Door meedogenloos in te grijpen wist president Alexander Loekasjenko de betogers uit de straten van Wit-Rusland te verdrijven. Daarmee verdween ook de aandacht elders in Europa voor deze onderdrukte opstand, schrijft Robbert de Witt. Een rechtszaak in Duitsland kan daarin verandering brengen.
We zijn acht maanden verder en voor veel Wit-Russen is de strijd om een ander, beter land inmiddels ook een strijd om aandacht geworden. Want helaas voor de Wit-Russen lijkt hun gehate leider de situatie weer meester.
In een zeldzaam schaamteloos geval van verkiezingsfraude beweerde Alexander Loekasjenko de presidentsverkiezingen in zijn land op 9 augustus vorig jaar te hebben gewonnen. Met liefst 80,1 procent van de stemmen. Tegenstrever Svetlana Tichanovskaja – wier echtgenoot eerst kandidaat was, maar hij werd opgepakt toen hij te populair dreigde te worden – claimde 60 procent van de stemmen. Volgens de officiële uitslag kreeg zij maar een schamele 10 procent.
Robbert de Witt (1978) is Buitenlandredacteur bij EW. Hij blogt wekelijks op donderdag over mondiale ontwikkelingen en de gevolgen ervan voor Nederland en Europa.
Een eindeloze stroom arrestantenbusjes
Het was veel Europeanen ontgaan dat zulke praktijken nog bestaan in het continent. De dappere pogingen van honderdduizenden burgers in vele Wit-Russische steden deden denken aan de pleinbezettingen in het Midden-Oosten bijna tien jaar eerder. Maar ze waren toch echt een stuk dichterbij.
Veel hielp het niet. Een eindeloze stroom arrestantenbusjes uit de hoofdstad Minsk maakte duidelijk hoe de besnorde dictator de onrust het best dacht te kunnen bestrijden. Tussen de betogers, die maandenlang toch de pleinen en toegangswegen bleven opzoeken, stuurde Loekasjenko ‘stillen’, die willekeurige demonstranten oppakten. Zo ziet een wankelende politiestaat eruit.
Opvallend kalm en geweldloos
Over hoe de aanvankelijk optimistische sfeer in het land omsloeg in angst en vertwijfeling door de harde repressie in de weken na de verkiezingsdag, vertellen vier in Nederland wonende Wit-Russen deze week in EW. Hun observaties roepen de gebeurtenissen van de zomer en herfst vorig jaar weer op. En scherper dan destijds, omdat zij toen vooral op afstand in beeld werden gebracht: vanuit de lucht zag je lange stromen verontwaardigde burgers over de brede, typische Sovjet-boulevards lopen. Overigens opvallend kalm en geweldloos.
Vier Wit-Russen die in Nederland wonen, vertellen in EW over hun betrokkenheid bij de gefnuikte opstand tegen dictator Loekasjenko afgelopen jaar. Lees hier de interviews.
Met de aanhoudende weigering van Loekasjenko om ook maar een centimeter tegemoet te komen aan de boze burgers, en met het invallen van de winter, raakten de straten langzaamaan leeg. Daarmee verdween ook de aandacht in andere Europese landen.
Europese leiders, zowel in de hoofdsteden als in Brussel, legden het regime in Minsk nog wel sancties op, maar die deden niet zo veel pijn dat Loekasjenko op andere gedachten werd gebracht. Helemaal niet toen hij steun kreeg van grote buurman Vladimir Poetin.
Misdaden tegen de menselijkheid
Kans verkeken op een ander Wit-Rusland? Dat valt nog te bezien. Als het zaadje van verandering eenmaal is ontsproten, is het lastig te negeren. Veel Wit-Russen zagen afgelopen jaar dat er wel degelijk iets mogelijk is.
Zelfs buiten Wit-Rusland zijn voor de oppositie lichtpuntjes te vinden. Vanaf 1 juli is Slovenië een half jaar voorzitter van de Europese Unie. De Sloveense minister van Buitenlandse Zaken Anže Logar belooft van Wit-Rusland een speerpunt te maken, onder meer door een regionale top te organiseren. Dat zal mogelijk niet leiden tot veel meer dan een wat ambtelijke slotverklaring, maar alle aandacht is meegenomen.
Belangrijker is dat er deze week juridische stappen tegen dictator Loekasjenko zijn gezet. Een groep Wit-Russen heeft de regering aangeklaagd bij een Duitse rechtbank in Karlsruhe. Het gaat om Wit-Russen die zeggen slachtoffer te zijn van misdaden tegen de menselijkheid. De advocaten zeggen een groep van zeker honderd Wit-Russen te vertegenwoordigen die in 2020 deelnamen aan de betogingen, werden opgepakt en zeggen door Loekasjenko’s veiligheidsmensen te zijn gefolterd.
Lees hier een verslag van afgelopen zomer: grijpt Loekasjenko zijn laatste strohalm?
De kans dat Loekasjenko voor een Duitse rechter zal verschijnen, is natuurlijk nihil. Maar een maandenlange rechtszaak zal, ook zonder de hoofdverdachte, veel aandacht genereren voor wandaden gepleegd in zijn naam. Na de stilte van het afgelopen half jaar is alleen dat al vooruitgang.