Haig Balian (60) werd na een succesvolle carrière in de filmindustrie directeur van Artis. Onder zijn leiding gaat het de Amsterdamse dierentuin weer voor de wind.
Hij wordt ’s ochtends wakker van het geluid van de ara’s, de olifanten en de wolven. Een privilege van de directeur van Artis is dat hij de dienstwoning mag betrekken, een monumentale villa aan de rand van de dierentuin. Haig Balian prijst zichzelf gelukkig. ‘Ik heb 14 hectare in het centrum van de hoofdstad.’
De zevende directeur van de oudste dierentuin van Nederland praat veel. Hij wil alles vertellen, alles laten zien. Bevlogen, druk, charmant, overtuigend. En trots. ‘Voor het eerst in dertig jaar hebben de flamingo’s hun eieren uitgebroed. Dat betekent dat de vogels zich op hun gemak voelen.’
Toen Balian in 2003 werd aangesteld als algemeen directeur trof hij een probleem aan. De stichting Natura Artis Magistra had op dat moment een negatief eigen vermogen van 7 ton en boekte dat jaar bijna 1 miljoen verlies.
Na een flinke reorganisatie kreeg hij Artis weer op de rit. De dierentuin maakte in 2014 24 miljoen euro omzet, grotendeels bestaande uit de opbrengsten uit kaartverkoop, abonnementen en merchandising. Artis krijgt 4,7 miljoen euro subsidie.
Loonkosten
Onder Balians leiding verdubbelden de eigen inkomsten van Artis en steeg het aantal bezoekers van 1 miljoen naar 1,3 miljoen per jaar. Sinds 2004 boekt de stichting weer een positief bedrijfsresultaat.
‘Ik heb me de eerste jaren niet geliefd gemaakt, misschien nog steeds niet. Ik heb mensen moeten ontslaan en de loonkosten op orde moeten brengen. Maar iedereen weet dat ik goed ben voor Artis. Deze plek zit in het hart van veel mensen. We krijgen elk jaar gemiddeld 7 ton aan erfenissen. We hebben bijna 90.000 abonneehouders. Artis is van iedereen, dus moet je er prudent mee omgaan.’
De afgelopen jaren werd voor 60 miljoen euro verbouwd: restaurant De Plantage, het Apen- en Vogelhuis, de Vlindertuin, Lemurenland, het Artisplein bij de ingang – alles om het park publieksvriendelijker te maken. Ook is er veel gedaan om het welzijn van dieren te verbeteren. De oude, kleine hokken verdwijnen en maken plaats voor grote, natuurgetrouwe verblijven. De dieren krijgen meer ruimte. De 26 monumenten zijn opgeknapt.
Balian ziet het als Artis’ taak om de variëteit van de natuur te laten zien en die zo dichtbij mogelijk te brengen. ‘Dat hoeft niet per se met grotere dieren. Uiteindelijk geeft een rode vari, een halfaap die tussen het publiek rondspringt, een veel grotere beleving dan een ijsberende ijsbeer in een te klein hok.’
De ijsbeer is er niet meer, de orang-oetan evenmin. Nijlpaard Tanja overleed eind 2009. Ze worden niet vervangen. Daar staat de opening tegenover van Micropia, eind vorig jaar, ’s werelds eerste museum waar de wereld van micro-organismen zichtbaar wordt gemaakt. Mede gefinancierd door chemiebedrijf DSM en bedoeld om een brug te slaan tussen wetenschap en publiek. Natura Artis Magistra doet haar naam eer aan: de natuur als leermeesteres van kunst en wetenschap.
Streng
Toen hij bij Artis aan de slag ging, had hij al een imposante carrière achter de rug. Balian was jarenlang een van de succesvolste producenten in de Nederlandse filmindustrie. Hij produceerde onder meer Het meisje met het rode haar (1981), Schatjes! (1984) en Terug naar Oegstgeest (1987). In 1990 bracht hij als distributeur de kaskraker Dances With Wolves naar Nederland. Van 1997 tot 2010 was hij mede-directeur van bioscoopketen Minerva.
‘Overal een beetje geld bijeen sprokkelen om iets te kunnen financieren – zo bezien lijkt mijn huidige baan op wat ik in de filmindustrie deed. Alleen zijn de mensen met wie ik nu werk veel aardiger en zachter.’
Streng is hij niet, wel gedisciplineerd. ‘Als je in de filmwereld wilt overleven, moet je een beetje een straatvechter zijn. Ik ben direct en instinctief. Dat heeft vast ook met mijn Armeense en Amsterdamse achtergrond te maken. Het is moeilijk om mij flauwekul te verkopen. Ik kan er niet tegen als mensen hun afspraken niet nakomen.’
Ontspannen
Op dat moment ziet hij voor de volière met lepelaars een bestelbusje staan – onderhoudswerkzaamheden. ‘Dit is dus tegen alle afspraken in. Ze zouden om 7 uur beginnen en weg zijn voor het park opengaat. Die auto hoort hier niet, dus krijgt iemand op zijn noten.’
Balian is een man met branie, maar komt ontspannen over. Zijn werk in de filmindustrie heeft hem financieel onafhankelijk gemaakt, maar hij vervult zijn rol als dierentuindirecteur met overgave. Hij weet wat er speelt in zijn Artis en hij zegt al zijn 160 vaste medewerkers bij naam te kennen. Tevreden is hij niet. ‘De organisatie moet nog een stap vooruit. Toen ik kwam was het een 3,5, we zitten nu op een 6,5, we moeten naar een 8.’
Door een leven lang hockeyen en skiën zijn zijn beide heupen versleten. Tien jaar lang voelde hij zich invalide. Maar mede dankzij twee heupprotheses en zijn dagelijkse half uurtje chi kung – de basis van de Chinese vechtsporten – kan hij alles weer. ‘Ik ben sterker dan ooit.’
’s Avonds na sluitingstijd, als het publiek is vertrokken, laat hij hond Darwin uit. Dan heeft hij het park voor zich alleen. ‘Het is mijn tuin, hè.’
Elsevier nummer 21, 23 mei 2015