Uiterlijk voldoet de nieuwe minister van Justitie aan alle clichés van de typische VVD’er, met zijn bonhomie en embonpoint, appartement in een kasteel en liefde voor wijn, eten, jagen. Maar daarachter schuilt een scherpe, ambitieuze jurist.
1. Een vrolijk en bezig kind
Ard van der Steur werd op 7 oktober 1969 geboren en groeide op boven de maatkledingzaak van zijn vader, een twee eeuwen oud familiebedrijf aan de Kruisstraat 7 in Haarlem. In 1975 begon zijn vader daarnaast een antiquariaat. In 2002 stopte hij met de kledingzaak. Ards moeder werkte tot zijn geboorte bij de Raad voor de Kinderbescherming in Amsterdam.
De liefde voor het boek kregen Ard en zijn jongere zus Arine van jongs af bijgebracht, zei hij in november 2012 tegen Elsevierna het overlijden van zijn vader Ab. ‘Uitstapjes en vakanties stonden altijd in het teken van boekenveilingen of het snuffelen in antiquariaten.’
‘Ard was een vrolijk en bezig kind en een enorme prater,’ zegt Arine (43), voormalig advocaat en met haar broer nu eigenaar van het antiquariaat, waar premier Mark Rutte (VVD) als geschiedenisstudent stage liep. ‘Als kind sliep hij al hooguit drie, vier uur. Op zijn kamer vocht hij met zijn soldaatjes hele veldslagen uit. Hij zei al heel jong: “Ik wil later op een kasteel wonen en minister worden.” Hij had veel vrienden en speelde hockey bij HBS in Bloemendaal.’
Toen hij 11 jaar was, bleek dat zijn vader homo was en ging samenwonen met zijn vriend Theo Hopman. Hun moeder reed elke winter met de kinderen in een oude VW-kampeerbus naar Zwitserland om te skiën.
Hermine Pool (55), theoloog en werkzaam als conservator bij het Bijbels Museum, was zijn oppas. ‘Een ongelooflijk leuk en levendig kind. Slim en vol energie. Hij stond altijd op “aan”. We zijn goede vrienden geworden.’
Op het Lyceum Sancta Maria in Haarlem was Van der Steur een actieve atheneumleerling. Hij had geen rugzak, maar een koffertje met daarop VVD-stickers en droeg pakken. In 1989 – hij studeerde inmiddels rechten in Leiden – werd Van der Steur lid van de VVD.
2. De klassieke advocaat
In 1995 werd Van der Steur aangenomen bij het Rotterdamse kantoor van NautaDutilh. Daar deed hij ook werving en selectie. Zo leerde advocaat Ingmar Wassenaar (42) hem kennen. Die studeerde toen nog rechten in Utrecht en ging naar de Jurist & Werk Dagen, waar Van der Steur zo’n wervend verhaal hield dat Wassenaar ook bij Nauta terechtkwam. ‘Ik dacht dat hij daar partner was of al jaren werkte; bleek dat hij ook een van de stagiairs was.’
Wassenaar omschrijft Van der Steur als de klassieke advocaat. ‘Cliënten liepen met hem weg, die wilden alleen met hem zaken doen. Hij gaf ze het idee dat hij ze begreep en hun probleem kon oplossen.’
In 2005 werd Van der Steur salary partner. Geen equity partner: die verdient meer en heeft meer interne invloed. Per 1 januari 2006 vertrok hij. Waarom? Wassenaar zegt: ‘Hij was een ouderwets soort advocaat, aimabel, betrokken en empathisch. Hij zat bij de sectie litigation(geschillen) en daar kun je eigenlijk geen cliëntenpraktijk opbouwen; dat is een praktijk die op zaken is gebouwd.’
Van der Steur werkte jarenlang samen met Eddy Meijer, destijds partner bij Nauta en sinds 2000 verbonden aan Houthoff Buruma. Ze hielden zich bezig met financiële instellingen, middelgrote en grote bedrijven. ‘Een heel slimme intelligente vent. Vrolijk,’ zegt Meijer. In die sigaarrokende liberaal met conservatieve trekjes huist volgens Meijer een buitengewoon analytische geest die zich grondig in zaken verdiept. ‘Intellectueel en scherp. Anders had hij het echt niet volgehouden. Hij vindt de politiek denk ik veel leuker dan het grijze vak van de advocatuur. Ook als hij equity partner was geworden, had hij deze stap gezet.’
