Roelof Bouwman: Hoog tijd voor een nieuwe sociaal-democratische partij

De gedeelde lijst met de postmaterialistische elitepartij GroenLinks is de opmaat naar het verdwijnen van de PvdA. Rechtgeaarde sociaal-democraten moeten in actie komen en voor zichzelf beginnen, schrijft Roelof Bouwman.

Het begon anderhalve eeuw geleden een beetje raar met de Nederlandse sociaal-democratie.

In veel andere Europese landen was ze een politieke beweging die vooral wortel schoot in grote steden, onder opstandige fabrieksarbeiders in verkrotte volksbuurten. Maar in Nederland lag het zwaartepunt van de sociaal-democratie op het platteland, in Friesland en Groningen. De gevolgen van de landbouwcrisis zorgden daar in het laatste kwart van de negentiende eeuw voor een verbitterde stemming onder de talrijke land- en veenarbeiders.

Niet voor niets woonde in 1886 liefst de helft van de circa zesduizend leden van de prille Sociaal-Democratische Bond (SDB) in het hoge noorden. En toen twee jaar later in de persoon van Ferdinand Domela Nieuwenhuis voor het eerst een sociaal-democratisch Tweede Kamerlid aantrad, was dat – Nederland kende nog een districtenstelsel – niet dankzij Amsterdam, Rotterdam of Den Haag, maar dankzij de kiezers in het Friese Schoterland.

Domela Nieuwenhuis en de meeste aanhangers van zijn Bond belandden al snel in anarchistisch vaarwater. In 1893 viel zelfs het besluit ‘onder geen voorwaarde hoegenaamd, ook niet als agitatiemiddel, mee te doen aan verkiezingen’.

SDAP boekte resultaten voor de kleine man

Rechtgeaarde sociaal-democraten namen vervolgens het besluit voor zichzelf te beginnen. Resultaat: de in 1894 opgerichte Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP). Na een moeizame start ontpopte de SDAP zich in het Interbellum tot de partij van het zogenoemde wethouderssocialisme: praktische hervormingen ten behoeve van de kleine man, op lokaal niveau. Met name op het terrein van de woningbouw boekte ze indrukwekkende resultaten.

Na de Duitse bezetting ging de SDAP verder als Partij van de Arbeid. Onder leiding van Willem Drees, boegbeeld van fatsoen, zelfbeheersing en daadkracht, zaten de sociaal-democraten tussen 1946 en 1958 permanent in de regering en werd de PvdA ’s lands grootste partij.