Baudet, Abou Jahjah en Wilders: de grootste Nederlandse cartoon-ophef

De Amerikaanse krant The New York Times stopt tot veler verbazing per 1 juli met het plaatsen van de dagelijkse politieke cartoon in de internationale editie. Het lijkt erop dat het besluit verband houdt met een recente spotprent over de Israëlische premier Benjamin Netanyahu, die volgens velen antisemitisch was. Ook in Nederland veroorzaakten politieke cartoons de laatste jaren geregeld rellen.

New York Times stopt met cartoons na ‘antisemitische’ prent

Dinsdag maakte The New York Times bekend dat het contract van Patrick Chappatte en Heng Kim Song, de twee cartoonisten verantwoordelijk voor de dagelijkse politieke spotprent in de internationale editie van de krant, per 1 juli wordt beëindigd. Twee maanden geleden was de krant daar ook al mee gestopt in de Amerikaanse uitgave, vanwege grote ophef over onderstaande cartoon. Daarop is te zien hoe een blinde Amerikaanse president Donald Trump – die een keppeltje draagt – zich laat leiden door blindengeleidehond Netanyahu, die een Davidster om zijn hals draagt.

De publicatie van die cartoon, eind april, leidde tot protesten van Joodse en niet-Joodse critici, die de krant antisemitische stereotypen verweten. Op sociale media werden vergelijkingen getrokken tussen de spotprent van The New York Times en die van nazi-gezinde media in Duitsland.

De redactie van The New York Times maakte al snel excuses: ‘De afbeelding was aanstootgevend en het was een foute beoordeling om die te plaatsen.’ Ook erkende de krant dat de spotprent ‘duidelijk antisemitisch en onverdedigbaar’. Hoewel de krant dinsdag verklaarde dat het schrappen van de dagelijkse politieke cartoon ‘al een jaar is overwogen’ om de internationale editie in lijn te brengen met de Amerikaanse editie, maakt de krant in zijn eigen nieuwsbericht meermaals melding van de rel rond de cartoon met Trump en Netanyahu.

Ook de reactie van cartoonist Chappatte – niet de tekenaar van de omstreden spotprent – spreekt boekdelen: ‘Ik leg mijn pen neer met een zucht,’ schrijft hij op zijn eigen website. ‘Heel veel jaren werk ongedaan gemaakt door een cartoon, niet eens de mijne, die nooit in de beste krant ter wereld had mogen verschijnen.’ Hij legt – net als veel commentatoren die het besluit van de NYT hekelen – het verband met de aanslag op Charlie Hebdo, die door moslimextremisten werd gepleegd omdat het Franse blad cartoons van de profeet Mohammed publiceerde. Chappatte tekende na die aanslag (op 8 januari 2015) bovenstaande cartoon, en haalt die nu weer van stal.

Volkskrant en NRC onder vuur om Baudet-cartoons

In Nederlandse kranten is Thierry Baudet de laatste maanden een populair onderwerp van spotprenten. Vooral rond de Provinciale Statenverkiezingen van 21 maart werd de fractievoorzitter van Forum voor Democratie (FVD) veelvuldig getekend in Nederlandse kranten. De dag vóór de verkiezingen plaatste de Volkskrant onderstaande tekening, waarop Baudet liggend op een doodskist werd afgebeeld door cartoonist Bas van der Schot. Hij had de FVD-leider een maand eerder ook al met een pistool op zijn eigen hoofd gericht afgebeeld in een cartoon over een Nexit.

Op sociale media ontstond massale woede over de prent, waarmee Baudet zou worden gedemoniseerd: sommigen zagen in de kist een oproep tot moord. Volkskrant-hoofdredacteur Philippe Remarque zag zich genoodzaakt om in de krant opheldering te geven. Hij schreef, in navolging van de ‘Ombudsman’ van de krant die zei dat de ophef berustte op een misverstand, dat de kist niet van Baudet was, maar van de slachtoffers van de aanslag in Utrecht van 18 maart.

