Na zeven jaar EU-correspondentschap voor EW in Brussel keert Jelte Wiersma terug naar Nederland. Wat hem meteen opvalt, is hoezeer de overheid zich opdringt.
Een brief van de GGD Zeeland valt in de bus. Onderwerp: ‘Welkom in Zeeland’. De eerste zin luidt: ‘We ontvingen van de gemeentelijke basisadministratie het bericht dat jij en je gezin naar Zeeland zijn verhuisd’. ‘Jij’, ‘je’? Zou het niet aardig zijn om enige zakelijkheid te betrachten en burgers met ‘u’ aan te spreken? Maar goed, in een land waarin gemeenten hun burgers klanten noemen, valt geen vormelijkheid te verwachten.
Lees ook van Jelte Wiersma: Ouders kopschoppende kinderen, dilemma van Het diner
De brief vervolgt met het ‘aanbieden’ van jeugdgezondheidszorg tot aan haar achttiende verjaardag voor ons tweejarige dochtertje. Even verderop in de brief staat dat dit de wettelijke taak is van de GGD. Alsook dat de wetgever heeft bepaald dat het ‘onze zorg is om alle kinderen van Zeeland in beeld te hebben’.
Om dit beeld te krijgen vraagt de GGD Zeeland om allerlei informatie. Naam, geboortedatum, adres, telefoonnummers, potentiële basisschool, toestemming om medische gegevens uit te wisselen, enzovoort. Dit moet als startpunt dienen voor een programma aan medische controles en vaccinaties door jeugdverpleegkundigen en jeugdartsen bij het consultatiebureau. Mochten mijn vriendin en ik niet reageren, dan wordt ons dochtertje automatisch uitgenodigd voor een kennismakingsonderzoek.
Vroeg of laat komt het bij de Chinezen terecht
Ook volgde nog een telefoontje van een allervriendelijkste GGD-dame. Zij begon allerlei vragen te stellen over ons dochtertje. Of ze niet extra taalcursussen nodig heeft, want ze is geboren in België. ‘Het is gratis,’ zei ze enthousiast. Of ze al zinnetjes met twee woorden maakt? Enzovoort.
De brief en het telefoontje toonden nog eens aan hoezeer de overheid in het privéleven van burgers wil binnendringen. Ik ben nog niet terug in Nederland of ik voel me bestookt door peperdure overheidsorganisaties als de GGD die hun ‘gratis’ diensten aan de man willen brengen en allerlei zaken willen weten die ze geen snars aangaan. Waarom moet een overheidsdienst de lengte van ons dochtertje weten? Wat mijn scepsis alleen nog maar vergroot, is dat alle informatie die overheidsdiensten zoals de GGD verzamelt, digitaal wordt opgeslagen en vroeg of laat door de Chinezen of Russen wordt gestolen.
In België: handgeschreven boekje en tonijnsteak
Nog even terug naar België. Ons dochtertje is in een privé-ziekenhuis geboren. Met een restaurant met tonijnsteak op de kaart. Sinds haar geboorte gaat ze elke twee maanden voor controle naar een privé-kinderarts. Naar onze keuze en op ons initiatief. Betalingen zijn contant en hij schrijft in een boekje de ontwikkeling van ons dochtertje op en geeft de vaccinaties. Dat boekje is van ons en bewaren wij thuis. Digitaal zijn de privégegevens van ons dochtertje niet opgeslagen. En de vaccinatiemogelijkheden zijn uitgebreider dan in Nederland. Die vaccins kopen en betalen we overigens zelf bij de apotheek. Ook is de man een kinderarts, geen jeugdverpleegkundige zoals de GGD die aanbiedt – hoe capabel die ook mogen zijn.
Lees ook van Jelte Wiersma: De Nederlandse grenzen aan EU-integratie? Die zijn er niet
Overigens is de Belgische overheid vaak net zo’n agressieve indringer in de privésfeer als de Nederlandse, maar er zijn ruimere mogelijkheden om je daaraan te onttrekken en diensten naar eigen voorkeur in te huren. Half België doet dat.
Tocqueville: democratie
leidt tot conformisme
Het is niet dat kabinet, Tweede en Eerste Kamer kwaad willen met het opdringen van zorg aan burgers. Goed bedoeld is het vast allemaal. En velen zullen zeggen: waar maak je je druk om? Maar in historisch perspectief is het nogal exotisch dat de overheid zo diep in een mensenleven wil binnendringen.
Democratie draagt de belofte in zich van vrijheid. Maar zoals de Franse filosoof Alexis de Tocqueville (1805-1859) al constateerde, democratische besluitvorming leidt soms juist tot minder vrijheid door de druk tot conformisme. Democratische besluiten hebben er vooral sinds de jaren zestig toe geleid dat de overheid een groot deel van het inkomen van burgers en de winsten van bedrijven onder dreiging van geweld afpakt. Om die naar de wensen van de democratische meerderheid weer uit te geven, zoals aan de GGD’s.
Lees ook van Jelte Wiersma: Klimaatbeleid? Dankzij Ed Nijpels gaan we net als hij aan de diesel
Klauwen van de overheid
Aan de hoge belastingen kun je je niet onttrekken zonder in het gevang te belanden, aan de overheidsarrangementen zoals de GGD’s nauwelijks. De GGD Zeeland wil bijvoorbeeld weten naar welke school ons dochtertje zal gaan omdat schoolklassen collectief worden uitgenodigd voor medische consultaties. Gezien de groepsdruk en de wens van kinderen om ‘gewoon’ te zijn, zetten wij ons dochtertje, als wij haar buiten de GGD-consultaties en bij de Belgische kinderarts zouden houden, apart van haar toekomstige klasgenootjes.
De GGD-brief ademt – hoe goed bedoeld ook – een dwingende en dringende, democratisch afgedwongen collectiviteit en conformiteit. Ons dochtertje is net twee jaar en de klauwen van democratische overheid zijn nu al naar haar uitgestoken. Wie individualiteit, bescherming van de private sfeer en vrijheid koestert, moet dan toch even slikken.