De spanning tijdens deze verkiezingscampagne bouwt zich op. De partijen duwen als tektonische platen tegen elkaar aan, zozeer dat het wel tot een uitbarsting moet komen, schrijft Eric Vrijsen. Hoe staan we er nu voor in aanloop naar 15 maart?
Stilstaand water stinkt. In de peilingen gebeurt de laatste dagen weinig, zelfs niet na het vuurwerk van acht lijsttrekkers tijdens het Carrédebat van afgelopen zondag. Maurice de Hond constateerde maandag geen verschuivingen. Kantar Public kwam evenmin met nieuwe scores. De Leidse hoogleraar Tom Louwerse, die de resultaten van zes onderzoeksinstanties bundelt in één overzichtelijke Peilingwijzer, hoefde dinsdagmorgen niks te updaten.
Zo bouwt de spanning zich op. De partijen duwen als tektonische platen tegen elkaar. Het moet tot een uitbarsting komen. Nog acht dagen tot aan de verkiezingen. In Tour de France-termen: ‘Parijs is nog ver.’
CDA kruipt omhoog
Je kunt de opgekropte energie meten door te turven hoe vaak de lijsttrekkers zeggen dat ze ‘trots’ zijn op iets of iemand van hun partij. Het is een onzinnige mededeling. Trots op dit of trots op dat. Trots op zus of trots op zo. Ze zijn altijd trots op hun eigen club. Trots is een kreet waarmee een partijleider aangeeft dat hij de concurrentie niet durft aan te vallen. Om zijn lafheid te verbloemen, is hij trots dat het in eigen kring zo gezellig is.
Waar bouwt de spanning zich nu vooral op? Tussen CDA en VVD, maar ook tussen GroenLinks en PvdA.
Het CDA kruipt tergend langzaam boven de 20 zetels uit. VVD-leider Mark Rutte gokte op een tweestrijd tegen PVV-leider Geert Wilders, maar die komt niet uit de verf. VVD’ers mopperen al sinds januari over Ruttes electorale strategie, maar durfden hem niet tegen te spreken. Ook in De Telegraaf van vandaag klagen VVD’ers over het optreden van Rutte. Ze vinden zijn optreden in Carré vlak en bleek. Ze zijn níet trots op hun lijsttrekker. Zo kort voor de verkiezingen is dat brisant.
Achter de advertenties en optredens van lijsttrekker Mark Rutte zit een duidelijke strategie. Welke is dat en wat zijn de zwakke plekken? Lees dit eerdere verhaal van Eric Vrijsen >
Keiharde waarschuwing
De VVD-leider kan er weinig mee, want het is anonieme kritiek. Maar het voelt natuurlijk als een keiharde waarschuwing. De VVD verliest volgende week zeker een derde deel, misschien wel bijna de helft van de huidige zetels.
Wat dan? Als de VVD groter blijft dan de PVV en het CDA, brengen de liberalen het confettikanon in stelling en is iedereen blij en trots. Eindigt de VVD als tweede achter Wilders, dan is de tweestrijd mislukt, maar kan Rutte door als premier. Dan houden alle VVD-critici zich gedeisd.
Maar als het CDA in de eindsprint een achterstand van vijf zetels goed maakt en dus over de VVD heen gaat, dan komt de opvolging van Rutte in een stroomversnelling. Bronnen dichtbij Rutte zeiden in januari al dat hij in zo’n geval zal aftreden. De kritiek vandaag in De Telegraaf kan een voorbode zijn van een kroonprinsenproces.
Het opvallendste moment van het Carrédebat was dat CDA-leider Sybrand Buma meteen een klap uitdeelde naar de onbetrouwbare Rutte (vanwege zijn verbroken Geen Geld voor de Grieken-belofte) en dat Rutte weerloos incasseerde. Rutte moet zich herpakken als hij volgende week woensdag de premierbonus wil opstrijken.
PvdA-strategie lijkt mislukt
De tweede plek waar het schuurt en kreunt, zit op de grens van PvdA en GroenLinks. Van oudsher kon de PvdA aan het slot van elke campagne de ‘kleine linkse partijen’ als de SP en GroenLinks leegtrekken met het argument dat linkse kiezers op de PvdA moesten stemmen om een VVD-premier of een CDA-premier uit het Catshuis te houden. In 2012 lukte dat nog op het nippertje dankzij de sublieme campagne van Diederik Samsom. De PvdA dacht het dit keer te herhalen met Lodewijk Asscher als een premierwaardige burgerman.
Die strategie lijkt mislukt en PvdA’ers omzeilen nu krampachtig de vraag of ze toch niet beter Samsom hadden kunnen inzetten. Jesse Klaver (GroenLinks) ligt op dit moment vijf zetels voor op Asscher. Volgens onderzoek twijfelen vooral de linkse kiezers nog. Het lijkt of ze wachten op het moment dat GroenLinks inderdaad de net iets hogere vluchtheuvel wordt. Dan vertrekken massa’s kiezers bij de PvdA. Maar één foutje van Klaver in de debatten en Asscher herstelt het leiderschap op links. Dan gaat de stroom toch weer zijn kant op.