We leven steeds langer en in de komende jaren zal de vraag naar zorg daardoor sterk toenemen. Volgens de Sociaal-Economische Raad (SER) hebben we in Nederland in 2040 ruim 2 miljoen zorgverleners nodig. Dit is een stuk meer dan de huidige 1,4 miljoen werknemers. Niet gek dat een groot tekort aan zorgpersoneel dreigt. In dit artikel gaan we in op de uitdagingen die ons te wachten staan en de mogelijke oplossingen om dit probleem te tackelen.
Oorzaken van het personeelstekort
Volgens het CBS werkten in het eerste kwartaal van 2023 zo’n 1,4 Nederlanders in de zorg. Het gaat dan om de hele bedrijfstak ‘zorg en welzijn’, dus inclusief leidinggevenden en mensen met ondersteunende functies. Ondanks dit hoge aantal werknemers, is er momenteel al sprake van een personeelstekort en deze druk op de zorg zal in de toekomst alleen maar toenemen. Volgens de SER zijn er in 2040 zo’n 600.000 extra medewerkers nodig in de zorg. Maar waarom is er eigenlijk zo’n personeelstekort in de zorg? Dit heeft verschillende oorzaken.
Vergrijzing
We worden steeds ouder en het aantal oudere patiënten groeit. Senioren zijn vaker ziek en kampen vaker met chronische ziektes. Ook zullen veel zorgmedewerkers de komende jaren met pensioen gaan.
Hoge opleidingseisen
In de zorgsector gelden er vaak hoge opleidingseisen. Om goede zorg te verlenen is dit logisch, maar de keerzijde hiervan is dat het de instroom van nieuw personeel beperkt. Het is namelijk lastig om zonder zorgdiploma in te stromen.
Hoge werkdruk
Veel zorgverleners ervaren momenteel een hoge werkdruk. Dit komt onder andere door de grote hoeveelheid administratieve lasten, maar ook het hoge aantal werkuren en de druk om ‘snel veel mensen te helpen’ hakt er bij veel medewerkers in de zorg in. Er is daarom relatief veel ziekteverzuim.
Uitstroom van personeel
Door onvrede en ouderdom onder zorgverleners is er een hoge uitstroom onder zorgpersoneel. Er is vaak weinig tijd om nieuwe medewerkers te begeleiden en er zijn veel regeltjes waar zorgpersoneel zich aan moet houden. Onvoldoende flexibiliteit en de eindeloze drang naar efficiëntie kan ten koste gaan van de kwaliteit van zorg én ook niet onbelangrijk: het werkplezier van het personeel.
Mogelijkheden en oplossingen
Er zijn meerdere mogelijke oplossingen om het nijpende personeelstekort in de zorg op te lossen en de kwaliteit van de gezondheidszorg te bewaken.
Meer autonomie voor zorgverleners
Zorgmedewerkers hebben vaak een passie voor het vak. Ze zeggen niet voor niets ‘werken in de zorg zit in je bloed’. Toch heerst er momenteel een grote ontevredenheid onder zorgpersoneel. Dit komt grotendeels doordat zij weinig autonomie ervaren in hun werk. Er is een hoge werkdruk en er zijn veel regeltjes, wat de kwaliteit van zorg niet ten goede komt. Het verhogen van de autonomie van zorgverleners kan de werktevredenheid verbeteren en het stelt medewerkers in staat meer tijd te besteden aan patiënten.
Focus op preventie
Goede preventie is cruciaal om de volksgezondheid te verbeteren én om hoge zorgkosten te beheersen. Het rapport van SER benadrukt dat investeren in preventie op lange termijn nodig is met samenwerking tussen verschillende sectoren en het bedrijfsleven. Preventie buiten de zorg, zoals op het werk, in de wijk en op school, is van vitaal belang voor een gezonde toekomst. Verschillende voorbeelden zijn:
- Een ‘Rookvrije Gemeente’ waarin lokale instellingen de aanleg van rookvrije ruimtes stimuleert rondom gebouwen en op straat. Denk bijvoorbeeld aan scholen, sportverenigingen en speeltuinen.
