In januari kreeg ABP veel kritiek, van Telegraaf-columnist Ronald Plasterk tot Elon Musk, de steenrijke voorman van onder meer autofabrikant Tesla. Steen des aanstoots vormde het besluit van ABP niet langer in Tesla te beleggen.
Het werd uitgelegd als ‘woke’ beleggingsbeleid, omdat Musk in die periode een steeds inniger band kreeg met de net weer tot Amerikaanse president gekozen Donald Trump.
De verwijten waren ook gericht aan Harmen van Wijnen. Door vermeend politiek activisme van Nederlands grootste pensioenfonds zouden de deelnemers onnodig geld mislopen.
Toen de relatie tussen Trump en Musk later in 2025 verslechterde en de koers van Tesla daalde, luwde de discussie. Op een fraaie herfstdag eind november, in het EDGE Amsterdam West-kantoor van ABP nabij station Sloterdijk, blikt Van Wijnen terug.
Hield deze kwestie u wakker?
‘Nee, ik slaap heel goed. Er zijn altijd aanvallen op de persoon, maar daar wen je aan. Ik kan dat behoorlijk scheiden van aanvallen op het beleid van ABP, waar ik voor sta. Dus nee, daar lig ik niet wakker van.’
Wat is uw antwoord op de aantijgingen dat ABP te activistisch belegt?
‘We zijn een pensioenfonds. We gaan voor een koopkrachtig en stabiel pensioen voor onze deelnemers. Dat is altijd het uitgangspunt. En voor een koopkrachtig pensioen moeten we en willen we rendement halen. Dus in al onze besluiten zullen we altijd het rendement als uitgangspunt nemen.
En dat doen we met een zorgvuldig beleggingsbeleid. Zo zorgen we bij onze beleggingen voor geografische spreiding en spreiding in sectoren. We kijken naar kosten en andere indicatoren die te maken hebben met de lange termijn. Dat doen we allemaal objectief. Daardoor kunnen er bedrijven uit de portefeuille vallen.
Amerika heeft gewoon een heel interessant beleggingsklimaat
‘We zijn daarnaast minder actief gaan beleggen, maar via een index, en een minder grote portefeuille gaan aanhouden. Ook daardoor zijn er bedrijven uit gevallen. De perceptie dat we politiek bezig zijn of dat we concessies doen aan het rendement, werp ik daarom ver van mij. Maar blijkbaar wordt dat wel zo ervaren.’
De Verenigde Staten stellen zich haast vijandig op tegenover Europa. Staat Nederlands pensioengeld daar nog wel veilig?
‘We hebben 530 miljard euro te beleggen, en we staan voor een robuust beleggingsbeleid. Dat betekent dat we moeten spreiden over sectoren en landen. Plus wat ik al eerder zei: we zijn er voor de lange termijn.
Amerika heeft gewoon een heel interessant beleggingsklimaat. Daar is heel veel geld te verdienen. Wij kijken decennia vooruit en we kijken decennia terug. Natuurlijk zien we dat de geopolitieke situatie verandert.
‘Tegelijkertijd: we bestaan 103 jaar, en ABP heeft in die jaren heel wat meegemaakt. De internetbubbel, de oliecrisis, zelfs de Tweede Wereldoorlog. Dus wij raken niet zo gauw van het padje door zaken die op de korte termijn anderen misschien wat stress opleveren.
‘Je kunt het vergelijken met veranderingen in het klimaat, de lange termijn. En je hebt de weersverschillen, de korte termijn. Zo duiden we ook wat er geopolitiek gebeurt in de Verenigde Staten. Wat is nou echt de lange termijn? Het is onmiskenbaar dat er een andere wereldorde is.
Tegelijkertijd zijn er ook zaken waarvan we weten dat die altijd zullen blijven bestaan. De behoefte aan kapitaal, aan investeringen. Er zal altijd geld nodig zijn. Er zal altijd innovatie nodig zijn. En dat is iets waar we als pensioenfonds op leunen.’
ABP belegt sinds twee maanden niet meer in Caterpillar. Dat levert bulldozers aan Israël, dat deze inzet tegen Palestijnen op de Westelijke Jordaanoever. ABP belegt wel in Chinese bedrijven, waarvan je niet weet of die geld verdienen aan de onderdrukking van Oeigoeren.
‘We kijken naar duurzaamheidsfactoren in de meest brede zin van het woord. Niet alleen naar duurzaamheid als het gaat om groen, maar ook naar of het bedrijf waarin we investeren financieel duurzaam is op de lange termijn. Daarvoor kijken we naar klimaatrisico’s, biodiversiteitsrisico’s, naar good governance – goed bestuur – en mensenrechten.
‘Op lange termijn kan een bedrijf alleen maar financieel rendabel blijven als het bedrijf het op al die factoren goed doet. En dan wordt het interessant, want wat is goed doen? En wie bepaalt dat dan?
We kennen inmiddels de 3,5 en de 1,5 procent als het gaat om defensie, de gouden greep van Mark Rutte
Voor al die onderdelen baseren we ons op objectieve criteria, op datapunten die we aangereikt krijgen van bijvoorbeeld onderzoeksbureaus en van internationale organisaties.
