De jaarwisseling hoort te gaan over hoop en vreugde, niet over angst en leed. Tijd om de barbaarse kanten van onze vuurwerktraditie te civiliseren, schrijft Afshin Ellian. We zijn het de omgekomen vader en zijn zoontje in Arnhem en alle andere slachtoffers van vuurwerkvandalisme verschuldigd.
De beste wensen voor het nieuwe jaar. Het nieuwe jaar wil ik beginnen met de kwestie rond de traditionele aanvang daarvan, namelijk het afsteken van vuurwerk. Ik vraag me af of ik de gebeurtenissen rond de jaarwisseling normaal moet vinden. Dat zou dan betekenen dat het nieuwe normaal luidt: gewonden, doden, blinden, bedreigingen, brandstichting en brandjes. Gaan we dit gewoon vinden?
Afshin Ellian
Prof. mr. dr. Afshin Ellian (Teheran, 1966) is hoogleraar encyclopedie van de rechtswetenschap en wetenschappelijk directeur van het Instituut voor Metajuridica aan de rechtenfaculteit van de Universiteit Leiden. Hij schrijft wekelijks onder meer over de idealen en vrijheden van de westerse cultuur.
Sinds enkele decennia is het afsteken van vuurwerk tijdens de jaarwisseling een volkstraditie. Wie denkt dat Nederland al eeuwen de traditie kent waarbij iedereen vuurwerk koopt om zelf af te steken, heeft het helemaal mis.
Wat mij en velen met mij heeft geraakt, is de dood van een vader en zijn zoontje in een lift van een appartementencomplex in Arnhem. De horror die zich daar heeft afgespeeld, moet verschrikkelijk zijn geweest. Het was geen natuurramp. De brand in de lift is waarschijnlijk veroorzaakt door twee jongens van 12 en 13 jaar oud.
Een vuur scheppende daad kostte twee onschuldige levens. Dit kan mij en velen niet onberoerd laten.
Zonder een vorm van bewuste deliberatie hebben we in de loop der jaren binnen onze traditie een dionysisch feest toegelaten. We hebben nooit serieus nagedacht of gedebatteerd over de gevolgen van een dionysisch feest. De oude Romeinen waren op hun hoede omdat ze wisten wat zo’n feest kan aanrichten. Ze waren bescheiden: ze erkenden een duidelijke scheiding tussen de machtssfeer van de goden en de mens. Deze scheiding impliceerde niet dat ze de duistere kanten van sommige rituelen (zoals die rond Dionysus) verwaarloosden.
Katholieke kerk wist dionysische rituelen te civiliseren
Openlijke seks, openbare dronkenschap, vechtpartijen en openbare orgieën kunnen zich voordoen bij een dionysisch feest. De oude Romeinen wilden niet voor niets dit soort taferelen terugdringen naar het private domein. In de openbaarheid trachtten zij dionysische rituelen binnen de grenzen van de gemeenschappelijke moraal te houden. Dat ging niet vanzelf. De katholieken waren slimmer en succesvoller in omgang met verwildering dan de Romeinen.
Lees hier meer over dit onderwerp: Waar komt de traditie van vuurwerk afsteken vandaan?
Ook het katholieke carnaval is, al dan niet bewust, een voortzetting van dionysische rituelen. Hedendaagse Nederlanders kunnen veel leren van die katholieke wijze van omgang met de toegestane eenmalige openbare roes. Wat zijn de kernelementen van dit soort dionysische rituelen? Overmatig gebruik van drank, seks, geweld en machogedrag. De katholieke kerk wist al deze elementen in een esthetisch kader te plaatsen: carnaval met al die versieringen, poppetjes en dat erotisch gedoe in steegjes! Zodoende waren de katholieken in staat duistere neigingen te domesticeren.
De mens is geneigd tot verwildering en dus is het van tijd tot tijd noodzakelijk om mensen, vooral jonge mannen, af te richten.
Het feest rond de jaarwisseling moeten we dus civiliseren. Het temmen van het duistere in de mens is de taak van een gemeenschap. Let op: het duistere kan niet worden uitgeroeid, maar het kan wel worden getemd. In alle mensen huist een homo idioticus die zich liefst als een wild dier gedraagt.
Vergelijk debat afschaffen vuurwerk niet met zwartepietendiscussie
Nu worden sommigen bezorgd: na de Zwarte Piet-kwestie gaan we nóg een traditie afschaffen!
Koop ook de Speciale Editie in onze webshop: Nederlandse Tradities. Het verhaal achter 29 markante nationale en provinciale gebruiken
De discussie over Zwarte Piet moeten we niet verwarren met de discussie over vuurwerk. Bij het laatste gaat het om veiligheid, beschaving en de economische kosten van het feest. Velen begrijpen helaas niet hoeveel politieagenten, brandweermannen en -vrouwen, ziekenhuispersoneel en andere dienstverleners tijdens de jaarwisseling moeten worden ingezet. Afgezien van het feit dat bepaalde soorten vuurwerk ook voor een terroristisch aanslag kunnen worden gebruikt. Een tijdje geleden is een jihadist in Rotterdam gearresteerd met kogels en een grote vuurwerkbom in zijn bezit. Was dit de bedoeling van de vuurwerktraditie tijdens de jaarwisseling?
Het Latijnse woord ‘traditio’ betekent niet alleen overlevering van bepaalde regels of gebruiken. Het betekent ook overgave, uitlevering. Dus, bij elke traditie moeten we ons afvragen waaraan we ons willen uitleveren. Tijdens Oud en Nieuw willen we ons uitleveren aan vreugde en hoop op een betere toekomst. Dit is het oogmerk van alle festiviteiten en gebruiken rond de jaarwisseling. In het licht van dit oogmerk moeten we ons telkens afvragen of ons gedrag bijdraagt aan het oogmerk van deze traditie.
We zijn het de slachtoffers verschuldigd om duistere kanten van de jaarwisseling te temmen
Hier wil ik niet speculeren over de uitkomst van een politiek en maatschappelijk debat omtrent vuurwerk. Voor nu is het van belang te begrijpen dat we wijzigingen moeten aanbrengen aan de openbare festiviteiten rond de jaarwisseling. Dit zijn we de omgekomen vader en zijn zoontje en alle andere slachtoffers van de jaarwisseling verschuldigd.
De duistere, barbaarse kanten van de jaarwisseling moeten worden getemd. Het feest van de jaarwisseling verwarren sommigen met een oorlog waaraan ze nooit in werkelijkheid mochten meedoen.
Wees niet tolerant voor vuurwerkvandalisme en de vuurwerkorgie van geweld en brandstichting!