Oorlogsherdenken had heel goed een soort jaarlijks terugkerend huiswerk kunnen worden, maar dat is niet gebeurd. De twee minuten stilte scheppen zeventien miljoen individuele ruimtes om aan de oorlog te denken.
De Tweede Wereldoorlog wil maar geen ‘gewone geschiedenis’ worden, zei de Amsterdamse burgemeester Eberhard van der Laan in 2014 op de Dam tijdens Dodenherdenking. En zo is het.
Het wonder van 4 mei is dat het allerlei van bovenaf opgedrongen ‘inhoud’ heeft gekregen, maar dat het toch het moment bij uitstek is gebleven om de oorlog persoonlijk te beleven. Oorlogsherdenken had heel goed een soort jaarlijks terugkerend huiswerk kunnen worden, maar dat is niet gebeurd.
Eigen herinnering
Als Nederland op 4 mei om 20.00 uur 2 minuten stil is, wijden weinigen die minuten aan een overpeinzing over ‘vrijheid geef je door’, wat het ‘meerjarenthema’ is van de officiële 4 en 5 mei-herdenking. Welnee, ze trekken de oorlog naar zich toe: de eigen herinnering, het oorlogsverhaal dat in de familie de ronde doet, het boek dat je las, de film die je zag.
Het is aannemelijk dat dit veel te maken heeft met die mooie traditie van 2 minuten stilte: juist die 2 minuten bieden alle ruimte aan een persoonlijke herdenking te midden van de officiële herdenking – die oorlog-van-bovenaf.
De nationale stilte is zelf al van een verpletterende kracht, zeker in een luidruchtig land als Nederland; ieder kind, hoelang na de oorlog geboren ook, voelt onmiddellijk het enorme gewicht van die traditie, zelfs via de televisie.
Tiran
Maar die 2 minuten scheppen ook nog eens zeventien miljoen individuele ruimtes om aan de oorlog te denken. Niet de oorlog waaraan je denken moet, maar waaraan je denken wil.
Van de instanties moet je tegenwoordig bijvoorbeeld vinden dat ook Duitsers bij de herdenking mogen zijn. Maar in die 2 minuten staat het iedereen vrij om privé een geheel Duitserloze oorlogsherdenking te celebreren, ja om de Duitsers weer eens grondig te haten. Niemand die je tegenhoudt.
Over vrijheid gesproken. De eerste regeringsleider die de 2 minuten wil afschaffen of halveren, zal een tiran zijn.