We gaan dat niet zelf onderzoeken. Wij gaan niet bottom-up in de bestuurskamer zitten, van: ‘Dit zijn allemaal bedrijven waar een smetje aan zit” en: “Wat heb jij in de krant gelezen en wat heb jij gehoord op een verjaardag over wat er daar en daar speelt?”.
‘Mensenrechten zijn een belangrijk onderdeel, dus dat heeft consequenties voor de keuzes die we maken. Wij beoordelen alle situaties in de wereld op eenzelfde wijze. Ik ga hier niet het ene conflict tegenover het andere zetten, maar ga ervan uit dat wij over de hele linie dezelfde objectieve criteria toepassen.’
De wereld valt uiteen in blokken. Gaat u daarom meer beleggen in Europa?
‘Kijk, geld is niet neutraal. We willen het beste voor onze deelnemers, het beste rendement. Maar dat gezegd hebbende, is er nog een enorme keuze in beleggingen.
Als dan blijkt dat je met beleggingen in infrastructuur onderwogen bent in Europa, dan gaan we daarin investeren, zeker als die infrastructuur aansluit op de Europese agenda.
‘We kennen inmiddels de 3,5 en de 1,5 procent als het gaat om defensie, de gouden greep van Mark Rutte. Voor die 1,5 procent zijn er op Europees niveau investeringen nodig. Als die, en dat blijf ik herhalen, passen binnen de uitgangspunten van rendement en risico, dan kijken we heel goed naar wat Europa nodig heeft.
‘Het belang van de deelnemers is niet alleen een koopkrachtig, maar ook een stabiel pensioen. Stabiel betekent ook een omgeving waarin we niet afhankelijk zijn van allerlei onheil van buitenaf. Dus dat betekent ook een sterker Europa.
En als ABP daaraan een bijdrage kan leveren, zijn we daartoe zeker bereid. Maar dan moet het wel in de goede volgorde: Er moet een duidelijke opdracht zijn vanuit de overheden, er moet een goede businesscase onder liggen en het moet geld opleveren. In die volgorde.’
Uw achterban – onderwijzers, ambtenaren, militairen – zit te springen om woonruimte. Gaat u meer beleggen in huizen?
‘Nogmaals, geld is niet neutraal. Als we een bijdrage kunnen leveren aan grote vraagstukken in Nederland met betaalbare woningen, dan zullen we dat doen. We hebben daarvoor twee jaar geleden al 5 miljard euro toegekend, met bijvoorbeeld rendabele projecten in Utrecht en in Leiden.
Als dat woningen zijn met voorrang voor de agent of de onderwijzer, dan is dat win-win. De onderwijzer woont in zijn pensioen, dus hij weet: ik betaal huur, maar dat is het rendement dat ik straks terugkrijg. En ik heb een huis. Dat is toch fantastisch!
‘Er wordt wel gezegd dat de woningmarkt in Nederland te weinig oplevert. Maar nee: het is een heel interessante belegging, omdat je een verhuurcontract hebt en voor jaren vooruit zeker weet welke cashflow daar uitkomt.’
Stel dat een woningbouwproject in Nederland 4 procent rendement oplevert en in Duitsland 4,5 procent. Kiest u dan voor het project in Nederland?
‘Als alle andere omstandigheden gelijk zijn, dan gaan we niet beleggen in Nederland, maar in Duitsland. We doen geen concessies aan waar we voor zijn als pensioenfonds: een koopkrachtig en stabiel pensioen. De agent en de leraar zijn daar uiteindelijk meer bij gebaat.’
De meeste pensioenfondsen gaan over naar het nieuwe stelsel. Het ABP doet dat per 2027. Het blijkt een ingewikkelde en dure operatie. Was het wel zo’n goede keus? ‘Dit is niet als flauw antwoord bedoeld, maar ik wil niet denken in kosten, maar in investeringen.
Het pensioen moet niet alleen koopkrachtig zijn, maar ook stabiel
We voeren nu dusdanig groot onderhoud uit, dat we ook een supermodern ICT-systeem krijgen. Daarmee kunnen we de administratie veel goedkoper doen en lossen we erfenissen uit het verleden op. Je moest eens weten hoeveel overgangsregelingen er zijn. Tientallen.
Dus ik zie dit als een unieke kans om de inrichting van de administratie, de inrichting van de communicatie, de inrichting van data die we hebben, zo grondig te doen, dat de kosten echt naar beneden gaan.
‘Voor de premieregeling in het nieuwe stelsel hoef je alleen maar de premie te weten en rendement bij te schrijven. Wat we voorheen moesten bijhouden, is waar iemand heeft gewerkt, wat zijn burgerlijke staat was, hoeveel werkgevers hij had, of het werk parttime werd gedaan. Voor iedere deelnemer moeten we nu nog een hele biografie vastleggen. Straks is dat niet meer nodig.’
In 2024 bedroegen de kosten per deelnemer bij ABP 124 euro. Hoe laag kunnen die kosten worden?
