Hoe een Utrechtse hoogleraar het Kremlin napapegaait

Hoogleraar Jolle Demmers van de Universiteit Utrecht baart opzien door een lezing vol Kremlin-propaganda te geven. Dit is wel het laatste wat we nu kunnen gebruiken, schrijft Job van den Broek op EW Podium.

Een bijzonder relletje op Twitter deze week. De faculteit Geesteswetenschappen van de Universiteit Utrecht, die normaal een handjevol likes en retweets oogst en zelden discussies oproept, stond in het middelpunt van de aandacht met deze tweet:

Op het eerste gezicht weinig spannends: het tweetje verwees naar een lezing die de Utrechtse hoogleraar conflictstudies Jolle Demmers ruim drie weken eerder had gegeven voor het Vlaams Vredesinstituut. De lezing deed toen geen stof opwaaien, maar dat was wel terecht geweest. In krap een kwartier tijd presteerde Demmers het om ongeveer de hele Russische trukendoos aan desinformatie en propaganda (gepresenteerd als wetenschappelijke analyses) uit te storten over een zaaltje met Vlaamse parlementariërs en andere geïnteresseerden.

Pas weken later schreef de Universiteit Utrecht een artikeltje hierover op haar website en publiceerde ze dat op Twitter, waar het ontdekt werd door wat ik maar even ‘geopolitiek geëngageerd Twitter’ noem. De kritiek was niet van de lucht en de universiteit wist niet hoe snel ze het artikel moest aanpassen. De meest gewraakte passages, die Demmers wel woordelijk heeft uitgesproken, werden afgezwakt of verwijderd.

Vond de universiteit ook dat deze uitspraken de toets der wetenschap niet doorstaan? Waarom laat ze dan het artikel over de lezing staan (inclusief link naar een opname), als ware het een aanbeveling? Vragen, vragen.

Hoogleraar beïnvloed door Kremlinpropaganda

Tot zover mijn kritiek op de universiteit. Laten we kijken naar wat Jolle Demmers eigenlijk zei, en waarom ik de term ‘Kremlinpropaganda’ hier op z’n plaats vind. Vooropgesteld: ik geloof niet dat Demmers door Rusland is aangezet om dit verhaal te vertellen, of dat ze op enige manier gelieerd is aan het Kremlin. Wel vrees ik dat ze zich heeft laten beïnvloeden door de constante stroom aan desinformatie vanuit Russische bronnen.

Volgens Demmers draagt het Westen verantwoordelijkheid voor het escaleren van de oorlog. Ook stelt ze dat het ‘zwart-witdenken’ analyses over de oorlog belemmert. Dit verhaal komt rechtstreeks uit de koker van de Russen, die er als agressor alles aan zijn gelegen om de schuld af te schuiven op het Westen. Schakel de Russische staats-tv in en dit is precies het narratief dat je hoort.

Demmers vergist zich in chronologie van de oorlog

Het wordt nog erger: Demmers haalt in haar analyse, al dan niet bewust, tijden aan het het begin van het conflict in Oekraïne door elkaar.

Zo zegt ze over de (in haar woorden) ‘burgeroorlog’ in 2014: ‘Al snel muteerde dit eerste conflict in een intra-statelijk conflict, toen lokale milities geïncorporeerd raakten in Oekraïense staatsstructuren en het leger.’ Dit klopt gewoonweg niet. Er was al sprake van een instra-statelijk conflict toen de Russen op 20 februari 2014 de Krim bezetten, bijna twee maanden voor het begin van de oorlog in de Donbas, met bijbehorende milities.

Bovendien legt Demmers impliciet de schuld bij Oekraïne, door te suggereren dat het opnemen van lokale milities in het Oekraïnse leger het startsein was van het intra-statelijke conflict. Een subtiel Kremlin-hondenfluitje.

‘Drie miljoen Oekraïners naar Rusland gevlucht’ – wat?!

Maar echt bont maakt de Utrechtse hoogleraar het als ze halverwege haar verhaal begint over ‘drie miljoen Oekraïners die naar Rusland zijn gevlucht’. Dit is simpelweg een flagrante leugen, die slechts de meest overtuigde Poetin-apologeten in de mond durven te nemen. Uit meerdere onderzoeken blijkt dat de Russen grote groepen Oekraïners onder dwang deporteren naar Siberië en andere afgelegen delen van Rusland.

Het Internationaal Strafhof in Den Haag heeft zelfs een arrestatiebevel uitgevaardigd tegen Poetin wegens de deportatie van duizenden Oekraïense kinderen. Deportaties verkopen als ‘vluchten’ is niets minder dan het napapegaaien van Kremlin-propaganda en het goedpraten van oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid – want dat is hoe deportaties onder het internationaal recht worden geclassificeerd.

Professor Demmers: de moderne Chamberlain

Aan het einde van haar lezing ontpopt Jolle Demmers zich en passant tot een moderne Chamberlain, als ze ingaat op wat ze de ‘te principiële’ houding van de Europese Unie noemt. Ze laakt de Europese houding van ‘doorvechten tot het bittere einde, koste wat het kost, met alle risico’s en ongeacht het aantal slachtoffers’.

Is dit het wel waard? Moeten we koste wat het kost achter Oekraïne blijven staan? In eerste instantie lijken dit terechte vragen. Maar het antwoord kan, met het oog op de Europese geschiedenis, alleen maar een volmondig ‘ja!’ zijn. Nie wieder, dat zeiden de Europeanen nadat ze de vorige grote Europese dictator hadden weten te verslaan: niet met onderhandelen en appeasement, maar met veel pijn, moeite en, vooral, bloedvergieten.

Wat vindt de Universiteit Utrecht hier nu zelf van?

Op 24 februari 2022 moest het Westen opnieuw kleur bekennen. We moesten laten zien dat we het ook echt menen en niet blijven hangen in holle retoriek. Tot nu toe lijken we daar redelijk goed in te slagen. Maar het laatste wat we daarbij kunnen gebruiken, zijn naïeve hoogleraren die niet inzien dat er met dictators als Poetin gewoonweg niet valt te onderhandelen of te appeasen.

Als je dan ook nog eens kwaadaardige Poetin-propaganda verspreidt om je punt te maken, ben je echt af. Ik ben benieuwd wat de Universiteit Utrecht hier nu zelf van vindt.