Waarom sympathiseren progressieve jongeren met wat zij Palestina noemen en roepen zij zelfs op tot een intifada? Psychiater Esther van Fenema verkent de geesteswereld waarin het ontwortelde, progressieve deel van een nieuwe generatie leeft.
Het is opvallend dat veel progressieve westerse jongeren openlijk sympathiseren met Palestina. Het is hip om deel te nemen aan sit-ins op het station. De lhbtq-vlag wordt bij sommige demonstraties met de Palestijnse vlag gecombineerd tot één vlag. Duizenden kelen scanderen het controversiële ‘From the river tot the sea, Palestine will be free’, en er wordt klakkeloos opgeroepen tot een intifada.
Het lijkt me onwaarschijnlijk dat deze jongeren zich identificeren met het bijbehorende religieus fundamentalisme, dat in het algemeen bekendstaat om zijn intolerantie inzake vrouwenrechten en de lhbtq-gemeenschap. De gemiddelde twintiger van de zogeheten havermelkelite zou het nog geen 24 uur uithouden in een samenleving die wordt gekenmerkt door strenge religieuze wetten met weinig coulance voor andersdenkenden, laat staan begrip voor onze ideeën over inclusie en diversiteit.
Daarnaast kun je je afvragen of het Israël-Palestina-conflict zich significant onderscheidt van andere conflicten in de wereld. Jezidi’s, Oeigoeren en slachtoffers van de actuele misstanden in Darfur konden tot nu toe nooit rekenen op dergelijke massale steunbetuigingen.
Wat drijft deze jongeren?
Als psychiater heb ik geleerd dat feiten vaak ondergeschikt zijn aan de betekenis die ze kunnen hebben. Het overlijden van een dierbare is als feit al afschuwelijk, mar kan ondraaglijk worden als het de betekenis krijgt: ‘Zie je wel, ik word weer in de steek gelaten.’
Naast het zoeken naar de betekenis, is de waarom-nu-vraag een van de beste vragen uit onze gereedschapskist. Gedrag lijkt vaak toevallig te ontstaan. Maar als je beter kijkt, dan zie je onderliggende patronen die het plotse scherp duiden.
Wat drijft deze progressieve jongeren, die uiteraard oprecht verontwaardigd zijn over het oorlogsgeweld, onder de oppervlakte?
Worstelen met spirituele leegte
Van oudsher voelt deze groep de maatschappelijke temperatuur vaak haarscherp aan, en staat deze groep als eerste op tegen maatschappelijke misstanden. Het gaat om mensen die de voorhoede vormen bij verandering, ‘nieuwe tijden’ inluiden en de gevestigde orde willen omverwerpen. Denk aan tegenbewegingen uit de jaren zestig en zeventig, zoals het anarchisme dat vooral jongeren propageerden als reactie op het westerse imperialisme.
De vraag is of er momenteel sprake is van een tegenbeweging. En zo ja: waartegen?
Veel jongeren worstelen met de spirituele leegte. Ze voelen zich niet geworteld in een samenleving met als hoogste doel consumeren en zo rendabel mogelijk zijn. Een samenleving die is vormgegeven met het neoliberale verhaal dat ons aanvankelijk een ongekende vrijheid schonk, maar ons ook een morele en spirituele leegte bracht waarin consumentisme de waarde van ons leven bepaalt. Je bent wat je hebt. Een verhaal dat geen toekomst heeft, omdat het verwoestend blijkt voor mens en natuur.
De nare gevoelens door het gebrek aan zingeving, zoals eenzaamheid, onzekerheid, somberheid, vertwijfeling en angst, worden gedempt door nog meer te consumeren en te ‘genieten’. Daardoor neemt de leegte verder toe en ontstaat er een negatieve, vicieuze cirkel.
Verlost van in je eentje leven
Het geïsoleerde individu heeft zijn houdbaarheidsdatum bereikt. De mens is ten diepste een sociaal voelend wezen, maar is te ver afgedwaald van zijn handleiding. Toch is het niet vanzelfsprekend om te ontsnappen aan deze liefdeloze ideologie. Dat komt doordat we zo losgezongen zijn van elkaar.
In dat licht is een beweging als Extinction Rebellion (XR) interessant, omdat die veel jongeren op de been krijgt. XR biedt de mogelijkheid om schouder aan schouder te staan, als verlossing uit het in je eentje rendabel en succesvol moeten zijn. Elkaar versterken, in plaats van je medemens als concurrent moeten zien voor jouw succes.
Samen opstaan tegen iets dat jouzelf overstijgt
Inmiddels is er sprake van een morele packagedeal, met daarbij inbegrepen Zwarte Piet en Palestina. De vraag is wat de grote gemene deler is.
Het gaat in deze kwesties niet om je eigen welzijn, maar om dat van de hele wereld. Iets wat jouzelf overstijgt. En dat is verfrissend. Spiritueel heeft demonstreren voor deze kwesties een andere betekenis dan demonstreren voor een betere cao.
‘Het gevoel tijdens een demonstratie dat je wél een verschil kunt maken,’ zoals een deelneemster aan een A12-blokkade mij met stralende ogen toevertrouwde. Letterlijk met elkaar opstaan, als eerste stap om te beseffen dat je er wel toe doet en dat er zoiets als zingeving bestaat. Rebellie tegen het grote onrecht dat de toekomst niet meer vanzelfsprekend is door decennialang grenzeloos consumeren. Deze gezamenlijkheid creëert een gevoel van hoop, in plaats van de bekende moedeloosheid, machteloosheid en zinloosheid.
Als mens hebben we de neiging ons te identificeren met herkenbare doelgroepen. Veel westerse jongeren beseffen waarschijnlijk onvoldoende wat ze zo raakt in het Israël-Palestina-conflict. Ik vraag me af of het ze echt om de Palestijnen gaat. Of misschien toch meer om hun eigen pijn, frustratie en verlangens?
Samen tegen onrecht en onderdrukking, en voor vrijheid, gelijkwaardigheid en echt gezien worden? Ik geloof dat ik het wel begrijp.