De feiten: Overheid reageerde onvoldoende op kostenoverschrijdingen waterstofnetwerk
Bronnen: Algemene Rekenkamer, Gasunie, RijksoverheidDe Algemene Rekenkamer heeft de Tweede Kamer een rapport aangeboden over de inzet van subsidies voor de aanleg van een landelijk waterstofnetwerk.
De minister van Klimaat en Groene Groei (KGG) – destijds Rob Jetten van D66 – stelde in november 2023 een subsidie van maximaal 750 miljoen euro beschikbaar om het netwerk in 2030 gereed te hebben. De Rekenkamer onderzocht of het geld op de juiste manier is gebruikt en is kritisch.
Subsidie schiet tekort door tegenvallers
Hynetwork Services, een dochteronderneming van Gasunie (100 procent eigendom van de overheid), legt het netwerk aan om diverse industrieclusters van (groene) waterstof te voorzien.
Het afgelopen jaar werd bekend dat de aanleg is vertraagd en dat de kosten hoger uitvallen. In plaats van de in 2021 geraamde 1,5 miljard euro, wordt nu uitgegaan van 3,8 miljard euro.
Met de subsidie mocht Gasunie de aanloopverliezen dekken. Maar die vallen nu drie keer zo hoog uit (geen 750 miljoen maar 2,5 miljard euro). De subsidie schiet daarmee tekort en is niet doeltreffend volgens de Rekenkamer. De hogere verliezen vormen een risico voor de Rijksoverheid.
Minister van Klimaat en Groene Groei niet scherp op risico’s
De Rekenkamer uit kritiek op de oorspronkelijke kostenraming. De minister van KGG had scherper moeten toezien op de juistheid van die raming.
Daarnaast werd bij het toekennen van de subsidie geen rekening gehouden met de forse inflatie. Ook werd de Tweede Kamer onvolledig geïnformeerd, want er waren volgens de Rekenkamer wel signalen over kostenstijgingen. Maar daar werd niets mee gedaan.
Barbara Joziasse, lid van het college van de Algemene Rekenkamer: ‘De minister had scherper op de kostenramingen kunnen toezien en had daarover ook meer openheid moeten geven.’
Wie zegt wat over de kosten van een landelijk waterstofnetwerk?
Bronnen: Rijksoverheid, Hynenetwork, Algemene Rekenkamer- ‘De minister van Klimaat en Groene Groei had scherper op de kwaliteit van de kostenraming moeten zijn, omdat deze bepalend is voor de hoogte van de subsidie.’ Dat schrijft de Algemene Rekenkamer in het rapport Aanleg waterstofnetwerk onder hoge druk.
- ‘De investeringskosten worden door Gasunie nu ingeschat op 3,8 miljard euro tegenover een oorspronkelijke raming van 1,5 miljard. Daarbij is de nieuwe kostenraming nog met onzekerheden omgeven omdat de ruimtelijke procedures voor het transportnet nog lopen en veel kosten nog moeten worden gemaakt,’ schreef demissionair minister Sophie Hermans (VVD) van Klimaat en Groene Groei in haar Kamerbrief eerder dit jaar.
- ‘Hynetwork kan minder bestaande (gas)leidingen hergebruiken dan eerder verwacht en zal hierdoor meer nieuwe leidingen moeten aanleggen. Ook zijn de kosten van materiaal en personeel sterk gestegen en brengen aanvullende duurzaamheidseisen voor bijvoorbeeld stikstof en waterbeheer extra kosten met zich mee. Zonder oplossingen kunnen de huidige marktontwikkeling en de toename van de kosten zorgen voor een significante stijging van het transporttarief,’ meldde Hynetwork, dochterbedrijf van Gasunie.
EW’s visie: Waterstofnetwerk wordt doorgedrukt, problemen worden doorgeschoven
Door: Max Erich, redacteur economieDe Algemene Rekenkamer heeft bewust nu onderzoek gedaan naar de subsidiering van het waterstofnetwerk en niet pas na aanleg ervan. De Rekenkamer vindt het, met het oog op diverse grote subsidietrajecten in de energietransitie, belangrijk om snel lessen te leren.
