Vandaag, dinsdag, stemt de Eerste Kamer naar verwachting over een van de meeste fundamentele wetten in tijden, de ‘donorwet’ van Tweede Kamerlid Pia Dijkstra (D66). Die zou de zelfbeschikking van burgers vergroten. Is dat zo, vraagt Maartje Schulz zich af.
De Tweede Kamer nam het wetsvoorstel met de kleinst mogelijke meerderheid aan en ook in de Eerste Kamer zal het erom spannen. Kern van het voorstel is dat als iemand niet registreert dat hij of zij orgaandonor wil worden, er ‘geen bezwaar’ tegen orgaandonatie wordt aangetekend. Het doel is dat er meer orgaandonoren komen.
Ook zou volgens Dijkstra en D66-Eerste Kamerlid Annelien Bredenoord het wetsvoorstel de zelfbeschikking vergroten. De wet zal er waarschijnlijk toe leiden dat meer mensen expliciet een keuze maken. Dat laatste zou kunnen kloppen, al is het maar door de dreiging dat mensen ongewild orgaandonor worden. Maar de zelfbeschikking vergroot de wet niet.
Vreemde interpretatie van zelfbeschikking
Het is een vreemde interpretatie van het concept zelfbeschikking dat dit een expliciete keuze vóór of tegen iets zou zijn. Zelfbeschikking betekent immers in essentie dat je vrij bent een keuze te maken, én vrij bent om daarvan af te zien.
Meer over Dijkstra
Het drammen van D66. Hoe redelijk is de partij nog?
Je organen zijn in essentie van jezelf. Bij echte zelfbeschikking hoort daarom ook de mogelijkheid om een keuze uit te stellen of om géén keuze te maken.
Donorwet draait logica om
Op precies dit punt wordt in deze initiatiefwet de logica omgedraaid. In het huidige systeem is een vrijwillige handeling vereist om je als orgaandonor te registreren; in het voorgestelde systeem wordt de keuze voor je gemaakt – ‘geen bezwaar’, tenzij je anders aangeeft.
Daar gebeurt iets raars. Het uitgangspunt is dat iemand die zich niet registreert, ‘geen bezwaar’ heeft tegen orgaandonatie. Verondersteld wordt dus een toestemming die nooit expliciet is gegeven.
Er zijn vele redenen om je niet te registreren
Maar vele andere redenen dan ‘geen bezwaar’ zijn denkbaar om je niet te registreren. Misschien wil iemand helemaal (nog) geen keuze maken, of is iemand laaggeletterd, mogelijk vergeet iemand telkens zijn of haar DigiD-wachtwoord…
‘Goede’ reden of niet, het enige wat je weet als iemand zich niet heeft geregistreerd, is dat iemand zich niet heeft geregistreerd. Of iemand daadwerkelijk ‘geen bezwaar’ had tegen orgaanuitname, is een kwestie van gissen.
Dijkstra moet zich in bochten wringen
Om deze fundamentele fout te corrigeren, wringt iedereen zich in bochten. Dijkstra kwam met een brief om de positie van nabestaanden te verduidelijken. Nabestaanden zouden kunnen toelichten wat de overledene wilde.
Daarop volgde een PvdA-motie omdat een brief werd gezien als een te slap instrument. Vervolgens werd de motie door ingrijpen van de griffier weer afgezwakt, omdat deze te ver afstond van de voorgestelde wet.
De discussie dreigt te verzanden in details over de positie van nabestaanden, waardoor iedereen vergeet dat dit slechts nodig was om iets recht te zetten wat in essentie krom is.
Wet tornt aan klassiek grondrecht
Bovendien, de staat zou je nergens toe moeten dwingen, als je niks anders wilt dan intact houden wat jou toebehoort: je lichaam. De voorgestelde wet tornt aan een klassiek grondrecht, zoals neergelegd in Artikel 11 van de Grondwet, over ‘de onaantastbaarheid van het lichaam’.
Die grondrechten zijn bedoeld om de burger te beschermen tegen inmenging van de staat. Wie dat een groot goed vindt, zou moeite moeten hebben met dit wetsvoorstel.
Hieraan voorbijgaan, zoals PvdA-coryfee Job Cohen in het NCRV tv-programma Jacobine op zondag deed, is onverstandig. Over de door het wetsvoorstel beoogde toename van het aantal orgaandonoren, zei hij: ‘Zelfs als er maar eentje meer is, is dat winst.’ Een uitspraak waarmee hij zich richtte tot zijn partijgenoten in de Eerste Kamer.
Nobele bedoelingen niet genoeg
Deze manier van redeneren komt, net zoals het wetsvoorstel van Pia Dijkstra, natuurlijk voort uit nobele bedoelingen. Maar we moeten niet bereid zijn individuele vrijheiden in te perken om bij wijze van spreken één extra donor te realiseren. Inperking van grondrechten vanuit ‘goede’ bedoelingen schept een precedent en dat is heel riskant.
Opvallend was dat de SGP en de ChristenUnie in de Eerste Kamerdebatten in de bres sprongen voor deze liberale beginselen. ‘Dit wetsvoorstel neemt de principieel beperkte reikwijdte van de overheidsmacht onvoldoende in acht en laat de overheid binnendringen in de meest intieme levenssfeer,’ zei SGP’er Diederik van Dijk in het laatste Eerste Kamerdebat.
Je zou toch hopen dat zelfbenoemde liberale partijen als de VVD in de Eerste Kamer eenzelfde scherp tegengeluid laten horen. Maar door verdeeldheid in de fractie hield de VVD zich in de Eerste Kamer tamelijk koest. De orgaandonorenkwestie werd benoemd tot ‘vrije kwestie’, waarbij fractieleden een eigen afweging mogen maken. Maar als het echt zo vrij is allemaal, waarom sprak dan alleen VVD-senator Frank de Grave, en geen andere VVD-leden?
Er zijn andere methodes mogelijk
Buiten kijf staat dat de huidige situatie niet ideaal is, en het zou mooi zijn als er meer orgaandonoren komen. Hiertoe mogen samenleving en overheid burgers best een beetje porren.
Minister van Medische Zorg Bruno Bruins (VVD) liet weten dat ook als de wet wordt verworpen, er meer geld moet worden geïnvesteerd in campagnevoeren. Prima.
Maar een overheid die op zo’n hoogst persoonlijk terrein jou je voorkeur voorschrijft? Dat nooit.