Pieter Waterdrinker: Rusland en democratie zijn een mogelijke combinatie, bewijst het recente verleden

Door de dood van een goede vriend denkt Pieter Waterdrinker  aan het vroegere Rusland, maar ook over een nieuwe toekomst voor dat land. Dat een ander Rusland dan dat onder de bloedige dictator Poetin mogelijk is, bewijst het recente verleden.

Deze week overleed een goede vriend van mij aan een vreselijke ziekte in Nederland, ver weg van de plek waar hij de afgelopen kwart eeuw had gewerkt, geleefd, intens gelukkig was geweest: Moskou. Zelden heb ik iemand ontmoet bij wie de liefde voor Rusland zo groot was als bij hem. In tijden als deze − dat besef ik − zal dit feit bij veel lezers een zwaar fronsen van de wenkbrauwen doen opwekken.

Je zou het niet zeggen, maar Rusland was recent een democratie aan het worden

Poetins misdadige oorlog tegen Oekraïne beleefde afgelopen weekeinde een nieuw dieptepunt met de aanval op en de gedeeltelijke verwoesting van de Kathedraal van de Heilige Transfiguratie in Odessa. Elke poging tot reflectie, tot bespiegelingen over Rusland en de Russen zelf, wordt al snel gezien als een misdaad op zich. Nuances zijn voor later – na de overwinning, als het weer vrede is. Ook daarvan ben ik me natuurlijk bewust. Maar willen we ‘over de oorlog heen’ kijken, naar welke toekomst dan ook, dan moeten we het verleden niet vergeten.

Mijn innig betreurde vriend arriveerde in Moskou halverwege de jaren negentig, toen het land gonsde van de hoop. Het Sovjetmasker leek na zeventig jaar communistische repressie bijna geheel afgerukt. Naast videobanden, porno, Amerikaanse detectives, leuk damesondergoed en smaakjesyoghurt, voorheen in het land volstrekt onbekend, was er een nieuw fenomeen gekomen: vrijheid van meningsuiting.

President Boris Jeltsin, die hoogstpersoonlijk de bijl in de Sovjet-Unie had gezet, was manipulatief, sluw, corrupt, een gevangene van zijn nepotisme. Maar de media mochten onder hem berichten wat ze wilden. Niet alleen over Jeltsin zelf, diens entourage van oligarchen, bankiers, mediamagnaten, ook de wandaden van het Russische leger in Tsjetsjenië: over alles kon worden geschreven, gesproken, bericht.

In Rusland gloorden vrijheid, welvaart en democratie

Van een grauwe stad met rijen voor de winkels en tekorten aan vrijwel alles, was het kapitalistische Moskou in de jaren negentig the place to be geworden. Het economische wonder van China moest nog geschieden. In deze overgangstijd kwam mijn vriend aan. Hij ging werken, zwoegen mag ik wel zeggen. Niet iedere buitenlander in Rusland werd miljonair. Sterker: ik ken eigenlijk maar één Nederlander die daar miljonair is geworden. Multimiljonair. Ook niet iedere Nederlander was een zogeheten expat: met een droomsalaris, een betaald appartement in de binnenstad, een dure privéschool voor hun kinderen.