Uitweg uit de klimaatimpasse: wees nuchter en eerlijk over kosten energietransitie

Opvallend weinig Nederlanders vertrouwen politici als ze het hebben over klimaatverandering, waardoor een impasse dreigt te ontstaat in de energietransitie. Er is een uitweg, schrijft journalist Marco Visscher: wees nuchter en eerlijk over de kosten en volg niet adviezen van belanghebbenden, maar van experts.

De glans waarmee de energietransitie begin 2018 in Den Haag vorm kreeg, toen liefst zeven partijen de Klimaatwet presenteerden, is er wel vanaf. De sfeer is ronduit grimmig geworden. ­Afgelopen zomer ging er een brief rond met ­bedreigingen aan het adres van 34 organisaties die vooroplopen in de energietransitie. ‘Wij staan niet in voor de veiligheid van uw personeel,’ zo lazen de bouwers van wind­molens, projectontwikkelaars, leveranciers en bouwbedrijven.

De afzenders, ‘belaagde en bedreigde burgers uit Groningen en Drenthe’, menen dat windmolens het uitzicht en de waarde van hun woningen aantasten. Daardoor voelen ze spanningen en verwachten ze ­financiële problemen. Ze voelen zich behandeld als ‘uitschot’.

Energietransitie maakt steeds meer los, tot bedreigingen aan toe

Natuurlijk was er al eerder sprake van oppositie en strijd. De Nederlandse Vereniging Omwonenden Windturbines meldt dat er zo’n 140 actiegroepen zijn die zich keren tegen plannen voor windmolens op land. In kustgemeenten zijn er ook protesten tegen windmolens op zee en in het IJsselmeer. Maar niet eerder waren er zulke serieuze bedreigingen rond­gestuurd. De Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding waarschuwde al voor radicalisering onder de noorderlingen die zich verzetten tegen windmolens.

Kennelijk begint de energietransitie steeds meer los te maken. Terwijl de plannen voor en de kosten van het klimaatbeleid steeds concreter worden, groeit het verzet in de samenleving. Populisten en populaire blogs die als een barometer van de onderbuik gelden, reppen van een ‘klimaatelite’ en van een ‘warmtepompmaffia’, die profiteert van zelfbedachte fiscale maatregelen ten koste van de rest.

Zelfs in regeringspartij CDA klinken die sentimenten. Fractievoorzitter Sybrand Buma haalde uit naar de ‘kleine groep aan de bovenkant [die] bepaalt hoe de rest van Nederland moet leven’. Aan de sectortafels stellen zij volgens Buma ‘voor ­iedereen eventjes een hogere gasrekening vast’, terwijl ‘de meeste mensen amper hun hypotheek [kunnen] betalen’.

Eerlijkheid en nuchterheid nodig om gemoederen tot bedaren te brengen

Over nut en noodzaak van een snelle reductie van de CO2-­uitstoot mag nog volop discussie zijn, de politiek koerst – ook buiten Haagse kringen – op een fossielvrije toekomst. Om de ­gemoederen in de samenleving tot bedaren te brengen en om een poging te wagen een nieuwe kloof te dichten, is het cruciaal om de energietransitie eerlijk en nuchter te bespreken.

Van alle energiebronnen moeten we de plussen en minnen afwegen. We moeten voor elk de beperkingen erkennen, de risico’s inschatten en het potentieel in kaart brengen. We moeten proberen eerlijk te zijn over kosten en baten, en over waar de rekening komt te liggen. Over dat alles moeten we even helder zijn als ­nederig, in het besef dat niet alles is te meten en te ­weten. En hoe lastig het ook moge zijn: we zullen open moeten staan om onze mening te herzien.

Van politici, bedrijven, milieugroepen en anderen die de energietransitie vormgeven, moeten we eerlijkheid verlangen, zeker gezien de ­omvang en de kosten van dit project. Ze zullen pragmatisch en doelgericht moeten werken. Als we nu de verkeerde keuzes maken over de wijze waarop we de CO2-uitstoot de komende decennia gaan terugdringen, zal de publieke steun verder afbrokkelen. Het kan leiden tot cynisme en tot een algehele afkeer van alles wat te maken heeft met de bescherming van ­klimaat en milieu.