Op de dag waarop Gökmen Tanis in een tram vier dodelijke slachtoffers maakte, ging FVD ’s avonds als enige partij door met de campagne-activiteiten. Critici verweten Baudet en zijn rechterhand Theo Hiddema politiek te bedrijven ‘over de ruggen van de slachtoffers’, hetgeen Van der Schot naar eigen zeggen wilde illustreren. ‘Achteraf had ik misschien “Utrecht” op de doodskist moeten schrijven,’ zei hij later.

Later die week, nadat Baudet zijn geruchtmakende overwinningstoespraak had gehouden, verscheen in NRC een nieuwe controversiële spotprent: Ruben Oppenheimer – ook bekend van zijn conflicten met Facebook en Twitter over een Erdogan-cartoon – had de FVD-leider afgebeeld met een bruin nazi-uniform en zwarte laarzen. Op zijn vinger prijkt een wereldbol waarop Nederland het enige land is. Volgens Oppenheimer zelf een verwijzing naar Charlie Chaplin in de film The Great Dictator, en de uitspraak van Baudet dat zijn partij ‘naar het front geroepen’ is.

De spotprent van Oppenheimer leverde hem veel boze reacties op sociale media op, maar een van de reageerders uitte onder een Facebook-bericht met de cartoon ook een bedreiging aan het adres van Baudet: ‘Juist!! Goed bezig! Er moet zo snel mogelijk iemand opstaan om deze neo-nazi, fascist, racist, seksist, nationalist en eufemistisch, extreem-rechts en pro-raszuiverheidspersoon van kant te maken…’ De cartoonist deed daarvan aangifte. ‘Ik heb één ijzeren regel. Bij dreigen met fysiek geweld zoals hier, tegen mij of tegen anderen doe ik altijd aangifte,’ zei Oppenheimer tegen de NOS.

Ten tijde van de ophef over de cartoon van Baudet in het bruine uniform, riep Oppenheimer ook een van zijn eerdere spotprenten (zie onder) in herinnering. Daarin nam hij het juist op voor de FVD-leider, wiens huis door radicaal-feministische activisten was beklad: ‘Toen vonden FvD’ers me nog lief… Ach, het is maar een cartoon,’ schreef hij erbij.

NRC weigert cartoon Oppenheimer over ‘wolf’ Abou Jahjah

Een andere rel rond een cartoon van Oppenheimer stamt uit augustus 2016, toen hij auteur en ex-politicus Dyab Abou Jahjah op de hak nam. De Belg van Libanese afkomst was afgebeeld als de grote boze wolf Midas uit de Donald Duck-strips, met op zijn rug het opengesneden lijk van één van de drie biggetjes.

De prent refereert aan een opmerking van Abou Jahjah, die zichzelf in een opiniestuk in NRC sarcastisch omschreef als ‘de grote boze wolf’. In het opiniestuk had Abou Jahjah Nederland bedankt voor de ruimte die hij kreeg in het VPRO-programma Zomergasten. In die periode was een discussie gaande of de Belg een spreekwoordelijke wolf in schaapskleren was – een radicale moslim die zich als gematigd voordeed.

In eerste instantie verscheen de cartoon van Oppenheimer bij het stuk op de website, en zou die ook in de papieren krant verschijnen. Na een ‘journalistieke discussie’ op de redactie besloot NRC de cartoon van de website te halen en toch niet in de krant te plaatsen. ‘De afweging was: gaan we zijn mening extra nadruk geven met een cartoon van Oppenheimer en de discussie weer overdoen, of onthouden we ons van commentaar en gaan we niet opnieuw het debat aan,’ zei adjunct-hoofdredacteur Egbert Kalse, die voor het laatste koos.

Eind mei van dit jaar maakte Abou Jahjah bekend dat hij stopt als politicus en activist, nadat hij met zijn partij Be.One geen zetel in het Brusselse parlement wist te bemachtigen. Hij moest in 2017 vertrekken als columnist bij de Belgische krant De Standaard omdat hij een moordaanslag op vier Israëlische militairen in Jeruzalem ‘geen terreur’ maar ‘een verzetsdaad’ had genoemd. Een jaar eerder vertrokken diverse schrijvers bij de Nederlandse uitgeverij De Bezige Bij, omdat die Abou Jahjas boek Pleidooi voor Radicalisering had uitgegeven.

Plan Wilders met gaskamers vergeleken op VARA-site Joop