Hoe journalist Arkadi Babtsjenko zijn dood in scène zette

Heel de wereld dacht dat hij was omgebracht, maar woensdag blijkt tot ieders verbazing dat de dood van de Russische journalist Arkadi Babtsjenko (41) op een spectaculaire manier in scène is gezet. Een inkijkje in de operatie die twee maanden van tevoren op touw werd gezet om zijn leven te redden.

‘Russische journalist doodgeschoten in Kiev’ kopten de kranten dinsdag. ‘In de Oekraïense hoofdstad is de journalist neergeschoten en in een ambulance aan zijn verwondingen overleden,’ luidde een verklaring van de Oekraïense politie.

De details waren gruwelijk. Volgens de politiechef in Kiev Andriy Krishchenko vond Babtsjenko’s echtgenote haar man thuis, badend in het bloed. Hij zou drie keer in zijn rug zijn geschoten in het trappenhuis van zijn appartement in Kiev toen hij de deur uit ging om brood te kopen.

Rookgordijn om verdachte in te kunnen rekenen

In werkelijkheid werd in het diepste geheim de klok rond gewerkt om een echte moordaanslag te verijdelen. Vassili Grizak, chef van de Oekraïense geheime dienst (SBU), had lucht gekregen van een plan waarbij een Oekraïense huurmoordenaar voor 40.000 dollar was gerekruteerd om een wapen te kopen en de executie uit te voeren.

Ruim twee maanden volgde de SBU alle gangen van de verdachte. Babtsjenko zou een maand geleden zijn ingelicht. Gedurende deze maand stond de journalist naar eigen zeggen in nauw contact met de veiligheidsdiensten, werd de operatie uitgedacht en alles tot in de puntjes voorbereid.

Lees ook: Trump: ‘Relatie met Rusland slechter dan ooit’

Dat leidde dinsdag tot een climax waarbij het nepnieuws van Babtsjenko’s dood de wereld in werd gebracht. Een dag later blijkt dat het rookgordijn dat veiligheidsdiensten gebruikten om de huurmoordenaar te kunnen inrekenen. Hij zit op dit moment vast.

Volgens het plan moest het nepnieuws de lijn naar de opdrachtgevers in Rusland onthullen. Na de valse berichtgeving wees Kiev dan ook onmiddellijk naar de regering in Moskou als het brein achter de moordaanslag. De wereld reageerde intussen verslagen op het nieuws van Babtsjenko’s dood.

Vrouw was niet op de hoogte van samenzwering

Des te groter was de schok woensdag toen Babtsjenko zich levend en wel presenteerde op een persconferentie. De Rus bedankte zijn beschermers en verontschuldigde zich bij vrienden en bekenden voor het aangedane leed. ‘Speciale excuses voor mijn vrouw, Oljetska, maar er was geen andere mogelijkheid,’ zei hij vol emotie. Ondanks dat de vrouw was opgenomen in de onjuiste verklaring van een dag eerder was zij niet op de hoogte van de samenzwering. ‘Mijn eigen vrienden en collega’s heb ik vele malen begraven. Ik ken dat misselijkmakende gevoel,’ zei Babtsjenko berouwvol. De aanwezige reporters kregen ook videobeelden van de opgepakte verdachte te zien.

De reacties op de plotselinge ‘terugkeer’ van de journalist zijn gemengd. De inderhaast gemaakte herdenkingsplaquette in het Huis der Journalisten in Moskou werd weer van de muur gehaald. ‘Met leven en dood moet je niet spotten,’ laat een collega-journalist in Moskou weten aan De Telegraaf. ‘Ik houd aan deze zaak een bittere nasmaak over.’ Op de redactie van Babtsjenko’s werkgever Novaya Gazeta werd daarentegen met grote vreugde gereageerd. Een video hiervan ging viral op sociale media.

De Oekraïense president Petro Porosjenko beloofde Babtsjenko en diens familie alle mogelijke bescherming. ‘Ik heb daarvoor opdracht gegeven. Het is onwaarschijnlijk dat Moskou zal bedaren,’ liet hij via Twitter weten. ‘De Oekraïense veiligheidsdiensten worden elke dag sterker als reactie op de Russische agressie.’

Het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken, dat elke betrokkenheid ontkent, zegt blij te zijn dat Babtsjenko nog leeft. Volgens het Kremlin heeft Oekraïne de Russische journalist gebruikt voor propagandadoeleinden. ‘Een maskerade,’ zegt Maria Zacharova, woordvoerster van het ministerie van Buitenlandse Zaken.

De regering in Kiev, die deels censuur heeft ingevoerd voor Russische media, heeft vaker aanslagen geënsceneerd. Critici van de operatie stellen daarom dat Kiev hiermee al zijn geloofwaardigheid heeft verloren. Op de Russische staats-tv wordt het ‘schandaal’ intussen breed uitgemeten.

Van soldaat naar criticus van het Kremlin

Babtsjenko vocht in de jaren negentig in Tsjetsjenië als soldaat in het Russische leger. Daarna ging hij de journalistiek in. Hij is een bekendstaand criticus van het Kremlin en laat zich geregeld kritisch uit over de annexatie van de Krim, de Russische steun voor separatisten in Oost-Oekraïne en het Russische optreden in Syrië. Als een van de bekendste oorlogscorrespondenten in Rusland schrijft hij sinds 2009 voor de kritische krant Novaya Gazeta. Daarnaast werkt hij als televisiepresentator en publiceerde hij boeken over zijn oorlogservaringen. Babtsjenko verliet Rusland in 2017 omdat hij vreesde voor zijn leven.

Lees ook: Sybrand Buma: Rusland is ‘levensgevaarlijk’ bezig