Ankie Broekers-Knol (68), partijgenoot en voorzitter van de Eerste Kamer, had een halve baan voor Van der Steur als docent bij Moot Court, onderdeel van de Leidse rechtenstudie waar zij toen directeur was. Hij werd per 1 januari 2006 docent en gaf burgerlijk recht aan studenten die leren pleiten. ‘Hij deed dat werk heel erg leuk, hij was goed met studenten.’
Van der Steur begon ook een trainingskantoor, Sturgeon Training.
3. Altijd in voor debat
Van der Steur was in 1991 Nederlands kampioen debatteren, hij is sinds 1995 erelid van de Debating Society Leiden en is lid van het comité van aanbeveling Nederlands Kampioenschap Beleidsdebatteren.
Ard van der Steur was van 2002 tot 2010 fractievoorzitter in de gemeenteraad van Warmond en later fusiegemeente Teylingen. Griffier Robert van Dijk (50) maakte hem twee raadsperioden mee. ‘Hij is een scherp debater. Dat gaf wel eens wrijvingen. Hij had toen al de ambitie om minister te worden.’
Partijgenoot en oud-burgemeester van Teylingen Sander Schelberg (50): ‘Hij is onvermoeibaar en gaat efficiënt met zijn tijd om. Ard greep elke kans aan voor een debat. Daarbij zocht hij altijd mensen van zijn eigen niveau. Hij ging nooit voor de kill.’
Zijn ambitie reikte verder dan de gemeentepolitiek en in 2010 werd hij gekozen in de Tweede Kamer. Vanaf het begin was hij woordvoerder veiligheid en justitie. Volgens Schelberg – nu burgemeester van Hengelo – voelde hij zich er enorm thuis.
‘In Den Haag kwamen zijn drie passies samen: politiek, het juridische en het debat. Hij werkte keihard en trok veel het land in. Heimelijk zat hij te kijken naar een positie als bewindspersoon.’ Volgens zijn vriend Ingmar Wassenaar heeft hij zich daarover nooit uitgesproken en kwam de benoeming als een volslagen verrassing.
Sinds 2012 was Van der Steur tevens ondervoorzitter van de vaste Kamercommissie voor Buitenlandse Zaken. Verder was hij lid van de parlementaire enquêtecommissie Fyra. Hij is trots op het feit dat hij het afschaffen van de verjaringstermijn voor zware zeden- en geweldsmisdrijven voor elkaar kreeg.
Een oorspronkelijk en initiatiefrijk Kamerlid, zegt Jeroen Recourt (44, PvdA). Samen werkten ze drie jaar intensief aan een initiatiefwetsvoorstel over alimentatie. ‘Dat is complexe materie. We werkten in grote collegialiteit en vriendschap.’ In zijn eentje schreef Van der Steur een wetsvoorstel om mediation(bemiddeling) als alternatief voor de rechtspraak breder toe te passen. ‘Hij is pragmatisch ingesteld en kritisch.’
Hij was een goed Kamerlid, zegt oud-staatssecretaris Fred Teeven (56) van Veiligheid en Justitie. ‘Met een goede positie in de VVD-fractie. Hij zat dicht op Halbe Zijlstra. Prima vent, scherpzinnig jurist. Loyaal.’
Van der Steur is altijd in voor debat, zegt fractievoorzitter Kees van der Staaij (46) van de SGP, nestor van de vaste Kamercommissie Veiligheid en Justitie. ‘Daarbij schuwt hij omstreden stellingnames niet. Zo vroeg hij zich onlangs in het debat over statenloosheid van terroristen af of dat in alle gevallen wel zo’n ramp was. Hij is niet makkelijk van zijn standpunt af te brengen, maar luistert wel naar argumenten.’ Zijn politieke opvattingen? ‘De VVD is al langer stevig op rechts. In die zin heeft hij een herkenbare VVD-inbreng. Ard is daarbij meer van de veiligheid dan van justitie.’
4. Enorm aanwezig en bepalend
Vrienden beschrijven Van der Steur vaak als ‘aimabel’. Advocaat Wassenaar: ‘Op zijn feestjes staan ook de timmerman en de visboer uit Warmond. Hij kan met iedereen omgaan.’ Wassenaar en Van der Steur gingen elk jaar met wat andere vrienden in november een weekeinde naar Schiermonnikoog, wandelen.
