EW Economie-lezing Pieter Hasekamp: Van investeren én verdelen komt de winst

De overheid moet de omslag maken van een compensatiesamenleving naar het oplossen van problemen. Dat stelt Centraal Planbureau-directeur Pieter Hasekamp in de zesde EW Economie-lezing. Lees de volledige tekst hier terug.

Goedenavond allemaal,

Fijn dat u de moeite hebt genomen naar de Rode Hoed te komen. Ik vind het een voorrecht dat ik hier voor u mag staan.

Op een zomeravond als deze heb ik altijd een beetje heimwee naar Italië. Begin jaren negentig woonde ik in Florence. Ik deed daar promotieonderzoek aan het Europees Universitair Instituut, in een prachtig oud klooster met uitzicht over de stad en de koepel van de Duomo. Het Italiaanse levensgevoel, het landschap, de cultuur en het eten spraken me aan. Die fascinatie voor Italië heb ik nog steeds. En dan vooral voor het eten. Weinig kan tippen aan een simpele spaghetti olio, aglio en peperoncino met wat versgeraspte Parmezaanse kaas erover.

Nederlanders hebben een andere omgang met eten. Als tegenwicht tegen het culinaire chauvinisme van de Italianen kookte ik met Nederlandse vrienden ook wel eens een klassieker uit het studentenhuis. Honig-macaroni met gehakt, ui, tomatenpuree, paprika, champignons, kruiden en – houdt u vast – ananas uit blik. Deze ‘spaghetti all’olandese’ kon bij de Italianen op weinig waardering rekenen. Ze vonden het smerig. En ze hadden gelijk. De Italiaanse keuken verstaat de kunst om met weinig maar kwalitatief goede ingrediënten iets smaakvols op tafel te zetten. In Nederland was en is toch vaak het devies: veel is lekker.

U vraagt zich wellicht af waarom ik mijn verhaal vanavond begin met een vergelijking van de Italiaanse en Nederlandse keuken. Wel, in die vergelijking schuilen de ingrediënten voor hoe ik aankijk tegen de Nederlandse economie en de beleidsopgave voor de komende jaren. Zoals je bij een spaghetti carbonara naast ei vooral geen extra room moet toevoegen, zo zou het Nederlandse beleid baat hebben bij matiging en keuze voor kwaliteit. Matiging in het stapelen van politieke ambities, die vaak met elkaar strijdig zijn. Matiging in overheidsbemoeienis en detailregulering, Maar dan ook – ik zeg het graag in een zaal met veel ondernemers – matiging in subsidies voor bedrijven en matiging in het luisteren naar lobby.

Het is ironisch – als we dan toch Nederland met Italië vergelijken – dat die matiging sinds de jaren tachtig juist een sterk punt is geweest van het financieel-economische beleid in Nederland. En niet in Italië. Waar in Italië vaak de chaos regeerde en problemen werden vooruitgeschoven – kijk alleen maar naar de hoogte van de staatsschuld – gedijde Nederland bij rust, reinheid en regelmaat. We waren in staat, met behulp van heldere begrotingsregels, om keuzes te maken waar dat nodig was. Denk aan de hervorming van de sociale zekerheid en de verhoging van de pensioenleeftijd in het perspectief van de komende vergrijzing. Veel andere landen zijn nog lang niet zover. Maar ergens in de afgelopen jaren zijn we dat vermogen om noodzakelijke keuzes te maken een beetje kwijtgeraakt. We lijken problemen steeds vaker vooruit te schuiven en af te kopen, in plaats van ze op te lossen. We zijn verworden tot een compensatiesamenleving.

Kortom, we zijn wat meer op de Italianen gaan lijken. Als het om penne, pesto en panna cotta gaat, is dat een goede zaak. Maar in het economisch beleid moeten we terug naar Hollandse degelijkheid én toekomstgerichte ondernemingszin. In de zoektocht naar hoe dat kan, wil ik u vanavond meenemen.

Maar eerst een korte introductie, zodat u weet wie hier voor u staat en naar wie u de komende drie kwartier gaat luisteren. Ik ben Pieter Hasekamp, en sinds drie jaar directeur van het Centraal Planbureau. Voor uw beeld: mijn start bij het CPB was drie dagen nadat minister voor Medische Zorg en Sport Bruno Bruins live op tv een briefje voorlas en meldde dat voor het eerst in Nederland, bij een patiënt in Tilburg, corona was vastgesteld. Een bijzondere start, in een bijzondere tijd voor Nederland, voor iedereen.

Ik ben econoom, en ambtenaar. Dat laatste is enigszins toevallig. Toen ik als jonge promovendus vanuit Florence terug naar Nederland kwam, wilde ik eigenlijk bij een bank gaan werken, want dat was toen in de mode. Aan de overheid had ik nooit gedacht. Maar via-via kwam ik terecht bij het ministerie van Financiën, waar ik drie gesprekken in een week voerde en direct een baan kreeg aangeboden. Ik was onder de indruk van de snelheid waarmee de overheid zaken kon doen en dacht: dat kan dus wel.

Daarna ben ik altijd geboeid gebleven door de inhoud van het werk en de mogelijkheid om iets voor de samenleving te betekenen. Ik heb op verschillende plekken gezeten: macro-economisch beleid, internationale betrekkingen, begrotingsbeleid, de financiële kant van de gezondheidszorg, meest recentelijk nog fiscale zaken. Ik heb ook nog zeven jaar buiten de overheid gewerkt, als directeur van Zorgverzekeraars Nederland. In al mijn functies was de rode draad de financieel-economische insteek en de nieuwsgierigheid naar hoe dingen werken. Op veel verschillende terreinen. Om Pippi Langkous te parafraseren: ‘Ik heb het nog nooit gedaan, dus ik denk dat ik het wel kan.’