Harmonisatie is hét toverwoord in Brussel en Den Haag. Eén munt, één markt, één energiebeleid, één belastingtarief. Ze worden bejubeld als oplossingen voor allerlei veronderstelde problemen. Dit lijkt logisch, maar hier valt nogal wat op af te dingen.
Europa-onderzoeker Adriaan Schout van onderzoeksinstituut Clingendael introduceerde een vuistregel die telkens van toepassing blijkt: ‘Harmonisatie van Europa schaadt concurrentie waarna dit met overheidsingrijpen wordt gecorrigeerd.’
De euro is uiteraard het bekendste voorbeeld.
Minder concurrentie
Het afschaffen van nationale munten ten bate van een Europese munt (harmonisatie) heeft een einde gemaakt aan monetaire concurrentie. Een land als Italië kan zijn munt niet meer devalueren om zo competitiever te worden ten opzichte van bijvoorbeeld Nederland. Het gevolg: minder concurrentie. Immers: kon je bijvoorbeeld vroeger uit een goedkoper en kwalitatief minder Italiaans en een duurder en kwalitatief beter Nederlands product kiezen, door de euro is het mindere Italiaanse product niet meer aantrekkelijk, want in verhouding te duur. Minder keus voor de consument dus.
Het wegvallen van monetaire concurrentie leidt ertoe dat de export van landen als Nederland is geëxplodeerd en die van landen als Italië is verminderd. Dit leidt tot verarming in Italië. Om deze effecten te temperen, grijpen instituties als de Europese Unie, de Europese Centrale Bank en het Internationaal Monetair Fonds in. Zij compenseren de negatieve effecten van de euro (harmonisatie) door het opzetten van een permanente transferunie (correctie door overheidsingrijpen) van onder meer Nederland naar Italië. Zo leidt harmonisatie ook tot centralisatie. Want dit overheidsingrijpen gebeurt meestal op EU-niveau.
Duurdere aardbeien
Landbouw is als pijler van de interne markt nog zo iets. Door harmonisatie is het veel moeilijker geworden om bijvoorbeeld matige en goedkope aardbeien naast betere en duurdere aardbeien in de schappen te leggen. Alle aardbeien moeten – formeel althans – grotendeels hetzelfde zijn. Maar veel producenten kunnen niet voldoen aan de EU-standaarden of gaan failliet als ze proberen daaraan wel te voldoen. Net zoals veel landen niet aan de euro-regels kunnen voldoen. Dit wordt gecompenseerd met tientallen miljarden euro’s aan Europese landbouwsubsidies. Op die manier worden agrarische bedrijven kunstmatig in leven gehouden om zodoende – in elk geval de schijn van – concurrentie tussen bedrijven in stand te houden.
Voor belastingen geldt hetzelfde. De btw is door de Europese Unie in 1968 ingevoerd. Voor sommige producten en diensten geldt een door de EU vastgesteld percentage van 6 procent btw, voor het gros van de producten en diensten geldt een bandbreedte van 15 tot 21 procent. Deze belastingharmonisatie beperkt de mogelijkheden voor landen om met belastingen te concurreren. Om toch te kunnen concurreren, zetten landen allerlei constructies op om zo veel mogelijk producten en diensten onder het 6 procentstarief te brengen. Ook worden via de achterdeur allerlei nationale subsidies verstrekt om het wegvallen van belastingconcurrentie te compenseren.
Iets nieuws uitvinden
Het is de klassieke spiraal. Regels – die meestal harmonisatie betekenen – hebben bijeffecten. Die worden gecompenseerd met nieuwe regels. Dat leidt dan weer tot nieuwe bijeffecten die ook weer worden gecompenseerd, tot er zo veel regels zijn dat niemand meer snapt hoe het werkt.
Europese harmonisatie doet nog iets. In de Europese Unie mag niets, tenzij staat geschreven dat het wel mag. Een ondernemer die iets nieuws uitvindt waarvoor geen regels zijn, moet daarom eerst naar de Europese Unie voor goedkeuring om zijn product te mogen verkopen. Dit remt uiteraard innovatie en de toetreding van nieuwe bedrijven op de markt en zodoende concurrentie.
Deze vuistregel in het achterhoofd houden
Bestaande bedrijven met toegestane producten worden juist bevoordeeld. Aangezien in veel sectoren maar een paar grote spelers de Europese markt van 520 miljoen consumenten in handen hebben, worden er constant kartels gevormd. De Europese Unie heeft de handen vol aan het voorkomen van deze kartels die mede het gevolg zijn van harmonisatie. Ook geven de Europese Unie en landen allerlei subsidies aan nieuwe bedrijven om zulke negatieve gevolgen van harmonisatie enigszins te temperen.
Telkens doet Schouts vuistregel opgeld: ‘Harmonisatie van Europa schaadt concurrentie waarna dit met overheidsingrijpen wordt gecorrigeerd.’ Schouts vuistregel is niet zozeer een veroordeling als wel een constatering. Het kan best dat harmonisering ondanks alle negatieve effecten leidt tot betere uitkomsten dan alternatieven. Maar het is wel nuttig om in elk geval deze vuistregel in het achterhoofd te houden als de Europese Unie voorstelt verder te harmoniseren, want er zijn altijd te voorziene en onvoorziene bijeffecten; meestal negatieve.
Vooral Den Haag zou zich van deze vuistregel rekenschap moeten geven. Want de interne markt, en alles wat daar in Haagse ogen bij hoort (euro, Europees recht, open grenzen), wordt telkens als belangrijkste reden opgevoerd voor het Nederlandse EU-lidmaatschap. Den Haag en de machtige lobby van grote bedrijven willen graag dat Nederland een exportland is en blijft, en zien de Europese interne markt daarvoor als cruciaal. Zo’n 67 procent van de Nederlandse export gaat naar andere Europese landen.
De vele reisjes van Mark Rutte
Maar of dat door middel van de door Den Haag bejubelde Europese harmonisatie moet, is de vraag. De Verenigde Staten zijn op veel vlakken veel minder geharmoniseerd. Zo innen sommige staten btw, andere niet. Ook worden failliete staten (in de dollar-unie) in principe niet door Washington gered.
Misschien heeft demissionair premier Mark Rutte (VVD) tijdens zijn vele reisjes naar Tesla en andere Amerikaanse bedrijven ook eens tijd de verhoudingen tussen Amerikaanse staten en Washington te bestuderen. Met Schouts vuistregel in het achterhoofd zou dat zomaar nuttig kunnen zijn.