De overheid moet onafhankelijke onderzoekers hun werk laten doen. Wanneer wetenschap op bestelling wordt geleverd, verliezen beide partijen hun geloofwaardigheid.
Achteraf lijkt het vragen om problemen. Het Wetenschappelijk Onderzoeks- en Documentatiecentrum (WODC) werd per onderzoek betaald, zat in het gebouw van het ministerie van Justitie en Veiligheid en deed ‘onafhankelijk’ maar ‘met een constructieve relatie’ onderzoek voor datzelfde ministerie. Woensdag onthulde Nieuwsuur dat het WODC conclusies veranderde en rapporten herschreef, zodat ze beter in het straatje van het ministerie pasten.
Het is een schoolvoorbeeld van wetenschap op bestelling. Hoewel het zelden zo opzichtig gaat, is dit verhaal geen uitzondering. Onderzoekers die werken voor de overheid staan regelmatig onder druk hun werkwijze aan te passen.
Op de korte termijn is dat vaak gunstig voor ambtenaren. Maar de zaak bij het WODC toont aan dat dit als een boemerang terugkomt. Wie gelooft komende tijd nog blindelings een WODC-onderzoek?
Natuurlijk mogen beleidsambtenaren en bewindslieden zich niet bemoeien met de uitkomsten van onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek door eigen instituten, schrijft Gerlof Leistra.
Minder nobele motieven
De overheid is sterk afhankelijk van het werk van externe wetenschappers. Ministeries hebben voor veel onderwerpen niet genoeg kennis in huis. Gekozen politici zijn generalisten die een almaar complexere wereld moeten bijsloffen. Het is goed dat ze zich hierbij laten voeden met onderzoek.
Maar ook minder nobele motieven spelen een rol. Met het aankondigen van een onderzoek koopt een bewindspersoon tijd en straalt daadkracht uit. Ook verkopen politici hun opvattingen graag als wetenschap; Nederlanders hebben structureel meer vertrouwen in wetenschappers dan in politici.
En dus sloegen politici elkaar tijdens discussies over bijvoorbeeld rituele slacht, het bestrijdingsmiddel glyfosaat en de afschaffing van statiegeld om de oren met – haastig in elkaar geflanste of selectief geselecteerde – onderzoeken. Veel minder hadden ze het over de botsende wereldbeelden en waardesystemen die daarachter liggen.
Uiteindelijk betalen burgers hun politici om belangen af te wegen, (pijnlijke) besluiten te nemen en beleid te maken. Ze moeten niet doen alsof de wetenschap die keuzes voor hen maakt.
Een verontruste medewerker van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) trekt aan de bel. Lees hier verder.
Papier biedt geen garanties
De wetenschap is kwetsbaarder voor politieke druk dan voorheen. Universiteiten en kennisinstituten zijn financieel steeds afhankelijker van externe opdrachten. Als een tekort dreigt, is het lastig nee zeggen. Zelfs als de onderzoeksvraag sturend is. Sommige instituten bestaan zelfs om de overheid te adviseren. Zij zijn continu in gesprek met het ministerie dat hen financiert.
Op papier is de onafhankelijkheid vaak goed geregeld. Maar papier biedt geen garanties. Ook in het WODC-protocol stonden mooie woorden over onafhankelijkheid.
Voor ambtenaren is het ondertussen verleidelijk druk uit te oefenen. Ministeries hebben een sterke hang naar controle en willen ‘gedoe’ vermijden. Ook ontbreken uniforme regels om met wetenschappers om te gaan. Het is zelfs geen automatisme elk voor de overheid uitgevoerd onderzoek te publiceren.
Uiteindelijk verliest iedereen bij wetenschap op bestelling.
Het aanpassen van een onderzoek verlicht even de bestuurlijke hoofdpijn. Maar op de lange termijn verliezen wetenschappers hun geloofwaardigheid, ambtenaren hun experts en burgers het vertrouwen in weer een institutie.