Wie Rutte uitsluit, strooit met gif

Vanuit een morele superioriteit wil ChristenUnie-leider Gert-Jan Segers geen steun meer geven aan een volgend kabinet-Rutte. Kwestie van ‘politieke cultuur’. Achter schijnheilige woorden gaan echter ook partijbelangen schuil. Het historische voorbeeld – Dries van Agt in het Menten-debat – laat zien hoe heilloos het is om andermans partijleider uit te sluiten.

Het begon vrijdag 2 april met de jeugdafdelingen van D66, CDA en ChristenUnie. Ze vonden dat hun Kamerfracties in het nachtelijke ‘Positie Omtzigt, functie elders’-debat de motie-Wilders hadden moeten steunen en de demissionaire premier Mark Rutte (VVD) naar huis hadden moeten sturen. Heerlijk, die hangjongeren in een speeltuintje. Ze drinken ondeugende biertjes, nemen de blikjes mee en berokkenen niemand schade.

Maar in het door zijn ChristenUnie-achterban veelgelezen Nederlands Dagblad, sloot partijleider Gert-Jan Segers zich bij hen aan. Zijn partij wil eventueel opnieuw met de VVD regeren, maar niet als Rutte weer premier wordt. Segers: ‘Het gaat om Rutte als de toonaangevende beelddrager van de politieke cultuur van de afgelopen tien jaar.’

Rutte had volgens Segers ‘hardop gefantaseerd over hoe je een kritisch en vasthoudend Kamerlid’ (Pieter Omtzigt, CDA) weg kunt krijgen. ‘Dat is niet één incident, maar onderdeel van een cultuur die niet deugt, van macht die geen tegenmacht duldt.’ Daarbij kwam dat Rutte er later ook nog over had ‘gelogen’.

Morele kwestie

Hiermee krijgt het uitsluiten van Rutte gewicht. Segers werpt het op als morele kwestie. Hij zegt feitelijk dat wie nog met Rutte samenwerkt, medeschuldig is aan een verderfelijke, niet-democratische politiek. Dit zijn veel te grote woorden voor wat in wezen ook onderhandelingsstrategie en partijbelangen zijn.

Segers hoopt natuurlijk dat zijn collega’s van D66 en CDA zich bij hem aansluiten: nooit meer Rutte. Sigrid Kaag zei in het debat van donderdag 1 april dat zich ‘hier onze wegen scheiden’, maar de leider van D66 wilde er tijdens de Paasdagen ook nog eens over nadenken.

Het uitsluiten van een politiek leider door coalitiepartners is een heilloze ontwikkeling. Het is strooien met gif. Het bederft de politieke cultuur nog veel meer dan de – zacht uitgedrukt – creatieve manier waarop Mark Rutte met zijn geheugen omspringt. En als Segers zo principieel is, dan had hij in de vroege vrijdagochtend de motie-Wilders moeten steunen en het hele demissionaire kabinet moeten laten imploderen.

Segers zegt in het Nederlands Dagblad dat hij ‘midden in de coronacrisis het kabinet niet durfde onthoofden’ omdat er dan een nog grotere ‘chaos’ zou ontstaan. Dat klinkt integer, maar is natuurlijk een beetje laf en opportunistisch. Als hij zo graag afrekent met de politieke cultuur van de laatste tien jaar, dan gaat dat natuurlijk niet per interview in het Nederlands Dagblad.

Ook PvdA haalde zo’n stunt uit

Dan nu het historische voorbeeld van wat je op gang brengt met het uitsluiten van andermans partijleider. In 1977 haalde de PvdA een dergelijke stunt uit met CDA-leider Dries van Agt. Aanleiding was de zaak Pieter Menten, een oorlogsmisdadiger die spoorloos verdween, net op het moment dat justitie hem had willen arresteren. De indruk bestond dat Van Agt, op dat moment KVP-minister van Justitie, vooraf op de hoogte was van de arrestatie. De suggestie werd gewekt dat hij Menten – die ooit was verdedigd door een prominente KVP-advocaat – had laten ontsnappen. Van Agt zei dat hij het zich niet herinnerde.

In februari 1977 bleek dat Van Agt op de hoogte was gebracht van de op handen zijnde arrestatie. Althans, de aankondiging zat in een map met het opschrift ‘Heden’ dat op het juiste moment door een ambtenaar op zijn bureau was gelegd.

De PvdA-fractie nam toen eenzelfde houding aan tegenover Van Agt als Segers nu tegenover Rutte. Geen kloeke consequenties verbinden aan harde feiten, maar beschadigen aan de hand van beeldvorming. Tweede Kamerlid Aad Kosto (PvdA) zei destijds het ‘onverantwoordelijk’ te vinden de minister meteen naar huis te sturen, maar: ‘Een reeks van incidenten heeft het beeld opgeroepen dat wij niet juist achten.’ Van Agt kwalificeerde dit later tijdens een CDA-manifestatie met de fameuze woorden: ‘Actie beschadiging lijsttrekker CDA.’

Weerzin tussen partijleiders  

Een paar maanden later was de kabinetsformatie. De PvdA pruimde Van Agt niet als minister. Gevolg was dat de bestaande weerzin tussen de partijleiders Joop den Uyl (PvdA) en Van Agt (CDA) uitgroeide tot een stootblok bij de regeringsvorming.