‘Ard geeft heel veel energie. Als je met hem afspreekt, heb je er zin in omdat je weet dat het nooit saai is, altijd gezellig en dat het ergens over gaat. Hij is wel enorm aanwezig en bepalend in gezelschap, daar kan niet iedereen tegen.’ Zijn voormalige kantoorgenoot Meijer: ‘Je kunt hem niet makkelijk veronachtzamen.’
Van der Steur werd in 2000 lid van een wijngenootschap, de Académie des Cinquante, een club van vijftig heren die veel van wijn weten. Vrouwen mogen mee op reis en naar proeverijen. Daar leerde hij Alexander Overdiep (63) kennen, destijds voorzitter. Hij volgde hem in die functie op. ‘Hij is een prachtkerel, een keiharde werker, snel, vaak met goeie plannetjes en ideeën. Hij onthoudt details goed, vraagt bijvoorbeeld altijd naar mijn kinderen. Hij werkt altijd: vrije tijd is voor als je onder de zoden ligt, zegt hij.’
Zijn vrienden lopen met hem weg, maar het kinderloze huwelijk met logopedist en actrice Josien Roos, zusje van zijn goede vriend Hans-Martijn, mislukte. Volgens ingewijden kwam dat grotendeels door het drukke leven van Van der Steur, die zowat elke avond op pad was voor de partij of voor een van de vele stichtingen waarvoor hij in het bestuur zit.
Hij vond het wel leuk om met een jongere, aantrekkelijke vrouw te verschijnen, maar het was kennelijk moeilijk om veel tijd in dat huwelijk te steken. ‘Ard was gewoon elke avond weg,’ zegt een vriendin. De scheiding wordt dezer dagen uitgesproken, maar Roos verliet het huis in Warmond een jaar geleden al.
In 2000 overleed zijn goede vriend Philippe Brood, Tweede Kamerlid voor de VVD. Na de dood van de tweede man van zijn moeder (78) belt hij haar elke dag. ‘Hij is een bijzondere zoon. Ik waardeer het dat hij ondanks zijn drukke werkzaamheden altijd tijd weet te vinden voor vrienden en familie die zijn aandacht nodig hebben.’
Orthopedisch schoenmaker Ginus Nusteling (56) leerde Van der Steur 22 jaar geleden kennen toen hij als student een paar maatschoenen bestelde. ‘Daar had hij voor gespaard. Hij is een enorme liefhebber van het ambacht. We delen verder de liefde voor boeken, prenten, muziek en humor. Hij heeft ontzettend veel energie, is flamboyant en excentriek.’
5. De juiste outfit
Van der Steur verzamelt negentiende-eeuwse souvenirglazen, oude boeken, oude prenten, reisboeken en Churchilliana. Hij schrijft en tekent graag, houdt van lekker eten, sigaren, wijn. Daar weet hij veel van.
Bij het wijngenootschap waarvan hij lid is, bood de toenmalige voorzitter eens een serie identieke wijnen aan, die op verschillende houtsoorten waren gerijpt. Van der Steur was de enige die dat verschil eruit haalde. Hij drinkt graag wijnen uit Margaux en dan het liefst een Château du Tertre of een Giscours. Sinds kort zit hij op pianoles: de vleugel had hij al gekocht.
Zijn appartement heeft geen centrale verwarming en sinds kort heeft hij een tv. Als je naar de slaapkamer gaat, moet je over de gemeenschappelijke gang. Maar Van der Steur is nu eenmaal niet iemand die je in een vinexwijk ziet wonen.
Halverwege de dertig kocht hij een lichtgroene vintage Rolls-Royce Silver Shadow, waarin hij de dochter van Ankie
Broekers-Knol reed bij haar huwelijk in 2006. Jacquet aan, chauffeurspet op. Van der Steur houdt van klassieke muziek en organiseert samen met het Nationaal Muziekinstrumenten Fonds geregeld huisconcerten in zijn appartement in het kasteel in Warmond, waarvan de opbrengst ten goede komt aan dat fonds.
Een van zijn talenten is optreden en cabaret. Bij advocatenkantoor Nauta organiseerden stagiairs eens per jaar een cabaret waarin de partners op de hak konden worden genomen. ‘Dat deed hij geniaal,’ zegt zijn vriend Ingmar Wassenaar, die een conservatoriumopleiding klarinet heeft afgerond.
