Waarom een Gaza-deal alleen werkt als Hamas verdwijnt

De feiten: Trump ontvangt Netanyahu, Israël en Hamas onderhandelen in Qatar

Donald Trump ontvangt vandaag voor de derde keer sinds zijn aantreden in januari Benjamin Netanyahu in het Witte Huis.

Volgens het Witte Huis spreekt de Amerikaanse president met de Israëlische premier over onder meer een permanent akkoord over het atoomprogramma van Iran en misschien ook over uitbreiding van de Abraham-akkoorden. Maar het meest urgente thema is een mogelijke Gaza-deal.

Voorzichtig optimisme over staakt-het-vuren en deal

Trump is ervan overtuigd dat deze week een akkoord kan worden bereikt over een staakt-het-vuren en vrijlating van een deel van de vijftig resterende gijzelaars, waarvan er nog twintig leven.

Israël is volgens de Amerikaanse president akkoord met de voorwaarden, waarop ook Hamas afgelopen weekend voorzichtig positief reageerde. Niet alle details zijn bekend, maar duidelijk is wel dat het de bedoeling is dat de oorlog voor ten minste twee maanden wordt gestaakt.

Gijzelaars gevangenen en garanties voor vrede

Hamas zou tien levende gijzelaars moeten vrijlaten, en de lichamen van nog eens achttien dode gijzelaars. Hamas heeft al toegezegd dat er geen vernederende ceremonies meer worden gehouden bij het vrijlaten van gijzelaars, zoals begin dit jaar gebeurde.

Ook zou een nog onbekend aantal Palestijnse gevangenen, vermoedelijk vele honderden, worden vrijgelaten en zou meer humanitaire hulp Gaza moeten worden binnengelaten via de Verenigde Naties en andere hulporganisaties.

Tijdens de zestig dagen gevechtspauze is het de bedoeling dat Israël en Hamas onderhandelen over een definitief einde aan de oorlog. Hamas wil dat Trump daar persoonlijk garant voor staat.

De kwestie lijkt het grootste struikelblok voor een deal: Hamas eist dat het Israëlische leger zich direct uit Gaza terugtrekt, maar Israël wil dat alleen toezeggen bij garanties dat er een einde komt aan het bewind en de militaire capaciteiten van Hamas.

Indirecte gesprekken Israël en Hamas in Qatar

Netanyahu temperde zondagavond 6 juli al het optimisme dat Trump uitstraalt. Volgens de Israëlische premier zou Hamas diverse ‘onacceptabele’ eisen aan het voorstel hebben toegevoegd. Vooral de eis om onvoorwaardelijk een definitief einde te maken aan de oorlog is voor Israël onbespreekbaar.

Toch zijn delegaties van beide landen naar Qatar vertrokken om te onderhandelen. In de hoofdstad van het emiraat spreken vertegenwoordigers van Hamas en Israël indirect met elkaar. Tijdens deze zogeheten proximity talks moeten ze het eens worden over de voorwaarden om een deal te sluiten.

EW’s visie: Alleen met overgave Hamas kan Gaza-deal standhouden

Door: Matthijs van Schie, coördinator en redacteur Buitenland

De Palestijnen in Gaza snakken naar een (voorlopig) einde aan de oorlog, de gijzelaars en hun naasten ook. Het leed is er al bijna twee jaar groot, met tienduizenden doden, grootschalige verwoesting en moeizaam verlopende voedselhulp. De laatste weken vallen bij chaotische taferelen rond voedseldistributiepunten dodelijke slachtoffers, door vuur van zowel Israël als Hamas.

Een staakt-het-vuren is dus zeer welkom. Ook voor Trump, die na het staakt-het-vuren tussen Israël en Iran graag snel een nieuw succes wil toevoegen. Dat is hard nodig, omdat hij in Oekraïne vooralsnog niets voor elkaar krijgt en de eerste Gaza-deal al na tweeënhalve maand zag klappen. Die was vanaf het begin gedoemd te mislukken, omdat nieuwe afspraken over vrijlating van gijzelaars en een vertrek van Hamas door Trumps onderhandelaar Steve Witkoff op de lange baan waren geschoven.

Risico op herhaling en nieuwe patstelling

Afgaande op de details die bekend zijn, bestaat het risico dat met de huidige voorwaarden het net zo zal gaan. Twee maanden staakt-het-vuren biedt voor de noodlijdende Palestijnen broodnodige verlichting, en ook de vrijlating van gijzelaars is uiteraard positief.

