Nergens ter wereld leven zoveel gevluchte Oeigoeren als in Turkije, schrijft Robbert de Witt. Maar Peking voert de druk op en het is heel waarschijnlijk dat de Turkse overheid actief gaat meewerken aan Chinese verzoeken om Oeigoeren op te sporen en uit te leveren.
In West-Europa is het gemakkelijk schieten op Turkije. Een volwaardige democratie is het land niet, noch is het geheel vrij, en economisch loopt het aardig achter. Maar wel een grote mond over wat er allemaal mis is in Europa. Dat nodigt uit tot een eindeloze stroom kritiek op president Recep Tayyip Erdogan.
Maar voor omringende landen, zeker die verder oostwaarts liggen, is Turkije in veel opzichten een fijner land. Welvarender, en een relatief veilig toevluchtsoord. Ze krijgen natuurlijk niet zomaar, zoals in Nederland of Duitsland, goede huisvesting en zakgeld. Maar vluchtelingen uit bijvoorbeeld Syrië gaan niet zomaar met miljoenen naar Turkije. Sinds 2010 kwamen er meer dan vier miljoen vluchtelingen naartoe. Ze maken nu ruim 5 procent uit van de Turkse bevolking.
Robbert de Witt (1978) is Buitenlandredacteur bij Elsevier Weekblad. Hij blogt wekelijks op donderdag over mondiale ontwikkelingen en de gevolgen ervan voor Nederland en Europa.
Oeigoeren zijn veilig in Turkije. Nog wel
Nergens ter wereld ook leven zoveel gevluchte Oeigoeren als in Turkije. Naar schatting vijftigduizend hebben er inmiddels een veilig heenkomen gevonden. Zoals inmiddels wel bekend is, ziet de Chinese Communistische Partij de islamitische Oeigoeren, inwoners van de westelijke provincie Xinjiang, als potentieel gevaarlijke elementen en voert de overheid een grootschalige campagne om hen te ‘deradicaliseren’. Dat betekent in de praktijk omvolking en opsluiting.
Oeigoeren en Turken voelen zich verwant, vanwege hun taal, geschiedenis, etniciteit en geloof. Erdogan heeft de Oeigoeren de afgelopen jaren opgevangen en was lang terughoudend met Chinese verzoeken om uitlevering. Als een van de weinige moslimlanden liet Turkije wel eens voorzichtig kritiek horen op de onderdrukking van de moslimminderheid in China.
Maar Turkije heeft China steeds harder nodig.
Turkije heeft ook last van een ‘lange arm’: die van China
In West-Europese landen wordt zo vaak gesproken over de lange arm van Turkije – de invloed die Erdogan uitoefent op West-Europa, vooral via de Turkse minderheden daar – dat het een cliché is geworden. Maar intussen hebben de Turken te maken met hun ‘eigen’ lange arm: die van Peking.
Lees ook deze reportage van Robbert de Witt over de Oeigoeren: Ontsnapt aan de Chinezen
In 2017 hebben China en Turkije een uitleveringsverdrag getekend, maar dat moet nog worden geratificeerd door het Turkse parlement. Oppositiepartijen verzetten zich hevig en weten zich gesteund door een meerderheid van de Turkse bevolking. Vorig jaar nam de oppositie het initiatief voor een motie om een commissie in het leven te roepen die moet gaan onderzoeken hoe China de Oeigoeren precies behandelt. De motie werd geblokkeerd door de regeringspartijen en haalde het dus niet.
Oeigoeren opsporen en uitleveren
Het is heel waarschijnlijk dat de Turkse overheid actief gaat meewerken aan verzoeken uit Peking om Oeigoeren op te sporen en terug te sturen naar China. In mei vorig jaar dook een geheim verzoek van de Chinese staat op, waarin Turkije wordt gevraagd Enver Turdi op te pakken. Turdi is een Oeigoer die in 2014 naar Turkije vluchtte en als een van de eersten berichtte over de kwalijke praktijken van China tegen de Oeigoeren.
China heeft diepe zakken en gebruikt die om loyaliteit te kopen. Of beter gezegd, als zwijggeld. Echt loyale vrienden heeft de regering van Xi Jinping niet, daarvoor is het land te veel bezig met zijn eigen belangen en is het te onbetrouwbaar. Maar het krijgt andere staten wel zover dat zij hun mond houden over misstanden in China.
Injectie van 1 miljard euro
Turkije heeft diverse investeringsovereenkomsten gesloten met China, ter waarde van vele miljarden. Vorig jaar kreeg de Turkse economie een injectie van ongeveer 1 miljard euro van de Chinese Centrale Bank, toen de Turkse bankensector wankelde.
Meer over Turkije: Ondanks beloftes stuurt Erdogan zijn tegenstanders de cel in
Dat is niet alles. Turkije worstelt ook met de coronapandemie. En China strooit met vaccins: het Chinese Sinovac wordt snel geleverd en de Chinese vaccins zijn goedkoper dan die van westerse fabrikanten. De vrees bestaat dat Turkije pas voldoende vaccins krijgt als het uitleveringsverdrag wordt ondertekend. Een eerste levering werd al vertraagd, om onduidelijke redenen.
Oeigoeren demonstreren dagelijks bij de Chinese consulaat in Istanbul. Maar Peking is machtig.