In de geest van Thatcher en Reagan werden, vooral door de paarse kabinetten van Wim Kok, allerlei Nederlandse kroonjuwelen geprivatiseerd. Bij AirFrance-KLM en PostNL is een begin gemaakt met het rechtzetten van zulke stommiteiten, schrijft Philip van Tijn.
Een leerzame week, zowel voor patriotten als voor kampioenen van het vrije markt-denken. Met als heldin Herna Verhagen, de topvrouw van PostNL, omdat zij deed wat al drie jaar in de maak was: Sandd inlijven, waardoor PostNL op enkele terreinen weer monopolist wordt. En als held Wopke Hoekstra, minister, omdat deze in een flits een even groot belang in Air France-KLM nam als die vermaledijde Fransen.
Philip van Tijn
Philip van Tijn is bestuurder, toezichthouder en adviseur. Hij schrijft wekelijks op zondag een blog over de acutualiteit.
In ons land waren de overgebleven voorstanders van de ongebreidelde vrije markt not amused en in Frankrijk gold dat voor president Emmanuel Macron en Hoekstra’s collega Bruno Le Maire. De laatste heeft niet minder dan drie (alle drie!) Franse elite-opleidingen voltooid en was in 2017 presidentskandidaat. Dus geen appeltje-eitje voor onze Wopke, die op zijn palmares heeft staan het beroemde Insead in Fontainebleau. En hij was, niet te vergeten, ooit preses van Minerva en daar heb je in Frankrijk ook wat aan.
Thatcherism en Reaganomics als rolmodel
Over deze gebeurtenissen is heel wat gezegd en geschreven in de afgelopen 6 dagen.
Maar daarin naar mijn mening toch onvoldoende aandacht voor de historische (politieke) achtergrond.
Lees ook deze column van Bram Boxhoorn
In 1979 werd in het Verenigd Koninkrijk Margaret Thatcher premier. Het rolmodel voor de huidige premier, maar een graadje behendiger en sluwer dan Theresa May. Zij ging de slag aan met de machtige vakbonden en hervormde de economie en eigenlijk de hele samenleving. Er is een Engeland van vóór en ná Thatcher. Op 10 Downing Street, Buckingham Palace en Westminster na werd ongeveer alles geprivatiseerd, anders gezegd: overgelaten aan de vrije markt.
In 1980 werd Ronald Reagan president van de Verenigde Staten. En hoewel deze voormalige acteur in B-films werd aangezien voor dorpsidioot, veranderde hij zijn land net zo drastisch als Thatcher het hare. In het VK heette het Thatcherism, in de VS Reaganomics. Thatcher bleef aan de macht tot 1990, Reagan werd in januari 1989 opgevolgd door vader Bush. In die jaren ’80 werd het fundament gelegd voor economische bloei, maar ook voor de opmars van de miljardairs, de almacht van de City, het faillissement van Lehman, en twee financiële en economische crises.
De ideologische veren afgeschud, Nederland in de verkoop
In Nederland vinden alle modes van over het Kanaal en de Atlantische Oceaan ook plaats, zij het met een vertragingsfactor. Bij ons begon het eind jaren ’80 en kwam tot grote bloei in de jaren ’90. Het begin van het proces was bij het laatste kabinet Lubbers met Wim Kok als vicepremier en het hoogtepunt bij de kabinetten Kok, 1994-2002.
Die worden gewoonlijk aangeduid als Paars I en II, kabinetten van PvdA, VVD en D66: voor het eerst de aartsvijanden in één kabinet en ook voor het eerst sinds een eeuw zonder christen-democraten. Voor de meeste immateriële hangijzers was de afwezigheid van het CDA een zegen, voor materiële zaken een kleine ramp, omdat de PvdA en VVD, eenmaal bij elkaar, geen maat konden houden en door D66 totaal niet werden afgeremd, zoals het CDA waarschijnlijk gedaan zou hebben.
Kroonjuwelen verzelfstandigd en geprivatiseerd
Zo werden kroonjuwelen verzelfstandigd en/of geprivatiseerd alsof het een spelletje gold: de PTT, energiebedrijven, regionale vervoersbedrijven, de NS en heel veel gemeentelijke en provinciale diensten en bedrijven. De energiebedrijven zijn op een haar na inmiddels allemaal aan buitenlandse bedrijven verkocht, de concurrentie op het spoor is een farce, net als die in het regionale openbaar vervoer.
Lees ook het commentaar van Michiel Dijkstra: Geen gek idee dat PostNL concurrent wil overnemen
Het oude Staatsbedrijf der PTT omvatte een groot post- en een groot telecombedrijf. Het laatste werd terecht geprivatiseerd, dat was onontkoombaar door de internationale concurrentie en de razendsnelle technologische ontwikkeling. Maar ‘de post‘ had gewoon een verzelfstandigd overheidsbedrijf kunnen blijven, zonder verdere flauwekul behalve wat meer stroomlijning en efficiëntie. Dat wordt nu dus tot op grote hoogte rechtgezet.
En KLM? Een samengaan met een bedrijf uit een groot land was vermoedelijk onontkoombaar, maar de liefdeloze wijze waarop dit is gebeurd, is een andere zaak. Hoe vaak ook over KLM en Schiphol wordt gesproken als ‘Nationaal Belang’, met de ‘fusie’-onderhandelingen met Air France en de gemaakte afspraken heeft onze regering zich destijds (in de jaren tot 2003, met intussen Balkenende als premier en CDA weer in plaats van PvdA) maar zijdelings en op een (te) laat moment bezig gehouden. Met als tegenstander/partner aan de andere kant Frankrijk, dat wereldkampioen Protectie Eigen Erfgoed is, moet dat tot ellende leiden. Dat is dus gebeurd en ook al in deze week rechtgezet – voor zolang als het duurt.
In oktober overleed Wim Kok. In bijna alle necrologieën werd hij herdacht en neergezet als onze grootste staatsman in de 20e eeuw, op Willem Drees na. Hij stierf vrijwel 23 jaar nadat hij nogal geruchtmakend zijn ideologische veren had afgeschud.