Een – voorlopig – einde van de oorlog in Oekraïne komt volgens betrokkenen steeds dichterbij. Volgens Steve Witkoff, de speciale gezant van president Donald Trump, hebben de Verenigde Staten en Oekraïne afgelopen weekeinde veel progressie gemaakt bij het ontwikkelen van een gezamenlijk vredesplan voor Oekraïne.
‘De vertegenwoordigers hebben diepgaande discussies gevoerd over het 20-puntenplan voor vrede, economische agenda’s en meer. Er is veel vooruitgang geboekt,’ schreef Witkoff zondag in een bericht op X. De discussies werden geleid door de Duitse bondskanselier Friedrich Merz, die een korte toespraak hield voordat hij de twee partijen aan het onderhandelen liet.
Geen NAVO-lidmaatschap voor Oekraïne
Een van de opmerkelijkste concessies kwam diezelfde zondag naar buiten. President Volodymyr Zelensky is bereid af te zien van zijn aspiraties om Oekraïne te laten toetreden tot de NAVO – in ruil voor westerse veiligheidsgaranties. Deze stap is een grote ommezwaai voor Oekraïne, dat lidmaatschap van de NAVO altijd zag als beste bescherming tegen Russische aanvallen en dat dit streven zelfs in zijn grondwet heeft opgenomen.
Afzien van een eventueel NAVO-lidmaatschap voldoet ook aan een van de oorlogsdoelen van Rusland. NAVO-secretaris-generaal Mark Rutte heeft vaak gezegd dat het pad van Oekraïne naar de NAVO ‘onomkeerbaar’ was. Maar zolang het Hongarije van Viktor Orbán NAVO-lid is, zou toetreding van Oekraïne sowieso een fata morgana blijven. Alle besluiten in het bondgenootschap worden op basis van unanimiteit genomen.
Juridisch bindende veiligheidsgaranties
Zelensky, zondag: ‘Vanaf het begin was het de wens van Oekraïne om toe te treden tot de NAVO: dit zijn echte veiligheidsgaranties. Sommige partners uit de Verenigde Staten en Europa steunden deze koers niet,’ zei hij, eraan toevoegend dat juridisch bindende veiligheidsgaranties van Amerika, Europa en landen als Canada en Japan ‘een nieuwe Russische invasie zouden kunnen voorkomen’.
Moskou heeft gezegd dat er geen NAVO-troepen in Oekraïne mogen worden gestationeerd. Onduidelijk is of Moskou sowieso geen troepen uit NAVO-landen tolereert of dat het alleen geen NAVO-bevel wil.
Territoriale concessies door Oekraïne
Maandagavond zullen tal van Europese leiders zich in Berlijn melden om verder te praten over de invulling van het vredesplan.Eerst ontmoet de Zelensky Merz, voordat hij vanaf 18.30 uur met de Europese leiders aan tafel gaat: Emmanuel Macron (Frankrijk), Keir Starmer (Verenigd Koninkrijk), Alexander Stubb (Finland), Mette Frederiksen (Denemarken), Donald Tusk (Polen), Ulf Kristersson (Zweden), Dick Schoof, Jonas Gahr Støre (Noorwegen), Ursula von der Leyen (Europese Commissie) en António Costa (Europese Raad). Ook NAVO-secretaris-generaal Mark Rutte is van de partij in Berlijn.
Naast de veiligheidsgaranties staan de territoriale concessies door Oekraïne op het menu. De Russische president Vladimir Poetin eist dat Oekraïne zijn troepen terugtrekt uit de 10 procent van de Donbas die nog onder controle staat van Kyiv. Europa zal er waarschijnlijk op aandringen dat Oekraïne niet meer grondgebied weggeeft dan de huidige frontlinie en zal nooit de jure willen erkennen dat de Donbas en de Krim Russisch grondgebied zijn.
