Geert Wilders bevestigt zijn reputatie als wegloper, zoals oud-premier Mark Rutte hem consequent noemt. Rutte deed dat voor het eerst in april 2012 toen de PVV-leider zijn partij terugtrok als gedoogpartner van het minderheidskabinet-Rutte I (van VVD en CDA).
Wilders wilde geen moeilijke beslissingen voor zijn rekening nemen, waarop Rutte hem bestempelde als wegloper.
Dit keer valt het woord wegloper in Den Haag ook om de haverklap, al zijn de omstandigheden ietsje anders. Wilders deed er nu twee weken over om de crisis op te poken. Destijds duurde het zeven weken. Een van de direct betrokken politici, toenmalig CDA-vicepremier Maxime Verhagen, herinnert zich nog hoe Wilders later om zijn actie werd afgestraft door de kiezer.
Geert Wilders onder druk in het Catshuis
Het draaide in 2012 om miljardenbezuinigingen, zodat zou worden voldaan aan de Europese begrotingsregels. Op 5 maart 2012 begonnen de onderhandelingen daarover tussen VVD en CDA en gedoogpartij PVV in het Catshuis, de ambtswoning van de premier.
Wekenlang verscheen er amper iets in de pers. Maar aan de vooravond van een cruciaal overleg op 28 maart liep de spanning op en schreven dagbladen dat de PVV-leider die dag een keuze moest maken ‘tussen partij- en landsbelang’.
Onderhandelingen kwamen in een moeilijke fase
De onderhandelingen eindigden die dag eerder dan gepland. De gesprekken zaten volgens de Rijksvoorlichtingsdienst in een ‘moeilijke fase’. Later liet de RVD in een bericht weten dat de gesprekken toch dezelfde dag verder zouden gaan. Weer gold er mediastilte.
Er verschenen beelden van premier Rutte die buiten op het terras van het Catshuis een arm om Wilders sloeg. ‘Er is voldoende perspectief om te komen tot afspraken die een antwoord geven op de problemen waar het land voor staat #Catshuis,’ twitterde CDA-vicepremier Maxime Verhagen.
Wilders uiteindelijk toch niet akkoord met bezuinigingen
Maar zaterdag 21 april ging het alsnog mis op het Catshuis. Wilders ging definitief niet akkoord met de bezuinigingen. Hij sprak over een ‘Brussels dictaat’ waarvan AOW’ers de dupe zouden worden.
In feite waren de bezuinigingen een gevolg van de financiële crisis die Europa sinds 2008 in zijn greep had gehouden, en van de wens om de begrotingstekorten binnen de afgesproken 3 procent te houden.
Iconische beelden van ‘dure duikpolitiek’ van Wilders
De iconische beelden van de laatste uren op het terras van het Catshuis werden later nog vaak vertoond. Wilders met tas nonchalant om de schouder en telefoon aan het oor en PVV-Kamerlid Fleur Agema in strak zwart broekpak met een tasje in haar hand.
Zonder de medeonderhandelaars een hand te geven vertrokken ze op hoge snelheid per auto van het Catshuisterrein. Voormalig PVV-Kamerlid Hero Brinkman oordeelde op Twitter meedogenloos en noemde het ‘dure duikpolitiek’.
Premier Rutte bood twee dagen later, op 23 april, het ontslag van zijn kabinet aan koningin Beatrix aan.
Besloten beraad en verborgen camera’s
Er zijn veel gelijkenissen met de coalitiebreuk nu, maar ook wel degelijk verschillen. Heel anders was de rol van de media. Bij het Catshuis in- en uitlopende ministers ondervragen, zoals nu, was er toentertijd nog niet bij. De RVD stuurde mededelingen.
Fotografen hingen meestal rond in het gebladerte rond het Catshuis of bij de toegangspoort. Ze hadden wel uitzicht op het terras, maar konden veel minder beelden maken op het terrein dan nu.
Wekenlang werd in volledige beslotenheid onderhandeld over het lot van Rutte I. Er lekte zo weinig uit dat nauwelijks rekening werd gehouden met een crisis. Dat gebeurde telkens pas op het moment dat de gesprekken leken vast te lopen. Of uiteindelijk definitief sneefden.
Rutte plakte predicaat wegloper op Wilders
Toen het echt zover was op die 21ste april, plakte Rutte al snel het predicaat wegloper op Wilders. Die zou er nooit meer vanaf komen. Ook in 2025 wordt alom daaraan gerefereerd. Politieke tegenstanders proberen hem zo af te schilderen als lafaard.
Dat weglopen na de vastlopende onderhandelingen in 2012 zit in veler geheugen gegrift. Eén iemand herinnert het zich zelfs als de dag van gisteren. Voormalig CDA’er Maxime Verhagen had nu, op de ochtend van dinsdag 3 juni 2025, een compleet déjà vu.
Verhagen was in 2012 vicepremier toen PVV-leider Geert Wilders wegliep. Dat het toen ging over bezuinigingen en nu over asiel en migratie, doet weinig af aan de gelijkenis tussen de gebeurtenissen.
Dat betreft evenzeer het onbegrip erover en zeker ook de pogingen van de hoofdrolspelers om elkaar zwart te maken in de hoop de kiezer in een bepaalde richting te sturen voor straks, als er verkiezingen zijn. Beeldvorming is immers belangrijker in de politiek dan feiten.
Het was niet de meest aanlokkelijke positie van Wilders
Verhagen vindt met velen dat het kabinet-Schoof ‘weinig tot niets heeft bereikt, zeker niet op asiel’ en dat ‘Wilders opzag tegen de dreigende forse verhoging van de defensie-uitgaven. Kortom, lastige bezuinigingen in het verschiet. Niet de meest aanlokkelijke positie voor Wilders.’
Vindt hij het dan niet slim van Wilders om de stekker uit het kabinet te trekken? ‘Dat zeg ik niet, want de vorige keer werd hij afgestraft door de kiezer. En verder is het gebruikelijk bij hem dat hij wegloopt als het moeilijk wordt. Hij is bang dat hij anders nog meer aanhang verliest.’
Strijd om de beeldvorming barstte ook toen al snel los
Wilders zelf doet er net als de vorige keer alles aan om het beeld te vestigen dat hij als enige politicus denkt aan de gewone Nederlander die door ‘de Haagse elite’ in de steek wordt gelaten. Een beeld dat net zo hardnekkig beklijft als dat van wegloper Wilders.
Rutte I ging na de kabinetsval verder als demissionair kabinet, en op 12 september volgden verkiezingen. In de tussentijd werden alsnog noodzakelijke bezuinigingen doorgevoerd via het zogenoemde Kunduz-akkoord, gesloten met D66, GroenLinks en ChristenUnie.
Na de verkiezingen trad het kabinet-Rutte II aan, een coalitie van VVD en PvdA.