Finland begon twee jaar geleden als eerste Europees land een experiment met een basisinkomen, maar het is niet effectief gebleken bij het tegengaan van werkloosheid. De afgelopen jaren werden experimenten met ‘gratis geld’ al vaker op kleinere schaal gedaan in allerlei landen, maar het is nergens een onverdeeld succes geworden.
De centrum-rechtse regering van premier Juha Sipilä koos in 2017 willekeurig tweeduizend werklozen tussen 25 en 58 jaar die maandelijks 560 euro ontvingen, ongeacht eventuele andere inkomsten. Ze hoefden over het basisinkomen geen belasting te betalen, en werden niet aangespoord om werk te zoeken. Ook als ze in de twee jaar die de proef duurde wél een betaalde baan kregen, hoefden ze het basisinkomen niet in te leveren.
Finland's basic income trial fails to spur employment https://t.co/m7rdcfhUCy pic.twitter.com/Fwcgs1dUuz
— Reuters Top News (@Reuters) February 8, 2019
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Zo wilde Finland onderzoeken of de werklozen vanwege het onvoorwaardelijke ‘gratis’ bedrag gemotiveerder werden om te gaan solliciteren. In april vorig jaar kondigde de overheid in Helsinki aan dat het experiment in februari 2019 zou worden gestopt. ‘De invloed op de werkloosheidscijfers lijkt minimaal te zijn op basis van het eerste proefjaar,’ zei minister van Gezondheid en Sociale Zaken Pirkko Mattila.
Proefpersonen niet sneller geneigd om werk te zoeken
Meer over dit onderwerp
Vrijdag zijn de eerste voorlopige resultaten gepubliceerd: de proefpersonen waren niet sneller geneigd op zoek te gaan naar werk. Wel waren de ontvangers van het basisinkomen volgens de onderzoekers gelukkiger en gezonder dan de controlegroep die de 560 euro per maand (zonder voorwaarden) niet ontving, meldt het rapport. De werkloosheid – die in december 6,6 procent was, het laagst in tien jaar – is in Finland traditioneel relatief hoog.
Waar Finland dus stopt met het experiment met het basisinkomen, begint Italië er juist mee. Deze week presenteerde vicepremier Luigi Di Maio samen met president Giuseppe Conte de gele plastic ‘card’, waarop 2,7 miljoen Italianen met lage inkomens recht hebben. Ze krijgen dan maximaal 780 euro per maand. In de praktijk komt het neer op een werkloosheidsuitkering, omdat de betaling maar voor achttien maanden geldt (maar wel verlengbaar is) en niet voor de hele bevolking beschikbaar is. Dat zou onbetaalbaar zijn.
Italië voert basisinkomen in ondanks zorgen bij vakbonden en in Brussel
Het basisinkomen is een verkiezingsbelofte van de Vijfsterrenbeweging, de regeringspartij waarvan Di Maio de leider is. Eerder dreigde de partij nog de begroting te torpederen als het basisinkomen er niet in zou komen. Minister van Economie en Financiën Giovanni Tria ging een week geleden overstag. Hij zei dat het basisinkomen kan helpen de gevolgen van technologische verandering, waardoor mensen hun baan kunnen verliezen, te beheersen.
De vakbonden vrezen voor een ‘oorlog tussen de armen’, meldt de financiële nieuwszender RTL Z vrijdagochtend. De voorzitter van uitkeringsinstantie INPS zei in de senaat te vrezen dat de uitkering voor een eenpersoonshuishouden te genereus is. Ook kan zij ertoe leiden dat werkloosheid gaat lonen, omdat in het Zuiden van Italië bijna de helft van de werkenden minder dan 780 euro per maand verdient.
Lees het stuk van correspondent Linda Otter: Eurolanden gaan opdraaien voor miljardenschuld Italië
De uitkering kost de Italiaanse overheid zo’n 6,6 miljard euro per jaar. Bij de Europese Commissie in Brussel leven al grote zorgen over de hoge staatsschuld van Italië, die vermoedelijk nog verder zal stijgen door aangekondigde pensioenhervormingen.
Zwitsers stemden tegen basisinkomen bij referendum
In veel andere Europese landen hebben pleidooien voor een basisinkomen weinig opgeleverd. Zo wees de bevolking van Zwitserland in de zomer van 2016 het basisinkomen af in een nationaal referendum. Bijna 80 procent van de Zwitsers stemmers stemde tegen het voorstel om een minimuminkomen van 2.500 Zwitserse Frank (zo’n 2.250 euro) te verstrekken. Volgens het voorstel van het comité Basisinkomen Zwitserland, dat honderdduizend handtekeningen nodig had voor het referendum, zouden minderjarigen 560 euro per maand krijgen.
Ook buiten wetgeving om wordt op allerlei plaatsen geprobeerd een basisinkomen in te voeren. In het Zwitserse dorp Rhenau begon een filmmaker als onderdeel van een filmproject een crowdfundingsactie om alle dertienhonderd inwoners van 25 jaar en ouder maandelijks 2.500 Frank te geven. Daarvoor was 6,1 miljoen Frank nodig, maar de teller bleef steken op ruim 151.000 Frank.
Crowdfunding voor basisinkomen in Groningen mislukt
In Nederland is de historicus Rutger Bregman, die furore maakte met boeken als Gratis geld voor iedereen en Utopia voor realisten, de meest prominente pleitbezorger van het basisinkomen.
Anderhalf jaar terug sprak Elsevier Weekblad met Rutger Bregman: ‘Ík ben hier de echte liberaal’
In Nederland stopte een dergelijke experiment met een inzamelingsactie vorig jaar ook, nadat het de twee jaar daarvoor wel was gelukt. Groningers wilden 12.000 euro ophalen om iemand een basisinkomen te geven, in navolging van Frans Kerver uit het dorp Feerwerd, de eerste Nederlander ooit die een jaar lang (2016) 1.000 euro per maand kreeg. Vorig jaar bleef de teller steken op 2.500 euro, meldde het Dagblad van het Noorden in mei.
In politiek Den Haag lijken vooralsnog geen serieuze voornemens te bestaan om een basisinkomen in te voeren. In 2017 besloot het kabinet weliswaar dat sommige gemeenten mogen experimenteren met soepeler bijstandsregels, maar het basisinkomen is nog nergens concreet geworden.