De premier Rutte zag eerder dan andere politici dat je de grootste moet zijn om in een gefragmenteerd landschap te regeren. Maar hoelang werkt zijn tactiek nog?
De VVD werd op 18 maart, zij het met minder dan 16 procent van de stemmen, weer afgetekend de grootste. Geen enkele partij kon de spilpositie van de VVD bedreigen.
VVD-leider Mark Rutte blijft de centrale politieke figuur van Nederland. Dat is hij al bijna vijf jaar: leider van een betrekkelijk kleine partij die als grootste tussen vele kleine de centrale rol in de politiek vervult.
Onschadelijk maken
Hoe doet Mark Rutte dat? Ten eerste deed hij dat door de oppositie in de eigen partij de pas af te snijden. Hij slaagde erin de populairdere Rita Verdonk te verslaan en haar vervolgens de VVD uit te werken.
Potentiële andere VVD-rivalen ter rechterzijde maakte Rutte onschadelijk door ze weg te promoveren of in te zetten ter versterking van zijn eigen positie. Hans van Baalen ging naar Straatsburg, Henk Kamp kreeg prominente posities binnen Ruttes kabinetten, Halbe Zijlstra deed eerst corvee als staatssecretaris en doet dat nu als fractievoorzitter onder de politieke leiding van Rutte.
Mark Rutte eet ook partijen op die hem steunen, of het nou als coalitiepartner is of als gedoger. Het CDA leed verder verlies na regeren onder Rutte.
‘Wegloper’
Een andere electorale concurrent, de PVV van Geert Wilders, werd door Rutte binnengehaald als gedoogpartner, waarbij zeker ook meespeelde dat de PVV zo het lot zou kunnen treffen van de LPF, die na meeregeren ten onder ging. Rutte stelt Wilders nu graag voor als ‘wegloper’, maar feit is dat Rutte weinig in het werk heeft gesteld om zijn eerste kabinet te redden.
Nu biedt Rutte coalitiepartner PvdA al weer tweeëneenhalf jaar ‘comfort’, inclusief de door de PvdA verlangde nivellering. De PvdA staat er inmiddels slechter voor dan ooit tevoren.
Rutte stelt ‘besturen’ steeds vaker voor als het centrale doel van zijn politieke leven. In de jongste verkiezingscampagne liet hij zich ontvallen dat zelfs zijn bloedeigen VVD uiteindelijk slechts een middel is om het land te besturen.
Progressief
Rutte betoont zich daarbij steevast flexibel. Collega-bestuursleden van de JOVD memoreren dat hij als voorzitter van deze liberale jongerenclub een kwart eeuw geleden al niet uitmuntte door eigen opvattingen, maar vooral de vertolker was van wat er onder hen leefde. Toen Rutte als kersvers VVD-leider last kreeg van zijn progressieve imago, ging hij prompt conservatief-liberale ideologen citeren.
In 2012 ging Rutte er geharnast in tegen links, om vervolgens in vliegende haast en met groot enthousiasme met de grootste linkse partij te gaan regeren.
Nadat Rutte net een ongekende lastenverzwaring had doorgevoerd, beloofde hij lastenverlichting, om vervolgens nieuwe lastenverzwaringen door te voeren. Rutte lijkt nu het optimisme als ideologie te hebben omarmd, met het premierschap als doel op zich.
Spilfunctie
Eerder dan andere politici zag Rutte dat de tijd dat enkele partijen Nederland domineren voorbij is en dat het zaak is om in het gefragmenteerde landschap de grootste, en daarmee de regisseur te zijn. De vraag is wel hoelang Ruttes geloofwaardigheid beklijft. De vraag is ook hoelang andere partijen Rutte zijn spilfunctie blijven gunnen.
Kiezers kunnen zich zomaar gaan ergeren aan zo’n kameleontische koorddanser, van wie je niet weet wat hij na verkiezingen doet. Andere politici kunnen zich zomaar gaan ergeren aan Ruttes comfort bieden, waarna je uiteindelijk je vingers moet natellen.
Elsevier nummer 13, 28 maart 2015