Chili, de speeltuin van links-Nederland, is terug bij af

Bij de verkiezingen in Chili won een radicaal-linkse kandidaat en werd een Pinochet-erfgenaam verslagen. Maar zo had Nederland – dat jarenlang met ontwikkelingsgeld werkte aan democratisch herstel – het ook weer niet bedoeld. Eric Vrijsen over de ontmoeting met Pinochet en de effectiefste Haagse hulp ooit.

Oneerbiedig gezegd was Chili lange tijd de speeltijd van links Nederland. Begin jaren zeventig werd daar de socialist Allende tot president gekozen. Hij nationaliseerde het bedrijfsleven. In het land heerste chaos. De militairen grepen in, omdat het land niet ten prooi mocht vallen aan communisme. Ze baseerden zich op een passage in de Grondwet, die het leger opdraagt in actie te komen zodra het land in gevaar was.

Generaal Augusto Pinochet riep zichzelf in 1973 uit tot president. De oppositie ging in de illegaliteit. Ruim drieduizend gevangenen lieten het leven. Vanuit Nederland werd door PvdA-minister Jan Pronk en zijn topambtenaar Jos van Gennip (CDA) een clandestien programma bedacht om tegenstanders van het Pinochet-regime financieel te ondersteunen.

Haagse steun aan Chili

Jarenlang en geduldig werden Chileense socialisten en christen-democraten met geld van het ministerie voor Ontwikkelingssamenwerking in Den Haag voorbereid om met democratische middelen de macht te veroveren. In 1988 was het zover.

Pinochet had een referendum uitgeschreven om zijn macht te bestendigen en te legitimeren. Maar hij verloor. Met Nederlandse steun voerde de democratische oppositie een succesvolle campagne. De referendumuitslag leidde ertoe dat in 1989 vrije verkiezingen werden gehouden, die winst opleverden door de christen-democraat Patricio Aylwin.

Ongetwijfeld zag Pinochet die uitslag met afgrijzen aan. Maar hij accepteerde het. Enkele journalisten kregen op de dag van de verkiezingen toegang tot het presidentiële paleis La Moneda voor een kort gesprekje met de ‘generalísimo’. Als je oog in oog met hem stond, leek hij een vriendelijke opa in een onberispelijk grijsblauw Pruisisch uniform.

Hij glimlachte en zei dat hij tevreden was. Hij had zijn geliefde Chili voor de communistische ondergang behoed. Dat ruim drieduizend tegenstanders dit met een gruwelijke dood hadden moeten bekopen, daarover hoorde je hem niet. Onderdeel van de democratische traditie was een pardonregeling voor militairen en politie.

Stuivertje wisselen tussen partijen

Vanaf dat moment begon het stuivertje wisselen. Nu eens werd een christen-democraat tot president gekozen, dan weer een socialist. Chili was een gematigd land, dat profiteerde van de economische erfenis van Pinochet. Tijdens de militaire dictatuur werd een neo-liberaal beleid gevoerd, waardoor de Chileense economie een enorme groei doormaakte. Er waren grote welvaartverschillen, maar ook de armen hadden het in Chili beter dan hun lotgenoten in andere Zuid-Amerikaanse landen. Mondjesmaat probeerden de democratische regeringen iets te doen aan de ongelijke inkomens.