Na steekterreur vrijgelaten jihadisten in Londen wil Johnson noodwet

Voor de tweede keer in korte tijd is Londen opgeschrikt door een terreuraanslag. In beide gevallen ging het om een voor terrorisme veroordeelde jihadist die vervroegd was vrijgelaten en voorbijgangers met een mes te lijf ging. Om te voorkomen dat meer jihadisten vervroegd vrijkomen, pleit de regering van premier Boris Johnson voor een noodwet, maar Labour-politici en mensenrechtenactivisten komen in verzet. Ook het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens vormt mogelijk een obstakel.

Wie was de aanslagpleger van zondag in Londen?

De 20-jarige Sudesh Amman stak zondagmiddag in een winkelstraat in de Zuid-Londense wijk Streatham met een machete om zich heen, en verwondde drie voorbijgangers. De politie in burger was snel ter plekke en schoot de terrorist dood, mede omdat hij een bomgordel om leek te hebben. Die bleek later overigens nep te zijn.

Amman, die volgens Indiase media Sri Lankaanse wortels heeft, kon zo snel worden uitgeschakeld omdat hij door de antiterreurpolitie nauwlettend werd gevolgd, onder meer via een gps-systeem. Ruim een week eerder was hij op vrije voeten gesteld, nadat hij in mei 2018 was gearresteerd op verdenking van het plegen van een aanslag op een homorechtenactivist in Speaker’s Corner, de openbare debatlocatie in het Londense Hyde Park. Nota bene een Nederlandse ‘jihadblogger’, bijgenaamd Azazel, ontdekte destijds via sociale media dat Amman aanslagplannen had nadat hij beelden deelde van een IS-vlag, een mes en een automatisch wapen.

De jihadist, die zichzelf Abu Malik noemt, werd overigens niet veroordeeld voor het beramen van een aanslag in Hyde Park, maar kreeg drieënhalf jaar celstraf opgelegd wegens ‘bezit en verspreiding van extremistisch materiaal’. Op 23 januari kwam hij vrij na de helft van zijn straf te hebben uitgezeten, zoals in het Britse rechtssysteem automatisch gebeurt tenzij criminelen voor onbepaalde tijd zijn veroordeeld. Volgens de BBC was hij een aanhanger van IS en Al-Qa’ida en speculeerde hij op sociale media over het plegen van een aanslag in Noord-Londen.

Rechercheurs ontdekten ook dat Amman jonge familieleden terroristisch materiaal toonde via WhatsApp, het verkrachten van Jezidi-vrouwen verdedigde, instructies gaf voor het ontwikkelen van wapens, en zijn vriendin opriep om haar ‘ongelovige’ ouders te doden. In WhatsApp-gesprekken vonden de onderzoekers ook foto’s van Ammans jongere broertjes in poses die doen denken aan IS-propagandamateriaal.

Wat zijn de gelijkenissen met de aanslag van eind november?

In het Verenigd Koninkrijk werden al snel vergelijkingen getrokken met een aanslag op 29 november nabij London Bridge. Daar stak de 28-jarige Usman Khan, van Pakistaanse origine, twee mensen dood en raakten drie mensen gewond. Bij London Bridge was in juni 2017 ook al een terreuraanslag gepleegd, waarbij acht doden vielen. Ook Khan droeg een nep bomvest en werd door de antiterreurpolitie in de gaten gehouden, en kort na de aanval doodgeschoten.

Net als Sudesh Amman was Khan vervroegd vrijgelaten nadat hij op verdenking van (het beramen van) terrorisme was gearresteerd. In 2010 werd hij door de antiterreurpolitie MI5 opgepakt als onderdeel van een groep van negen, door Al-Qa’ida geïnspireerde jihadisten. In 2012 bekende Khan plannen te hebben beraamd voor bombardementen bij onder meer de Londense beurs, het parlement, de Amerikaanse ambassade, twee synagoges, St. Paul’s Cathedral en het huis van de toenmalige Londense burgemeester Boris Johnson.

Hij kreeg acht jaar cel. De rechter waarschuwde dat Khan een ‘zware jihadist’ was die niet vrij mocht rondlopen zolang hij gevaar zou opleveren. Desondanks kwam de man in 2018 vrij, op voorwaarde dat hij een enkelband zou dragen. Ook was het hem niet toegestaan om Londen te bezoeken. Op de dag van zijn aanslag was er een uitzondering gemaakt zodat Khan de conferentie ‘Samen Leren’ van het ministerie van Justitie kon bijwonen, waar hij sprak over zijn ervaringen als gevangene en veroordeelde met een enkelband.