‘We hebben ook een keer opgetreden tijdens het jaardiner van de partners, in de Grote Kerk van Naarden. Ard is toen zonder gêne het podium opgestapt in een soepjurk. Hij was de vrouw van een partner die uit de maatschap was gezet en verhaal kwam halen. Hij begon rustig en werd steeds kwader, op het eind kwam er een speelgoedmachinegeweer onder die soepjurk vandaan. Dat deed hij heel goed. Daarna voerden we een onbegrijpelijk ballet uit waarvoor de stagiairs, toevallig allemaal nogal corpulent, balletpakjes aantrokken met enorme bollen opgerolde sokken erin. Ik speelde solostukken van Strawinsky.’
Presentatie is belangrijk voor Van der Steur, van jongs af aan. Op zijn 25ste zag hij er al uit als een meneer op leeftijd. De moeder van een vriend noemt hem treffend ‘het grijze kind’. Voor elke bezigheid heeft hij de juiste outfit. Toen hij tien jaar geleden besloot te gaan jagen, stortte hij zich met evenveel enthousiasme op de jachtcursus als op de kleren.
Er moest een passende outfit worden gekocht: tweed plusfours, de juiste sokken en schoenen, het Barbour-jack met speciale zak om de net geschoten fazant in te doen. Voor de wandelingen op Schiermonnikoog kleedt hij zich als wandelaar: knickerbocker, hoedje, wandelstok, heupfles met sterke drank. Van der Steur, kleurenblind, draagt altijd een oranje das, de VVD-kleur.
6. Rechtse VVD’er
Ard van der Steur is een rechtse VVD’er met soms een populistisch tintje. De advocatuur, waar hij jaren werkte, omschrijft hij als ‘een luxeproduct’. Hij is een voorstander van de instandhouding van de levenslange gevangenisstraf. ‘Die wordt weloverwogen opgelegd.’
Het wetsvoorstel mediation van 2013, waaraan Van der Steur jarenlang werkte, werd zeer kritisch ontvangen door de Raad van State. Die vreesde voor een verdere juridisering, het omgekeerde van wat Van der Steur beoogde. Ook mediators vreesden daarvoor en wezen bovendien op nogal wat lacunes.
Over rechters zei Van der Steur in 2013: ‘De politiek gaat hier niet over, maar de rechterlijke macht moet wel zelf meer kunnen. Nu kun je of een goed gesprek voeren of een rechter voor ontslag voordragen bij de Hoge Raad. Ik vind: je moet rechters kunnen schorsen of kunnen overplaatsen, net als in een normaal bedrijf.’ Zulk gemorrel aan de beginselen van de rechtsstaat is in elk geval niet ‘klassiek liberaal’.
De Engelse staatsman Winston Churchill is zijn grote voorbeeld. ‘Een welsprekende man en recht in de leer. Hij heeft nooit zijn principes verloochend om aan de macht te kunnen komen.’ Op diens vijftigste sterfdag afgelopen januari organiseerde Van der Steur een lunch thuis. Fred Teeven speelde de rol van Churchill, VVD-Kamerlid Ockje Tellegen was diens dochter en Jeroen Recourt kroop in de huid van Stalin. Van der Steur zorgde voor het eten.
Broekers-Knol: ‘Hij is erg ambitieus en wil niet falen, dus hij zal er alles aan doen om te slagen. Wat hij ontbeert aan ervaring op bestuurlijk niveau, maakt hij met zijn drive wel goed.’ Valkuil kan zijn dat niemand hem afremt: hij woont alleen en barst van de energie. Broekers-Knol vindt dat de minister van Justitie altijd een jurist moet zijn. ‘Er zitten daar juristen en je moet het recht beheersen, anders word je links en rechts ingehaald. Het is een moeilijk departement en veel bestuurlijke ervaring heeft hij niet.’
De nasleep van de ‘Teeven-deal’ kan problemen opleveren. Volgens ingewijden waren Van der Steur en zijn ‘maat’ Klaas Dijkhoff gewaarschuwd dat Opstelten fout zat. De vraag is waarom ze niet eerder aan de bel trokken.
Het is bovendien een gigantisch ministerie met veel uitvoerende diensten en politiek gevoelige dossiers. Gebrek aan bestuurlijke ervaring is volgens Teeven geen probleem, al is het lastig dat er na het gedwongen vertrek van secretaris-generaal Pieter Cloo geen ingewerkte topambtenaar meer is.
Gerlof Leistra schreef dit artikel samen met Liesbeth Wytzes.
Elsevier nummer 13, 28 maart 2015