Twee minuten stilte. Vlaggen hangen halfstok. Vandaag herdenkt Nederland zijn helden, zijn omgekomen burgers, de gevallen moed.
Tot in 1961 werden op 4 mei alleen de Nederlandse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog herdacht: militairen, burgers, verzetsstrijders in Europa en in Zuidoost-Azië.
In die twee minuten stilte worden ook en vooral de Nederlandse slachtoffers van de shoah herdacht. In 1961 besloot de Nederlandse regering om ook de Nederlanders te herdenken die in opdracht van de Nederlandse staat deelnamen aan militaire operaties, zoals vredesmissies en de NAVO-missie in Afghanistan.
Eenheid
In alle Nederlandse steden en dorpen is het stil tijdens de Nationale Dodenherdenking. Het is een indrukwekkend moment. Het is een nationale gebeurtenis, niet alleen omdat de herdenkingen overal zijn, maar ook omdat dat moment de nationale eenheid van het Nederlandse volk veronderstelt. De nationale eenheid wordt op 4 mei benadrukt door de herdenking van de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en de Nederlanders die in opdracht van de staat (dus van ons allen) deelnamen aan een buitenlandse missie en daarbij het leven lieten.
Arendo Joustra:
Op 4 mei klinkt ‘dit nooit meer’ vaak iets te zelfverzekerd Lees verder >
Het eerste moment van de herdenking, namelijk de nagedachtenis aan de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog, verwijst naar een morele en politieke grens in de geschiedenis van Nederland en Europa. Op de ruïnes van de Tweede Wereldoorlog bouwden de West-Europeanen een rechtssysteem dat is gefundeerd in de rechten van de mens. Dit is een harde grens: nooit meer misdaden tegen de menselijkheid in naam van politiek en staat, geen genocide in naam van politiek en staat, geen vervolging van andersdenkenden in naam van politiek en staat, geen racisme en door de staat georganiseerde discriminatie. Geen donkere tijden meer.
Activisten
Het tweede moment van de herdenking, namelijk de nagedachtenis aan de Nederlanders die het leven lieten tijdens buitenlandse missies, markeert ons respect voor de mannen en vrouwen die in opdracht van de Nederlandse staat deelnamen aan vredesmissies of militaire operaties. Ook dit aspect van de herdenking is buitengewoon helder. Ik denk aan onze dappere militairen die in Afghanistan in de strijd tegen de Taliban en Al-Qa’ida om het leven kwamen. Wij eren en herdenken deze militairen op 4 mei, elk jaar opnieuw.
In 2006 riep de Elsevier-redactie ‘de Uruzgan-militair’ uit tot Nederlander van het Jaar.
Lees verder >
Er zijn mensen die willen dat ook de slachtoffers van allerlei andere conflicten die zich voltrokken in andere landen worden herdacht. Dat is onwenselijk en verkeerd. Activisten die zich roeren op sociale media willen de 4-meiherdenking boycotten, onder het motto ‘Geen 4-mei voor mij’. Het is een belachelijke actie.
We weten dat velen op talloze plekken in de wereld door onrecht of oorlog om het leven komen. In Aleppo, waar de Syrische president Bashar al-Assad zijn eigen bevolking bombardeert, vallen vele doden. In andere Syrische dorpen en steden worden burgers vermoord door jihadisten. In Irak waren de afgelopen dagen enkele grote aanslagen.
Noodzakelijk
Maar dit alles herdenken wij niet op 4 mei. En terecht ook. Zodra we dit gaan doen, herdenken we niets meer. Wij herdenken wat ons als Nederlanders bindt en waarvoor het Nederlandse volk zich moreel, emotioneel en historisch verantwoordelijk voelt.
Negen kampen overleefde Hetty Frank (1920-2015) tijdens de oorlog, waaronder Auschwitz. Haar inktzwarte herinneringen zijn verwerkt in een kunstproject van haar dochter Monica van Rijn.
Lees verder >
Op 4 mei herdenken we niet zomaar enige doden uit de Tweede Wereldoorlog. We herdenken het offer dat bepaalde mensen brachten voor het markeren van een historische morele grens. Dit is een specifieke, nationale en noodzakelijke herdenking. Een funderend moment in de Nederlandse en Europese geschiedenis dat onder geen beding mag worden verwaarloosd. Natuurlijk mag iedereen, individueel in zijn of haar gedachten, zijn eigen helden, heldinnen en slachtoffers herdenken. ‘Geen 4-mei voor mij’ is een onvolwassen, onnadenkende actie.
De betekenis van de twee minuten stilte vinden we terug in het gedicht ‘Het lied der achttien dooden‘ van Jan Campert, dat net als de herdenking van 4 mei eeuwig zou moeten zijn:
(….)
Gedenkt die deze woorden leest
mijn makkers in den nood
en die hen nastaan ’t allermeest
in hunnen rampspoed groot,
gelijk ook wij hebben gedacht
aan eigen land en volk –
er daagt een dag na elken nacht,
voorbij trekt ied’re wolk.
Ik zie hoe ’t eerste morgenlicht
door ’t hooge venster draalt.
Mijn God, maak mij het sterven licht-
en zoo ik heb gefaald
gelijk een elk wel falen kan,
schenk mij dan Uw gena,
opdat ik heenga als een man
als ‘k voor de loopen sta.
Daarom, nogmaals, twee minuten stilte.