Waarom zou je als zeventigplusser burgemeester willen zijn?

Waarnemend burgemeesters zijn een geval apart in bestuurlijk Nederland. Ze zijn niet door de Kroon benoemd, maar door de commissaris van de Koning gevraagd om in te vallen als burgemeester. Ze zijn ook niet gebonden aan de wet die zegt dat een burgemeester die zeventig jaar wordt, moet afzwaaien. Al hanteert de provincie Gelderland die grens ook voor waarnemers.

Andere provincies tillen er niet zwaar aan. Noord-Holland heeft met voormalig VVD-staatssecretaris Ankie Broekers-Knol (77) de oudste (waarnemend) burgemeester van het land.

Van de 342 gemeenten hebben er ongeveer 35 een waarnemende edelachtbare. EW sprak met vijf zeventigplussers die het waarnemend burgemeesterschap vervullen. Twee van hen zwaaiden na het interview af.

Charlie Aptroot (73), eerder VVD-Kamerlid, heeft er vijf waarnemende posten op zitten. De laatste in het Noord-Hollandse Wijdemeren, waar met Mark Verheijen inmiddels een ander voormalig VVD-Kamerlid is aangetreden. In het Zeeuwse Veere verliet Jon Hermans-Vloedbeld (70) haar zevende gemeente als waarnemer.

Groter beroep

De zeventigplussers passen in een trend. De pensioengerechtigde leeftijd is momenteel 67 jaar. Vanwege het per­soneelstekort klinkt de roep om langer door te werken alom. En hoewel veel werknemers snakken naar hun pensioen, blijken nogal wat Nederlanders gehoor te geven aan de oproep.

Zo’n 236.000 pensioengerechtigden hebben betaald werk, berekende ABN AMRO in februari. Dat is ruim een kwart meer dan tien jaar geleden. Vooral de laatste jaren stijgt het aantal werkende ouderen. Opmerkelijk volgens de bank. Werknemers moeten door de verhoogde pensioenleeftijd immers sowieso al langer doorwerken voordat ze AOW krijgen.

‘Je ziet dat de samenleving een steeds groter beroep blijft doen op mensen die eigenlijk al met pensioen zouden kunnen gaan, maar dan toch nog doorwerken. Waarom? Omdat ze het leuk vinden,’ zegt waarnemend burgemeester Yves de Boer (72) van het Brabantse Laarbeek. ‘En omdat ze kennis en ervaring hebben die ze graag doorgeven aan een volgende generatie.’

Waarom stop je nou

Inderdaad spat van de waarnemers het plezier af. Ze voelen zich op hun gemak, hoeven zich niet meer te bewijzen en hebben veel bestuurlijke ervaring. Ze stralen met hun grijze haren al bijna vanzelf gezag uit en hebben in dat opzicht een voordeel ten opzichte van jonge ­burgemeesters, denkt Charlie Aptroot, die voor zijn waarnemerschap acht jaar burgemeester van Zoetermeer was. ‘Je brengt ervaring in het ambt en levenservaring mee,’ zegt hij.

Zelf had Aptroot nog in Wijdemeren kunnen aanblijven, want de echte bur­gemeester is nog altijd ziek. ‘Misschien duurt dat nog één of twee jaar. Maar ik had thuis afgesproken dat ik met pen­sioen zou gaan. Ik ben nu 73,5. Sommigen zeiden dat ik wel erg lang doorwerkte na de pensioenleeftijd. Anderen zeggen: “Waarom stop je nou?” Maar ik kan er niet van uitgaan dat ik altijd fit en gezond blijf.’

Ankie Broekers staat bekend om haar humor. Dat konden ze in ‘wespennest’ Bloemendaal wel gebruiken. ‘Ik ben redelijk gezond van lijf en leden en mijn hoofd is okay. En het is natuurlijk leuk als je wordt gevraagd,’ zegt ze.

Als waarnemer gaat Broekers ontspannen om met de raad en de ambtenaren. Ze hekelt trouwens wel dat waarnemers niet onder een pensioenregeling vallen. ‘Niet meer van deze tijd. Het overkwam mij als staatssecretaris en Eerste Kamervoorzitter ook al.’

Verliefd

Ervaren waarnemer Jon Hermans heeft gemerkt dat bestuurlijke processen overal hetzelfde zijn. ‘Alleen de context is anders. Andere culturen, andere opgaven. En als waarnemer heb je je daarnaar te voegen. Ik ben geen procedure-tijger en probeer langs de lijnen van de inhoud mooie dingen te doen.’

Hermans werd zelfs verliefd op de plaatsen waar ze waarnam. De gemeente Veere op Walcheren, met al haar verschillende gemeenschappen, stal haar hart.

Ondanks alle juichverhalen is het burgemeesterschap in het algemeen niet meer populair. Het aantal sollicitaties voor burgemeestersposten daalde fors tussen 2013 en 2023. Solliciteerden in 2016 per vacature nog gemiddeld 30 personen naar het ambt van burgemeester, in 2023 waren dat er nog maar 18, meldde het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) in februari.

Kopschuw

Op de post in Bloemendaal – dat zich met zijn kustlijn, landgoederen, bos en duinen ‘misschien wel de mooiste gemeente van Nederland’ noemt – solliciteerden tien kandidaten, van wie niemand geschikt werd bevonden. Er kwam een tweede procedure. Vandaar dat Ankie Broekers als waarnemer aantrad.

Naar de redenen voor de verminderde belangstelling voor het burgemeesterschap is het gissen. Bedreigingen, verruwing van de samenleving en invloed van sociale media zouden kandidaten kopschuw maken. Bloemendaal heeft het imago van moeilijke gemeente. BZK doet onderzoek naar de geringere animo.

De waarnemers hebben iets van ontheemden die tijdelijk ergens neerstrijken en nog net geen stretcher bij zich hebben. Vaak pendelen ze vele kilometers. In tegenstelling tot de echte burgemeester hoeft de waarnemer niet in de gemeente te wonen. En een auto met chauffeur zit niet in het arbeidsvoorwaardenpakket.

Palissander

Yves de Boer gaf zijn werkkamer in het raadhuis van Laarbeek een persoonlijk tintje met spullen van thuis. Leendert Klaassen (74) schoof in het Groningse Sellingen – gemeente Westerwolde – aan achter het bureau van de zieke Jaap ­Velema. Klaassen: ‘Je bent er tijdelijk en moet niet de hele tent overhoop halen.’

Ankie Broekers verruilde de tafel in de burgemeesterskamer voor een exemplaar van haar zolder dat ze mooier vindt. Ze wrijft erover. ‘Dit is palissander. Deze is nog van mijn moeder geweest.’

Waarnemend burgemeesters zijn er altijd geweest, maar in het verleden verving ook de wethouder die locoburgemeester was vaak de burgemeester. Dat gebeurt inmiddels veel minder.

‘De werkdruk is veel te groot geworden. Gemeenten hebben er heel veel taken bij gekregen,’ zegt Charlie Aptroot. ‘Ik was zelf parttime wethouder en had ook nog een eigen bedrijf. Dat kan echt niet meer. Bovendien is een wethouder van een partij. Die wordt niet als onafhankelijk gezien. Ik was best bekend als VVD-Kamerlid. Dat stempel moest er wel vanaf, wat vlot lukte. Dat was wel nodig, want een burgemeester is van iedereen.’