coalities vormen voordat er wordt gestemd. Ten tweede zorgt deze wet ervoor dat een derde van alle zetels naar de winnende coalitie gaat en de rest naar verhouding wordt toegewezen. De overwinnaars worstelen wellicht nog steeds om een meerderheid te krijgen in het parlement, maar dit is toch wel een blok aan het been van de Vijfsterrenbeweging, omdat deze partij coalitievorming altijd heeft verworpen. Het lijkt erop dat de kans verkeken is dat de Vijfsterrenbeweging gaat regeren in Italië, tenzij de partij haar koers radicaal besluit te wijzigen.
Omdat Italië nog steeds middenin de eurosceptische angst zit en de verkiezingen nog plaats moeten vinden, is het niet raar dat die angst blijft hangen. Met de naderende verkiezingen en het afnemende geluk van de Vijfsterrenbeweging, lijkt er licht te gloren aan de horizon. Doordat het euroscepticisme in Nederland, Frankrijk en Duitsland wankelde, kregen de aandelenkoersen een flinke boost. (Illustratie 1) Aandelen in de eurozone krijgen waarschijnlijk een flinke boost als er meer duidelijkheid is in Italië, al zal de omvang hiervan wellicht verschillen.
Illustratie 1: Aandelen in de eurozone krijgen een boost door afname in onzekerheid
Bron: FactSet, geldig vanaf 13/11/2017. 30/12/2016 – 10/11/2017.
Fisher Investments Nederland is de Nederlandse tak van Fisher Investments Europe Limited, een volledige dochteronderneming van Fisher Investments. Fisher Investments is een onafhankelijke, particuliere vermogensbeheerder. Fisher Investments Europe delegeert het portefeuillebeheeractiviteiten aan zijn moedermaatschappij. Dit artikel geeft de standpunten, inzichten en commentaren van redactiemedewerkers van Fisher Investments weer, die op elk moment onaangekondigd kunnen veranderen. De weergegeven marktgegevens dienen louter ter illustratie en informatie. Niets in dit artikel kan worden uitgelegd als beleggingsadvies of een aanbeveling om een effect te kopen of verkopen, noch als een bewijs dat een specifieke transactie of beleggingsstrategie geschikt is voor een bepaald persoon.