Het klimaat is uitgegroeid tot het item van deze eeuw. De angst voor het broeikaseffect is overal ter wereld groot, ook in Nederland. Er zijn efficiënte en betaalbare maatregelen nodig. Opgezet door de politiek, niet door een rechter, zoals in de klimaatzaak tegen Shell gebeurde, schrijft Thijs Udo in een ingezonden opinie.
In de recente klimaatzaak heeft een Haagse rechter bepaald dat Royal Dutch Shell verplicht is om de CO2-uitstoot van zijn activiteiten in 2030 te verminderen met 45 procent ten opzichte van 2019. Milieudefensie en anderen eisten dit. Veegt de rechtsprekende macht hier langzaam de vloer aan met de zogenoemde trias politica – de scheiding der machten waarin de staatsinstellingen zijn opgedeeld in de wetgevende, de uitvoerende en de rechterlijke macht? De bedoeling van de trias is om de staatsmachten te verdelen over onafhankelijke ambten om machtsmisbruik te voorkomen.
Rechters-spielerei doorboort democratisch beginsel
Deze bijdrage is ingezonden door Thijs Udo (1954), bestuursrechtjurist, ondernemer, oud-Tweede Kamerlid voor de VVD, voormalig Provinciale Statenlid Zuid-Holland, oud-wethouder gemeente Katwijk, annex regiobestuurder Holland Rijnland.
Ingezonden opinieartikelen worden geselecteerd door de redactie, maar vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs het standpunt van EW.
Er is een groot klimaatprobleem (zie het laatste IPCC-rapport van de Verenigde Naties), maar deze rechters–spielerei doorboort het democratisch beginsel dat beleid in een democratie primair politiek moet worden aangestuurd. In elk geval heeft de rechter zich nu toegang verschaft tot een deel van het politieke domein. Dat is zeer opmerkelijk en wat mij betreft not done. De rechter komt tot dit oordeel omdat mensenrechten bescherming verdienen tegen de gevolgen van gevaarlijke klimaatverandering. Oké, maar gaat dit niet te ver? Zeker bij het opleggen van beleidsbeslissingen aan individuele, private ondernemingen.
De gevolgen kunnen verstrekkend zijn, binnen en buiten Nederland. Nu concludeert de rechtbank dat de CO2-reductieverplichting deels een resultaatsverplichting is, met daarnaast een grote inspanningsverplichting ten aanzien van de leveranciers en eindverbruikers van Shell, zoals consumenten. Mogen wij straks niet eens meer met een benzineauto rijden? Is het dan een rechter die zich gaat bemoeien met de productkeuze van consumenten?
Meer over dit onderwerp: Felle kritiek op het vonnis van de rechter in zaak tegen Shell
Dan zeg ik dat grote terughoudendheid geboden is wanneer grote algemene belangen van u en mij moeten worden afgewogen tegen andere, al even grote algemene belangen. Het is aan de (Nederlandse) politiek om een wetgevend en juridisch kader te creëren, waarbij die wederzijdse belangen tegen elkaar kunnen worden afgewogen en gehandhaafd. En uiteindelijk doet de Tweede Kamer dit al door het aannemen van de klimaatwetgeving en bij de toekomstige uitwerking van de Green Deal van de Europese Unie.
Niet dat ik denk dat deze herculestaken in Nederland haalbaar zijn, gezien de inefficiënte keuze van instrumenten en het adembenemend korte tijdsbestek bij de doelstelling voor duurzame energieopwekking. Voor ons land leveren zon, wind en biomassa te weinig op, terwijl gas hier – als enige land ter wereld – wordt uitgebannen en kernenergie op de politieke zwarte lijst blijft staan.
Rechter grijpt onrechtmatig diep in met resultaatverplichting bedrijf
Rechters mogen en moeten aangeven wat onrechtmatig is, maar voor wat betreft het maken van echte beleidskeuzes moeten ze hun handen natuurlijk thuis houden. De vaststelling van resultaatsverplichtingen bij het bedrijfsleven grijpt onrechtmatig diep in en is waarschijnlijk in strijd met onze Grondwet. Bij het nog lopende politieke (milieu)besluitvormingsproces is de rechter materieel onbevoegd om inhoudelijk te oordelen. Lees ook het proefschrift Naar een Nederlandse political question-doctrine? Een beschouwing over de rol van de rechter in politieke geschillen door R. van der Hulle (Radboud Universiteit 2020).
Lees ook dit commentaar van Marijn Jongsma: Klimaatuitspraak Shell wringt, maar stimuleert innovatie
De grote vraag is nu wat de consequenties zijn van dit vonnis. Wat betekent dit voor andere bedrijven, krijgen zij ook bevelen van rechters? Maar het allerspannendste is wel het oordeel van hogere rechters, hoe die aankijken tegen het opmerkelijke oordeel van de Haagse rechter in dezen. Het schier toetreden tot de politieke arena door rechters is uit den boze. Om nog maar te zwijgen van de sociaal-economische factoren en een indirect ingrijpen in consumentenkeuzes bij producten gerelateerd aan energiesoort. Anders komt er chaos, voor iedereen, producenten én consumenten, overheid, en bij u en mij. De trias politica verdient alle bescherming. Het kabinet en de Tweede Kamer zijn aan zet om Shell tot veel meer duurzaamheid en innovatie te bewegen. Via wet- en regelgeving.