Werkwijze Kamer bij formatie is aan revisie toe

Het ellenlange Kamerdebat over de notitie ‘positie Omtzigt, functie elders’ en de fouten in het formatieproces mogen de verkiezingsuitslag niet veranderen, schrijft Afshin Ellian. Wel toont het drama dat de werkwijze van de Tweede Kamer bij de formatie moet veranderen.

De uitslag van de verkiezingen bevalt sommigen niet. Ook mij bevallen bepaalde aspecten daarvan niet. Maar iedereen moet zich neerleggen bij de democratische realiteit.

Fouten tijdens een formatieproces zouden geen invloed mogen hebben op de politieke realiteit na de verkiezingen. Het debat over ‘Positie Omtzigt, functie elders’ mag en kan de uitslag van de verkiezingen niet veranderen.

In verkenning bij formatie wordt niet zelden gesproken over personen

In de verkennende fase bij een formatie wordt niet zelden ook gesproken over personen in relatie tot de stabiliteit van een partij. Een ministerschap is een promotie voor een Tweede Kamerlid, want hij kan dan zijn idealen realiseren, in plaats van ze te controleren.

Geheimhouding en vertrouwen gaan hand in hand in deze fase van de onderhandelingen. Had VVD-leider Mark Rutte al aan het begin van de controverse toegegeven dat hij met de verkenners had gesproken over Tweede Kamerlid Pieter Omtzigt in het kader van de stabiliteit van het CDA, dan had de kwestie wellicht niet tot een groot debat hoeven leiden.

Drie vooraanstaande politici zeggen geen herinnering te hebben aan een gesprek over een mogelijk aanbod aan Omtzigt, namelijk een ministerschap. Met dit aanbod zou  het Kamerlid niet de mond worden gesnoerd, maar zou hij juist naar de tafel van de macht worden gepromoveerd. Desondanks moesten VVD-leider Mark Rutte en de verkenners Kajsa Ollongren (D66) en Annemarie Jorritsma (VVD) zich terecht verantwoorden in het parlement.

De kabinetsvorming in een parlementaire monarchie is juist in deze tijd geen gemakkelijke opgave. Het staatshoofd heeft geen democratisch mandaat meer. Het hoogste democratische orgaan van de staat is het parlement. Maar het parlement is niet in twee of drie politieke blokken verdeeld. Het politieke landschap is van tijd tot tijd erg versnipperd en nooit was het parlement zo versnipperd als nu. Er zetelen zeventien fracties in de Tweede Kamer. Wellicht worden dat er nog meer, wanneer Kamerleden zich in de komende jaren afscheiden van hun fractie.

Nederlands vernuft bracht regelloosheid kabinetsformatie voort

We leven dus in een ingewikkeld coalitieland. Het staatsrecht regelt niet tot in detail hoe een kabinet tot stand komt. Dat is op zich begrijpelijk: regels mogen politiek handelen bij een kabinetsformatie niet belemmeren. Minder regels, maar meer politieke wijsheid en politieke bekwaamheid markeren de staatsrechtelijke traditie rond de formatie. Nederlands vernuft bracht de regelloosheid omtrent de kabinetsformatie voort. En dat werkte altijd.