Afshin Ellian: Met pensioen Martin Sommer verliest Volkskrant journalist van formaat

De afzwaaiende Volkskrant-commentator Martin Sommer begrijpt als geen ander de essentie van politiek: de botsing tussen volk en elite. Dat schrijft Afshin Ellian. Met zijn vertrek is de krant een scherpe denker armer.

Martin Sommer, politiek commentator van de Volkskrant, gaat met pensioen. In zijn interview met EW noemt hij de bestuurlijke consensus het grootste probleem. Die botst met de wil van het volk. Maar hoe komt dat?

Voor een overtuigend antwoord moeten we bij Niccolò Machiavelli zijn. ‘Machiavellisme’ is een scheldwoord. Geen politicus in de wereld wenst in het openbaar hiervan te worden beschuldigd. Maar Machiavelli was een grote Florentijnse filosoof en politieke denker uit het tijdperk van de Medici.

Hij waardeerde christelijke en morele uitgangspunten. ‘Heb je vijanden lief’ zag hij als het nobelste gebod, maar ook als politiek onuitvoerbaar. Machiavelli verwierp de morele beginselen niet, maar plaatste ze in een andere orde. Hij achtte mensen met christelijke morele uitgangspunten deugdzaam, en vond dat kinderen de christelijke deugden moeten leren. Maar daarmee leren ze niet politiek bedrijven. Een politicus moet niet streven naar hemelse waardering. In de politiek moet het gaan om stabiliteit, veiligheid, vrijheid en het welzijn van het land en het volk.

Volgens Machiavelli is het volk wijzer en standvastiger dan de heersers: ‘De stem van het volk werd vergeleken met de stem van God.’ Dat is pas vloeken in de kerk. Wat bedoelde hij daarmee? ‘In een algemeen gedeelde opinie schuilt vaak een onvermoede voorspellende kracht, en het volk lijkt soms een verborgen gave te hebben om zijn eigen geluk en ongeluk te voorzien,’ aldus de meester uit Florence. Het ging Machiavelli om de algemeen gedeelde opinie.

Machiavelli onderschatte het gevaar van het volk niet

Het primaat ligt bij de politiek en dus bij de wet, stelde Machiavelli. En dat vonden de kerkleiders niet goed: ‘Ik vind dat het verwijt van de schrijvers in de richting van de massa net zo goed ieder mens afzonderlijk kan worden gemaakt, en vooral vorsten. Want iedereen die niet wordt gecorrigeerd door wetten, zou dezelfde fouten begaan als een ongedisciplineerde massa.’