Het aanzien van Mark Rutte (VVD) is zwaar beschadigd. Een motie van wantrouwen tegen hem werd vannacht ternauwernood verworpen, waardoor hij op het nippertje als demissionair premier kan aanblijven. D66, CDA en ChristenUnie wierpen hem een reddingslijn toe, door Geert Wilders’ motie van wantrouwen weg te stemmen. Deze partijen bezorgden Rutte wel een zware motie van afkeuring voor zijn handelwijze als VVD-fractieleider.
Tijdens een dramatische dag in de Tweede Kamer doemde het beeld op van Rutte als een leugenachtige politicus. Hij had – ondanks eerdere ontkenningen – wel degelijk de populaire volksvertegenwoordiger Pieter Omtzigt (CDA) willen wegpromoveren naar een ‘functie elders’, althans naar een ministerspost.
Kijk hier het debat terug (tekst gaat verder onder de video):
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Rutte is ruim tien jaar premier en leek op weg de langst zittende regeringsleider uit de parlementaire geschiedenis te worden. Drie weken geleden won hij voor de vierde keer op rij de verkiezingen. Zijn blazoen is nu geschonden. De partijen met wie hij verder wil regeren, zeggen hem niet langer op zijn woord te geloven.
Rutte toonde zich strijdvaardig
D66-leider Sigrid Kaag zei dat ze zelf na zo’n motie van afkeuring zou opstappen. Ze betwijfelt of D66 opnieuw met de VVD wil regeren. De motie van afkeuring werd gesteund door alle Kamerfracties, behalve de VVD van Rutte.
Na de stemmingen om 03.00 uur in de nacht van donderdag 1 op vrijdag 2 april toonde Rutte zich strijdvaardig: ‘Ik ga mijn stinkende best doen om het vertrouwen terug te verdienen. Ik heb de boodschap verstaan en ga hard werken aan de vorming van een nieuw kabinet.’
Oppositie kende geen genade
De oppositie kende geen genade. Rutte beging als VVD-fractieleider een fout in de voorbereidende fase van de kabinetsformatie, maar moest daar als minister-president voor boeten. Geert Wilders (PVV) diende daartoe een motie van wantrouwen in, die met 3 stemmen verschil werd verworpen.
Lees het Verhaal van de Dag van gisteren terug
Rutte wilde Omtzigt minister maken: is onderste steen boven na explosieve onthulling?
CDA en D66 boden Rutte een uitweg. Rutte moest diep door het stof. Excuses aan Omtzigt, aan het CDA en aan het parlement. Deemoedig voldeed Rutte aan die eisen.
De man die tien jaar lang de Haagse politiek domineerde en die op essentiële momenten Kamerfracties als circushondjes dresseerde om precies genoeg steun te krijgen voor het kabinetsbeleid, stond gisteren moederziel alleen. Zelfs de altijd loyale SGP wilde Rutte wegsturen als premier.
Wegpromoveren
Rutte verklaarde eerst dat hij in de gesprekken met Annemarie Jorritsma (VVD) en Kajsa Ollongren (D66), de inmiddels afgetreden ‘verkenners’ in de voorfase van de kabinetsformatie, niet had gesproken over het wegpromoveren van Omtzigt. Uit de stukken die om 11 uur ’s ochtends naar buiten kwamen, bleek dat Rutte wel degelijk over Omtzigt had gesproken als een probleem. Het lastige tweede Kamerlid kon wat hem betreft aantreden als minister in een nieuw kabinet.
Rutte moet geen baas van kabinetsformatie willen spelen, schreef Eric Vrijsen al voor het debat
Rutte zei in het Kamerdebat dat hij zich niet goed herinnerde wat hij had gezegd. Het ambtelijke verslag van zijn gesprek met de kabinetsverkenners attendeerde hem op het tegendeel. Maar hij bleef herhalen: ‘Ik heb niet gelogen.’
Alle fractieleiders hadden om 10 uur – dus nog voordat de verslagen van hun gesprekken met de verkenners openbaar werden – de gelegenheid gekregen de stukken in te zien. In antwoord op een vraag van Thierry Baudet (FVD) zei Rutte opeens dat hij reeds om half 8 ’s ochtends ‘via via’ informatie kreeg over wat er in zijn gespreksverslag stond. Dat gaf hem een tijdsvoordeel van tweeënhalf uur.
De leiders van andere fracties namen dit hoog op. Ze zagen er een bewijs in dat Rutte valsspeelde. Hij bleef echter weigeren te zeggen wie hem had geïnformeerd. Baudet en andere fractieleiders willen dat nader onderzocht zien door een parlementaire ondervragingscommissie, maar dat voorstel haalde het niet.
Verkenners ontkenden Ruttes bron te zijn
De afgetreden verkenners Jorritsma en Ollongren ontkenden dat zij Rutte vroegtijdig hadden ingelicht. Ook hun plaatsvervangers Tamara van Ark (VVD) en Wouter Koolmees (D66) zeiden niet de bron te zijn. Het beeld van een hooghartige premier die op listige manier de zaken naar zijn hand zet, werd alsmaar sterker. Sigrid Kaag (D66): ‘Hier scheiden onze wegen. Individuele integriteit is het hoogste goed. Ik zie een patroon van geheugenverlies bij de heer Rutte.’
Lees ook de analyse van Eric Vrijsen kort na het uitlekken van de notitie: Met hangende pootjes naar de Koning
Met een geschonden blazoen betreedt Rutte namens de VVD het strijdperk van de kabinetsformatie. Indien hij wil doorgaan als minister-president van zijn vierde kabinet, zal hij daarvoor in de coalitieonderhandelingen een hoge prijs moeten betalen.
Sowieso gaat een kabinet-Rutte IV van start onder een ongelukkig gesternte. Welke partij wil graag aantreden onder een premier die zo zwaar beschadigd is? D66-leider Kaag zei om kwart over twee vannacht dat ‘de VVD van Mark Rutte niet het voortouw mag krijgen in de kabinetsformatie’. CDA-leider Wopke Hoekstra houdt de boot al twee weken af.