Lachend: ‘Je gaat me nu bijna uitlokken. Kijk, het zou prachtig zijn als het drastisch naar beneden gaat. Ik ben net herbenoemd voor mijn tweede termijn als voorzitter van ABP.
Maar als ik over vier jaar afscheid neem en het is dan maximaal vijf tientjes per deelnemer per jaar, dan zou ik heel blij zijn. Dat is wel gerekend in euro’s van vandaag.’
Toezichthouder AFM waarschuwt dat pensioenfondsen de deelnemers te rijk rekenen in het nieuwe stelsel.
‘In het huidige systeem – en daarvan hadden we natuurlijk jaren last, en daar komt ook veel chagrijn vandaan – hadden we heel veel geld dat vastzat door de buffers die we moesten aanhouden. Daarmee kon het niet bijdragen aan een koopkrachtig en stabiel pensioen. Er lagen heel veel pensioenmiljarden in de kelder.
‘Vergelijk het met de wasmachine thuis. Dat je zegt: ik moet standaard 15.000 euro reserve hebben voor een nieuwe wasmachine. Dat moet altijd 15.000 euro zijn.
En dan gaat die wasmachine kapot en komt er vervolgens een nieuwe voor 1.200 euro. En dan toch moet je die hoge buffer ook meteen weer aanvullen. Daar moet je aan denken bij de buffers die we in het huidige stelsel moeten aanhouden.
‘Een van de grote voordelen van het nieuwe stelsel is meer zicht op een koopkrachtig pensioen. Maar we hebben gezegd dat het pensioen niet alleen koopkrachtig moet zijn, maar ook stabiel.
Misschien is het huidige stelsel wel stabieler, want als die wasmachine ooit kapot gaat, dan is het zeker dat je die wasmachine kunt kopen. Maar het nieuwe stelsel is ook stabiel, doordat we op een geavanceerde manier buffers kunnen berekenen.
Ik denk eerder dat we behoefte hebben aan een minister van Demografie
‘En hoeveel heb je straks nodig? Nou, veel minder dan die 15.000 euro, om even bij die metafoor te blijven. Is die buffer dan altijd hoog genoeg? Nee. Het eerlijke verhaal is dat in structureel slechte omstandigheden de koopkracht kan achterblijven. Het kan zelfs zijn dat het pensioen naar beneden gaat, als je door alle buffers heen bent gezakt.
‘Overigens is dit in het huidige stelsel ook het geval geweest. De AFM zegt terecht dat we niet alleen het verhaal van die upside moeten vertellen. Wees ook eerlijk dat er situaties kunnen zijn dat het minder kan zijn.
Maar over de hele linie, doordat je minder geld in die buffers hoeft vast te houden, komt het geld veel eerder terecht bij de deelnemer. Dat is een van de belangrijkste redenen om naar het nieuwe stelsel over te gaan.
‘Bij ABP hebben we ruim tien jaar de pensioenen niet kunnen verhogen, terwijl er gigantisch veel geld was. Dat is ook het eerlijke verhaal.’
U bent onlangs herkozen als bestuursvoorzitter van ABP. Wordt u na die vier jaar minister van Pensioen?
‘Nou, over vier jaar ben ik 62, terwijl ik juist verjonging zie in Den Haag. En het pensioendossier hebben we nu behoorlijk achter de hekken. Ik denk eerder dat we behoefte hebben aan een minister van Demografie.
Het zou heel goed zijn als zo’n minister er niet pas over vier jaar komt, maar het liefst nog voor deze Kerst. Demografie is dan het thema, waar je pensioen onder kunt scharen, maar ook zorg, wonen en de arbeidsmarkt. Dat raakt elkaar allemaal. Beschouw dit maar als mijn oproep aan de politiek.’
Harmen van Wijnen
(Zwolle, 1967). Studeerde actuariële wetenschappen (Universiteit van Amsterdam). Werd in 1990 actuaris in de financiële sector en in 1996 partner bij accountant EY. Was actief in landelijk jeugdwerk van de Protestantse Kerk in Nederland (2004-2013) en was voorzitter college van bestuur van de Christelijke Hogeschool Ede (2013-2020). Promoveerde in 2016 op zingeving bij jongeren. Werd in 2020 algemeen directeur bij ABP, is sinds 2022 bestuursvoorzitter.
Pensioengigant
ABP is opgericht in 1922. In ruim honderd jaar groeide ABP uit tot een gigant. Het fonds regelt de pensioenen in de sectoren overheid, onderwijs en defensie voor zo’n 3,1 miljoen deelnemers.
Met circa 540 miljard euro aan belegd vermogen is ABP het grootste pensioenfonds van Nederland. Wereldwijd staat het op de vijfde plaats. Door gestegen rentes en beurskoersen staat ABP er met de huidige dekkingsgraad financieel goed voor. Gepensioneerden zien hun pensioenen weer stijgen.
In 2008-2022 kon ABP de inflatie niet altijd bijbenen. De maximaal gemiste pensioenverhoging is daarmee 21,98 procent. Dit is het maximale percentage en geldt niet voor iedere gepensioneerde. Voor wie al zeer lange tijd pensioen van ABP ontvangt, is de gemiste pensioenverhoging het grootst.