We moeten miljoenen welwillende Russen niet van ons vervreemden

Toont de oorlog dat niet alleen Poetin, maar heel Rusland het probleem is? Dat is te makkelijk gedacht, schrijft Pieter Waterdrinker. Vergeet niet dat velen zijn criminele militaire mars achternalopen met een bajonet in de rug.

Ik had het genoegen even in Den Haag te zijn, waar ik niet alleen werd vergast op een overheerlijke Indonesische rijsttafel, maar tevens het eerste exemplaar kreeg uitgereikt van Rob de Wijks jongste meeslepende boek Het nieuwe IJzeren Gordijn.

Amsterdam heeft de naam, maar Den Haag is natuurlijk de werkelijke kosmopolitische hotspot van ons land. Voor wie er oog en oor voor heeft, blijken medewerkers van ambassades, internationale organisaties, grote bedrijven en gisse lobbyisten en hun nogal welvarende gezinnen alom aanwezig.

Op het verwarmde terras van ’t Goude Hooft luisterde ik hun gesprekken in het Engels, Frans, Duits en Russisch af. Kostelijke verhalen over wat er gebeurt in hun bestaan en landen, alsook hoe ze hun verblijf in ons polderland beleven.

Vreemd dat je over deze Haagse expats zo weinig leest. In zijn beroepsfixatie op het Binnenhof laat het in Den Haag gestationeerde journaille volgens mij veel moois liggen.

Het Binnenhof zelf lag er overigens kreupel en gesloten bij, als symbool voor de huidige parlementaire tijd. Maar in het pand tegenover dat van de Raad van State waar de boekpresentatie plaatsvond, heerste volop leven, als in een deftige vogelkooi.

Terug bij af

Wat zeg je in een deftige vogelkooi tegenover deftig publiek – ik zag onder anderen Zijne Majesteits ambassadeur te Londen in een hoekje zitten – over een boek dat je reeds in drukproef hebt mogen lezen, van iemand die je zowel bewondert als graag mag?

Natuurlijk louter aardige dingen, wat ik dan ook deed. Nu heeft Rob de Wijk bepaald geen last van gebrek aan aandacht in de media. Bovendien is hij mans genoeg om zelf de uiterst urgente inhoud van zijn boek aan de man te brengen. Die volgens mij hierop neerkomt: na jaren van zorgeloosheid na de val van De Berlijnse Muur in 1989 en het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991, zijn we terug bij af.

De tijd van de moreel-idealistische vredes- en andere missies in voormalig Joegoslavië, Afrika, Afghanistan en elders op de aardbol om de wereld ‘beter’ te maken, waarin we tegelijkertijd ons leger afbouwden en ons dikwijls lelijk aan onze militaire missies vertilden, is voorbij.

Na de invasie van Oekraïne door Rusland heerst weer de kille cynische machtspolitiek uit de tijd van de Koude Oorlog. Met als resultante een nieuw IJzeren Gordijn. We zien het voor onze ogen gebeuren.

Gedwongen mars

Grosso modo ben ik het met deze visie eens, al verschil ik van mening over een van de conclusies van het boek dat we de facto de persoonlijke, culturele, handels- en andere contacten met Rusland tot een minimum moeten terugbrengen. Om niet langer speelbal te zijn van Moskou.

Volgens De Wijk heeft de oorlog in Oekraïne sinds twee jaar aangetoond dat niet alleen Poetin het probleem is, maar heel Rusland.

Daar denk ik iets anders over. Ik vind dat we de miljoenen welwillende Russen – die zijn er namelijk – niet van ons moeten vervreemden. Omdat contact met hen in het huidige Rusland vrijwel onmogelijk is geworden, zouden wij in het Westen misschien proactief contacten moeten aanknopen met oppositionele krachten in de Russische diaspora.

Als land loopt Rusland collectief Poetins criminele militaire avontuur in Oekraïne achterna. Daarin heeft De Wijk zeker gelijk. Maar het is voor miljoenen een gedwongen mars, met een bajonet in de rug. Een mars zonder keuze. Dat mogen we niet vergeten. Oekraïne is als voorheen corrupt, nepotistisch en wetteloos land de laatste decennia geleidelijk de Europese weg ingeslagen van democratie en rechtsstaat.

Het zou een fout zijn te veronderstellen dat Rusland die weg nooit zou kunnen nemen. De macht van de eenling, in casu die van Poetin, is veel groter dan we wellicht denken. Een andere eenling in het Kremlin kan het tij keren. En nee, ik ben niet naïef: dat kan nóg negatiever dan nu, maar ook positief uitpakken.

Ga eropaf

De Wijk, met zijn benijdenswaardige kop met jongenshaar, is een soort geopolitieke popartiest. Door velen geprezen, door anderen gehoond. Wat zijn boek zo uniek maakt, zijn de vele persoonlijke ervaringen, reizen, belevenissen en ontmoetingen met de invloedrijken en hogen der aarde waarmee hij zijn historische overzichten, analyses en prognoses lardeert.

Toen ik als jongeling de memoires las van Konstantin Paustovski over de Russische revolutie van 1917, dacht ik soms: hoe is dit toch mogelijk? Dan weer komt hij op de bladzijden Lenin tegen, dan weer spreekt hij Trotski, dan weer een andere persoon die later historisch blijkt te zijn geworden.

Pas jaren later – in Moskou, in Kyiv, op andere plekken – besefte ik dat je de toekomstige historie kunt beleven met de voornaamste protagonisten ervan, simpelweg door erop af te gaan. Naar conferenties en party’s, naar revoluties en oorlogen.

Osama, alias Geronimo

Als geopolitieke popartiest heeft Rob de Wijk een heel beroepsleven niets anders gedaan, wat af en toe resulteert in biografische pareltjes. Van de vroegere DDR, het Oostblok-Polen en de voormalige Sovjet-Unie naar China, de Verenigde Staten, het Balticum, Rusland en Afghanistan nu. Dat je dan soms dingen beleeft, ziet en hoort die anderen maar met moeite kunnen geloven – of simpelweg niet geloven – is dan op zijn zachtst gezegd nogal zuur.

Zoals die keer dat hij op een februaridag in 2011 bij een briefing in Afghanistan terloops de verblijfplaats verneemt ten noorden van de Pakistaanse hoofdstad Islamabad van ene Geronimo. Het alias van de dan meest gezochte terrorist ter wereld, Osama bin Laden.

Al even terloops en superieur dient De Wijk in Het nieuwe IJzeren Gordijn de media die hem destijds niet geloofden van repliek door kort inzage te geven in zijn Afghaanse dagboek. Wat er stond? Dat moet u zelf maar lezen.