De wederopbouw van Oekraïne
Het derde punt is de wederopbouw van Oekraïne, waarmee de door financiële transacties geobsedeerde Amerikanen zich nadrukkelijk wensen te bemoeien. In het eerste, 28 punten tellende plan van de Amerikanen stond dat 90 miljard euro van de bevroren Russische tegoeden gaat naar door de Verenigde Staten geleide investeringen in de wederopbouw van Oekraïne. Amerika kreeg dan 50 procent van de opbrengsten. Europa zou daar nog eens 90 miljard euro aan moeten toevoegen.
Het restant van de bevroren tegoeden in Europa moest gaan naar een afzonderlijk Amerikaans-Russisch investeringsfonds voor gezamenlijke projecten, bedoeld om de onderlinge banden te versterken en toekomstige conflicten te ontmoedigen. Rusland zou daarbij opnieuw worden geïntegreerd in de wereldeconomie en mogen herintreden in de G8.
Interne Europese machtsstrijd
Juist die tegoeden zijn deze week inzet van een interne Europese machtsstrijd tussen aan de ene kant België (gesteund door Italië, Tsjechië, Slowakije, Hongarije, Bulgarije en Malta) en de rest van de EU (aangevoerd door Duitsland) die 180 miljard euro willen ‘inpikken’ (aldus de Belgische premier Bart De Wever) om Oekraïne de komende twee jaar te kunnen blijven financieren.
Tijdens de Europese Top van 18 december (komende donderdag) moeten de EU-lidstaten het hierover eindelijk eens worden. De Wever, in wiens land de Russische miljarden ‘veilig’ zijn gestald, is bang dat Rusland hem ‘tot in de eeuwigheid’ met claims zal blijven achtervolgen voor de uitvoering van een plan ‘dat zelfs in de Tweede Wereldoorlog niet is toegepast’.
Europa dreigt (vanavond in Berlijn en donderdag in Brussel) wellicht ook iets te gaan beloven wat het moeilijk kan waarmaken. Volgens de Financial Times wordt gesproken over versnelde toetreding van Oekraïne tot de EU, zelfs al per januari 2027. Ook dat lijkt erg onwaarschijnlijk, gezien de positie van onder meer Hongarije.
Clausule voor wederzijdse verdediging
Het zou betekenen dat Oekraïne niet hoeft te voldoen aan de toetredingseisen, de Kopenhagen-criteria. Uit de meest recente evaluatie van de Europese Commissie en de enorme corruptieschandalen waarbij ook de minister van Justitie en de entourage van Zelensky betrokken zouden zijn, blijkt dat Oekraïne nog lang niet klaar is voor het lidmaatschap. Toetreding van Oekraïne zou ook de poort wijd openzetten voor de andere kandidaat-lidstaten (denk aan Servië, Albanië, Moldavië), die vaak al verder zijn in het toetredingsproces.
Als Oekraïne lid wordt van de EU, valt het ook onder Artikel 42.7 van het Verdrag betreffende de Europese Unie. Dat is de clausule voor wederzijdse verdediging, die bepaalt dat EU-lidstaten elkaar hulp en bijstand moeten verlenen met alle mogelijke middelen als een lidstaat het slachtoffer wordt van gewapende agressie op zijn grondgebied, vergelijkbaar met de verplichtingen binnen de NAVO.
Poetin met pretoogjes
Er staat deze week veel op het spel, en het spel is definitief op de wagen. Maar een snelle vrede voor Oekraïne lijkt desondanks uitgesloten. Poetin ziet met pretoogjes aan hoe een steeds wanhopiger Oekraïne, gemangeld tussen Moskou en Washington, steeds meer concessies doet voor vrede, en hoe de Europeanen maar met elkaar in de clinch blijven liggen. Poetin heeft de beste kaarten en zal, zolang de toorn van Trump zich beperkt tot (af en toe) wat boze woorden, elke overeenstemming in Berlijn voor kennisgeving aannemen en gewoon doorvechten.
De Finse president Alexander Stubb zei zondag 14 december in Buitenhof: ‘Hopelijk hebben we iets met Kerstmis. Maar als we een akkoord hebben van Europa, de Verenigde Staten en Oekraïne, moet Rusland nog akkoord gaan. Dus we zijn er nog lang niet.’