De dodelijke slachtoffers van Khans aanslag waren Jack Merritt (25) en Saskia Jones (23), twee studenten aan de universiteit van Cambridge. Merritt werkte er nota bene aan een nieuw programma voor de rehabilitatie van gevangenen. ‘Hij keek ernaar uit om aan zijn toekomst te werken en carrière te maken door mensen in het strafrechtsysteem te helpen,’ lieten nabestaanden weten. De familie van Merritt benadrukte dat hij fel tegen langere straffen voor gevangenen was. ‘We weten dat Jack niet zou willen dat dit vreselijke incident wordt gebruikt door de regering om langere straffen te introduceren voor gevangenen.’

Wat wil de Britse regering veranderen aan de wetgeving?

Kort na de aanslag stellen premier Boris Johnson, minister van Justitie Robert Buckland en minister van Binnenlandse Zaken Priti Patel (allen van de Conservatieve Partij) noodwetgeving voor om te voorkomen dat voor terrorisme veroordeelde gevangenen al na het uitzitten van de helft van hun straf kunnen vrijkomen. In de nieuwe situatie is dat pas mogelijk na tweederde van de staf te hebben uitgezeten, mits de reclassering oordeelt dat het veilig is om de gevangene vrij te laten. Maandag lichtte minister Buckland de noodwetgeving toe in het Lagerhuis:

Voor het invoeren van de wetswijziging is mogelijk wel een juridische strijd nodig, melden Britse media als The Telegraph, The Guardian en The Daily Mail. De regering-Johnson moet het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mensen (EVRM) – dat losstaat van de Europese Unie die het Verenigd Koninkrijk vrijdag 31 januari officieel heeft verlaten – mogelijk links laten liggen. In artikel 7 van het EVRM staat namelijk: ‘Er zal geen zwaardere straf worden opgelegd dan de straf die van toepassing was op het moment dat de criminele overtreding werd gepleegd.’ Afhankelijk van de juridische interpretatie is dat mogelijk in strijd met de wetgeving die de regering voorstelt.

Een woordvoerder van 10 Downing Street, het kantoor van premier Johnson, wilde tegenover The Guardian niet zeggen of hij inderdaad het verdrag zal negeren, maar benadrukt dat de veiligheid van burgers vooropstaat: ‘We zullen verzekeren dat we met de juiste wetgeving komen om de bevolking te beschermen, want dat is het juiste om te doen.’ 10 Downing Street deelde zondag de volgende verklaring op Twitter, waarin eveneens extra geld voor de politie wordt aangekondigd:

Parlementariërs van de linkse oppositiepartij Labour, mensenrechtenadvocaten en non-gouvernementele organisaties maken bezwaar tegen de nieuwe wetgeving. ‘Iedereen, uiteraard inclusief veroordeelde criminelen, heeft het recht om de gevangenisstraf uit te zitten die hen is opgelegd tijdens een proces door een onafhankelijke rechter,’ schrijft Martha Spurrier, directeur van de zelfbenoemde mensenrechtenorganisatie Liberty, woensdag in een opiniestuk in The Guardian. Ook haar voorganger Shami Chakrabarti, inmiddels parlementariër voor Labour, is tegen de wetswijziging. Zij noemt het ‘Trumpiaanse politiek’ en ‘een stuk rood vlees voor rechts’ om voorbij te gaan het EVRM met het doel terroristen langer vast te kunnen houden.

Waarom zijn de zorgen zo groot?

In het Verenigd Koninkrijk bestaan grote zorgen over de in totaal 224 gevangenen die vastzitten wegens (betrokkenheid bij) terrorisme. Volgens de conservatieve Britse denktank Henry Jackson Society komen er vier van hen in aanmerking om in maart automatisch vervroegd vrij te komen. Hun gevangenisstraffen lopen uiteen van tweeënhalf tot vijf jaar. Zij werden schuldig bevonden aan onder meer het verspreiden van IS-propaganda, oproepen tot geweld tegen niet-moslims en doodsbedreigingen aan politieagenten. Later dit jaar zouden er nog eens ‘tientallen’ vervroegd op vrije voeten kunnen komen, meldt de Henry Jackson Society.

Volgens de krant The Sun zijn er in het afgelopen decennium ongeveer 74 veroordeelde terroristen automatisch vervroegd vrijgelaten. Het dagblad The Mirror meldt dat op dit moment ten minste 20 van deze jihadisten onder scherp politietoezicht staan omdat ze elk moment kunnen toeslaan.