- Het actieprogramma ‘Kansrijke Start’ dat focust op de best mogelijke start van het leven van kinderen. Door kwetsbare (aanstaande) ouders te ondersteunen, krijgt elk kind de kans op een mooie en gezonde toekomst. Dit programma richt zich op de fysieke en mentale gezondheid van kinderen, waardoor zij meer kansen krijgen op school, de arbeidsmarkt en in de maatschappij.
- Gecombineerde leefstijlinterventie (GLI) is gericht op het tegengaan van ernstig overgewicht. Bij een GLI werken professionals samen uit verschillende disciplines. In dit leefstijlprogramma krijgen mensen advies over gezonde voeding, eetgewoonten en beweging.
- Sommige opties vallen alleen niet binnen de basisdekking van je zorgverzekering. Je kunt je hiervoor soms aanvullend verzekeren. Controleer van tevoren goed de voorwaarden en polis van je zorgverzekeraar. Wil je gebruikmaken van een vergoeding uit je aanvullende verzekering? Dan betaal je geen eigen risico.
Digitale innovaties
Digitale innovaties bieden kansen voor verbeteringen in de zorg. Door te investeren in technologieën zoals een elektronisch patiëntendossier kan de zorg worden gestroomlijnd, met betere en tijdige zorg voor patiënten en minder administratieve lasten voor zorgverleners.
Ook Artificial Intelligence (AI) speelt een steeds grotere rol in de gezondheidszorg. Deze slimme computersystemen kunnen namelijk op verschillende manieren bijdragen aan efficiëntere zorgverlening, nauwkeurigere diagnostiek én een algemene verbetering in de patiëntenzorg. Er worden steeds meer baanbrekende AI-innovaties en -onderzoeken naar buiten gebracht.
Zo kan AI helpen bij het diagnosticeren van borstkanker, hartritmestoornissen herkennen en aan je stem horen of je diabetes hebt. Ondanks deze kansen, zijn er ook zaken om rekening mee te houden. De SER dringt er bijvoorbeeld op aan dat de overheid toezicht houdt op de implementatie van dergelijke systemen. Want wat zijn eigenlijk de daadwerkelijke effecten van AI in de zorg? En wat is belangrijker: het oordeel van een ervaren arts, of een AI-systeem gebaseerd op tienduizenden diagnoses? Wie is er uiteindelijk verantwoordelijk voor de zorgkeuzes? Het is belangrijk om hierover in gesprek te blijven.
Actief beheer van verzekerd pakket
Iedereen die in Nederland woont of werkt, moet een basis zorgverzekering afsluiten. Als je extra zorg nodig hebt, kun je ook kiezen voor een aanvullende verzekering. Je zorgverzekering vergelijken met andere aanbieders kan dan slim zijn, om te ontdekken welke aanbieder het beste bij jouw zorgwensen past.
Niet elke vorm van verzekerde zorg is bewezen kosteneffectief voor zorgverzekeraars, maar dat streven is er – binnen de morele kaders – natuurlijk wel. Hierdoor blijven de premiekosten namelijk voor iedereen behapbaar.
Er moet daarom regelmatig worden gekeken naar wat ‘zinnige zorg’ echt inhoudt: welke zorg wordt toegevoegd in de basisverzekering en welke zorg kan er juist uit? Het is belangrijk dat Zorginstituut Nederland in gesprek blijft met zorgverleners, patiënten, zorginstellingen en zorgverzekeraars. Op deze manier houden zorgverleners uiteindelijk meer tijd over voor patiëntgerichte, effectieve en doelmatige zorg.
Kansen voor herintreders en nieuwe generaties
In de zorg moeten meer kansen worden geboden aan herintreders en nieuwe generaties. Werklozen of mensen zonder papiertje, moeten makkelijker kunnen instromen in de zorg. Het flexibiliseren van beroepsonderwijs kan hieraan bijdragen. Het is daarnaast belangrijk om jonge werknemers een perspectief te bieden op een betekenisvolle carrière.
Langetermijnvisie is nodig
Om grote personeelstekorten tegen te gaan en de kwaliteit van zorg te blijven waarborgen is langdurige inspanning vereist. Vooral de rol van de overheid staat hierin centraal, maar ook andere partijen zoals de ouderenzorg en jeugdzorg moeten samenwerken om de arbeidsmarkt te verbeteren en de zorg anders te organiseren.
