Belastingen: hoe democratie eindigt in tirannie

NRC Handelsblad-columnist J.L. Heldring (1917-2013) was ‘geen democraat in hart en nieren’. Dat er grond is voor scepsis over de democratie, bleek de afgelopen dagen toen burgers hun belastingaangifte moesten doen. De democratische meerderheid liet zich gelden en nam de minderheid een groot deel van haar eigendom af. De gevolgen kunnen angstaanjagend zijn.

Een van de aardigste weekbladen is het Britse Country Life. Opgericht eind negentiende eeuw vertolkt het de stem van het Britse platteland, zowel van de adel en nieuw geld met landgoederen als van boeren en anderen die zijn verankerd in het groen. De BBC maakte in 2016 een driedelige documentaire over de Country Life-lezers: Land of Hope and Glory.

Afgezien van de prachtige beelden van landgoederen, kastelen en landhuizen vallen twee dingen op: allereerst de destructieve bemoeienis, via de stembus, van middenklasseburgers uit de stad met het platteland. Zo mag jagen op vossen met honden niet meer. De democratische middenklassemens heeft bijna een natuurlijke neiging om, via de stembus, anderen te dwingen om te worden zoals hij. Alles was anders is, moet in het democratische keurslijf worden gedwongen.

Huis afhandig gemaakt

Het tweede dat opvalt, is de frontale aanval op eigendom door de democratie. Het Verenigd Koninkrijk joeg de belasting op inkomen in de jaren zestig zo hoog op – tot wel 98 procent – dat burgers met een groot huis op het platteland niets anders konden dan het verkopen om de belastingaanslag te kunnen voldoen. Democratie leidde zo tot onteigening van het meest waardevolle goed dat een mens heeft: zijn huis.

Een ouder stel houdt in de BBC-documentaire tegen beter weten in stand in hun landhuis. Hun olietanks om te verwarmen zijn leeg, het dak lekt, de kozijnen zijn verrot. In plaats van deze mensen, met een eeuwenlange familiegeschiedenis in dit huis, de belastingen terug te geven die ze in de jaren zestig en daarna financieel de vernieling in hielpen, plaatst een bureaucratisch lichaam een bord voor hun huis met de mededeling dat het monument slecht wordt onderhouden.

Verjaagd naar Brasschaat

In Nederland werd vooral in de jaren zeventig al net zo hard afgerekend met de gedachte dat democratie eigendommen beschermt. Directeurs-eigenaren van bedrijven bijvoorbeeld werden het land uitgejaagd. Het overdragen van hun bedrijf aan de kinderen werd zo zwaar belast (70 tot 80 procent) dat het bedrijf óf moest sluiten óf de kinderen met een enorme schuld of gebrek aan liquide middelen werden opgezadeld. In België was deze belasting fors lager en kon via een fiscale constructie het bedrijf (in Nederland) na het betalen van Belgische belastingen (20 tot 30 procent) legaal worden overgedragen. Om het eigen bedrijf te redden en de kinderen een goede start te bieden, moesten deze ondernemers dus hun eigen land verlaten. In de Belgische gemeente Brasschaat wonen duizenden van deze ‘vluchtelingen’.

Britten werden hun huis uitgejaagd, Nederlanders hun land uitgejaagd. Zowel het Verenigd Koninkrijk als Nederland was eind jaren zeventig en begin jaren tachtig door dit democratische beleid nagenoeg failliet – zowel de burgers als de staten.

Gelukkig hebben diezelfde democratieën gezorgd voor een omkering. De belastingen zijn fors verlaagd met als gevolg een hogere welvaart voor iedereen. Maar de kennis over de gevolgen van hoge belastingen en het gevaar van democratische meerderheden voor minderheden en uiteindelijk voor het collectief, lijkt te vervagen.