Meerdere fouten
In het rapport spreekt de Rekenkamer de minister van KGG aan, omdat die momenteel verantwoordelijk is voor het klimaatbeleid en waterstof. In de praktijk maakten opeenvolgende kabinetten en ministers fouten.
Ook is het niet alleen de minister van KGG die kritiek krijgt. Zo is de Rekenkamer ook kritisch over de minister van Financiën. Al in juni 2022 ontving de (toenmalige) minister een hogere raming van 2 miljard euro van Gasunie, maar die werd niet gedeeld met de minister van KGG.
Doordrukken waterstofnetwerk
Voormalig minister van Klimaat en Energie Rob Jetten achtte een landelijk waterstofnetwerk onmisbaar. Dat stelt ook demissionair minister Hermans van Klimaat en Groene Groei.
Maar dat mag geen reden zijn om tegenvallers structureel door de vingers te zien. Daar lijkt het nu wel op. De bouw van een waterstofnetwerk wordt doorgedrukt en tegenvallers zijn een latere zorg.
Voorbeeld daarvan zijn de reacties van de minister van Klimaat en Groene Groei en de minister van Financiën op de conclusies van de Rekenkamer. Deze zijn in het rapport opgenomen. Zo verwachten zij dat het budget van 750 miljoen euro nog altijd voldoende is voor de ontwikkeling van het netwerk.
Doorschuiven tegenvallers
Hoewel tot op heden – mede door de tragere aanleg – nog maar 90 miljoen is uitgegeven, lijkt men de realiteit daarmee niet onder ogen te zien. We zien wel waar het schip strandt, lijkt de houding. Dat 750 miljoen euro niet genoeg zal zijn, is namelijk nu al duidelijk, maar die tegenvaller wordt doorgeschoven naar een volgend kabinet.
Het is te hopen dat een nieuw kabinet de conclusies van het onderzoek van de Algemene Rekenkamer serieus neemt. Wees kritisch op de kosten van projecten die worden gesubsidieerd en bied openheid in geval van tegenvallers.
Verdere verdieping: Onderzoek en adviezen Algemene Rekenkamer
Bronnen: Algemene Rekenkamer, Nationaal Waterstof ProgrammaHet volledige onderzoek van de Algemene Rekenkamer is terug te vinden op zijn website.
De Rekenkamer constateert in het rapport onder meer dat de kwaliteit van de kostenramingen voor het waterstofnetwerk onvoldoende is. Er is veel te weinig rekening gehouden met de forse inflatie en er werd een zeer ruime bandbreedte genoteerd.
De oorspronkelijke raming ging uit van 1,5 miljard euro, maar met een bandbreedte tussen 1,1 en 2,3 miljard euro. Die bandbreedte is verder toegenomen bij de meest recente raming van 3,8 miljard (bandbreedte tussen 2,8 en 4,9 miljard euro).
Weinig ervaring met aanleg waterstofnet
Meer tegenvallers in het aanlegtraject zijn waarschijnlijk. De Rekenkamer verwacht dat het traject zelfs niet in 2033 gereed is. Dat kan grote consequenties hebben voor verduurzamingsplannen van de industrie.
Daarnaast is de aanleg van een waterstofnet iets waarmee weinig ervaring is. Technische tegenvallers vertalen zich in euro’s, meldt de Rekenkamer. ‘Juist in het geval van nieuwe technologie met veel onzekerheden is het belangrijk om er scherp bovenop te zitten en openheid te geven,’ zegt collegelid Joziasse van de Algemene Rekenkamer.
Hynetwork Services (Gasunie) kreeg de opdracht voor aanleg van het waterstofnetwerk onder meer omdat het voor 85 procent gebruik zou maken van bestaande aardgasleidingen. Dit percentage is inmiddels verlaagd tot 63 procent. Het aanleggen van nieuwe leidingen leidt tot hogere kosten.