Veel meer vertrouwen in overheid over vaccinatie dan over klimaat

Maar de overheid heeft een slechte reputatie als het gaat om de informatievoorziening over klimaatverandering. Studies van het Sociaal en Cultureel Plan­bureau (SCP) geven een veelzeggend beeld. Terwijl 62 procent van de Nederlanders overheidsinformatie over vaccinatie vertrouwt, is dat bij informatie over klimaatverandering slechts 38 procent. Als het specifiek gaat om duurzame energie en de energietransitie heeft minder dan eenderde vertrouwen in de overheid.

Waarom is er zo veel argwaan? Wat verklaart het grote verschil met vaccinaties? Is het omdat het klimaat zoveel ingewikkelder is dan vaccinaties? Is het omdat de overheid bij kwesties als energie en klimaat meer dan bij gezondheid lijkt mee te bewegen met de belangen van energiebedrijven en milieugroepen? Of laten ­politici zich bij die thema’s sneller verleiden tot emotionele uitspraken met een morele lading, wat ze bij vaccinaties niet doen? Is er misschien een fors deel van de bevolking dat zich daar al dan niet bewust aan stoort? Of is er ergens een diepgeworteld besef dat de technische kennis van onze politici tekortschiet?

Techneuten zijn immers doorgaans minder geneigd zich in de politiek te bewegen; al dat gepraat… Volgens een telling van een Volkskrant-columnist hebben slechts vijf Kamerleden een bèta-achtergrond. Een teleurstellend aantal, inderdaad, al gaat de conclusie mij wat ver dat ‘de andere 145 geen idee [hebben] waarover het gaat’.

Er is een uitweg uit de impasse. Veruit het meeste vertrouwen hebben we, volgens het SCP, in wetenschappelijke ­onderzoeksinstellingen: 67 procent van de bevolking heeft ‘tamelijk veel vertrouwen’ of ‘volledig vertrouwen’ in informatie die vanuit de wetenschap komt. Dat is bemoedigend. Als politici de opvattingen en aanbevelingen volgen die afkomstig zijn van kennisinstituten – van het IPCC-klimaatpanel en het Internationaal Energieagentschap tot het Planbureau voor de Leefomgeving en TNO – zou dat veel argwaan en verzet kunnen wegnemen.

Politici kunnen beter experts volgen dan belanghebbenden aan sectortafels

Intussen doen politici te vaak alsof wetenschappelijke kennis ook maar een mening is. Liever organiseren ze ‘draagvlak’ bij ­belangengroepen. Maar in het meningencircus van vandaag ­beoordelen burgers een wetenschappelijke bevinding kennelijk toch met meer ontzag. Zij kunnen politieke partijen aanschrijven met een oproep om bij een complex vraagstuk als de energievoorziening de consensus onder experts te volgen en niet de adviezen van de belanghebbenden aan de sectortafels.

De boodschap van de genoemde kennisinstituten is helder: de ultieme doelstelling om de CO2-uitstoot drastisch te verlagen en verdere opwarming van de aarde te voorkomen, is haalbaar ­zolang we de vraagstukken rationeel en pragmatisch benaderen. Sluit geen opties uit – en het recente IPCC-rapport is opvallend precies: sluit kernenergie en CO2-afvang en -opslag niet uit. Pas technologieën toe waar ze geschikt zijn. Zorg voor een voorspelbaar, stabiel beleid. Faciliteer onderzoek en ontwikkeling. Informeer de bevolking zodat ze zin en onzin kan onderscheiden. ­Minimaliseer kosten. Verdeel de kosten en baten eerlijk.

Is er dan geen rol meer voor politici? Zeker wel. Zeker wel. Zij zullen de raad van de experts moeten vertalen in beleid. Ze moeten de kunst verstaan om prioriteiten te wegen. Ze zullen het milieu en klimaat moeten beschermen én sociaal-economische voorspoed realiseren. En boven alles: ze zullen de samenleving bij elkaar moeten houden

Marco Visscher is journalist (onder meer de Volkskrant en Trouw) en auteur van De energietransitie. Hij is samensteller van de nieuwsbrief Tegengeluid.nl en co-auteur van Ecomodernisme