Maar omdat er net als in januari een open einderegeling op tafel ligt over het definitief stoppen van de oorlog en vrijlating van álle gijzelaars, is het moeilijk om te zien hoe het nu anders zou aflopen.

Terwijl Israël volhoudt dat het de oorlog alleen zal beëindigen als Hamas vertrekt, wil de terreurgroep daar ondanks enorme verliezen niet aan. Zo dreigt opnieuw een patstelling.

Het slechtste scenario is dat Hamas zich tijdens twee maanden gevechtspauze opnieuw hergroepeert en opnieuw zijn intrekt neemt in delen van Gaza waar het nu is verjaagd. Dan zal Israël waarschijnlijk na twee maanden opnieuw de strijd hervatten, met nog meer doden en verwoesting tot gevolg.

Aftocht van Hamas als sleutel tot vrede

De enige oplossing die de oorlog kan beëindigen, is de aftocht van Hamas. Dan kunnen alle gijzelaars worden vrijgelaten en kan onder internationaal toezicht noodhulp worden toegelaten.

De volgende stap zou dan een plan zijn voor de wederopbouw en een toekomstig bestuur van Gaza, met hulp van Arabische landen. Zolang Hamas daarbij een prominente rol krijgt, is het wachten op een nieuwe gewelduitbarsting en een oorlog met Israël, zoals al zo vaak gebeurde sinds de terreurgroep in 2007 de macht greep.

Te hopen is daarom dat de bondgenoten van Hamas de terreurgroep ervan overtuigen de wapens neer te leggen. Druk op Qatar, dat de Hamas-leiders in het buitenland al jaren onderdak biedt, is daarvoor nodig. Trump zou zijn invloed moeten aanwenden om de bemiddelaars in Doha daartoe te dwingen.

Verantwoording Netanyahu hangt af van vertrek Hamas

Alleen in dit scenario is het realistisch om te verwachten dat in Israël een proces op gang komt waarin de rol van Netanyahu en zijn regering tegen het licht zal worden gehouden.

De premier heeft in eigen land een hoop uit te leggen over hoe 7 oktober kon gebeuren, en is bovendien verwikkeld in diverse rechtszaken die hem zijn politieke toekomst kunnen kosten. De buitenwereld wil dat hij verantwoording aflegt voor de harde manier waarop hij de oorlog voert in Gaza.

Maar zolang Hamas daar nog de scepter zwaait, kan Netanyahu daar onderuit komen en de oorlog blijven voortzetten – daartoe aangemoedigd door de radicale ministers Itamar Ben Gvir en Bezalel Smotrich, die heel Gaza willen veroveren.

Wie dat wil voorkomen, moet garanties eisen dat Hamas van het toneel verdwijnt. Gebeurt dat niet, dan blijft de situatie ook na bijna twee jaar uitzichtloos. Bovenal voor de Palestijnen zelf.

Wie zegt wat over mogelijke Gaza-deal?

The Economist schrijft dat Trump ‘nog in de roes verkeert van het staakt-het-vuren dat hij Israël en Iran heeft opgelegd na de Amerikaanse aanvallen op het Iraanse nucleaire programma’. Dat momentum zou reden zijn voor optimisme over een akkoord over Gaza: ‘Trump heeft duidelijk gemaakt dat hij verwacht dat beide partijen het akkoord zullen accepteren en heeft verklaard dat hij zich “zeer streng” zal opstellen tegenover Netanyahu.’
Toch houdt het Britse weekblad een slag om de arm: ‘Zelfs als er deze week een akkoord wordt bereikt, zal het uitstel waarschijnlijk van korte duur zijn. Om de zestig dagen durende wapenstilstand tot een einde van de oorlog te laten leiden, zal Trump de druk op beide partijen moeten blijven opvoeren. En de aspirant-peacemaker in chief staat niet bekend om zijn lange adem.’
Daniel Shapiro, oud-ambassadeur van Amerika in Israël en werkzaam bij denktank Atlantic Council, is ook hoopvol: ‘Voor het beëindigen van de oorlog in Gaza, voortbouwen op de aanvallen op Iran en het uitbreiden van de normalisatie, hebben Trump en Netanyahu nu een gouden kans,’ zegt hij tegen The Wall Street Journal. ‘Hopelijk zullen ze deze kans grijpen.’
De invloedrijke Israëlische journalist Amit Segal is juist tegenstander van een ‘overhaast’ akkoord, schrijft hij in The Telegraph. ‘Israël heeft nog een paar maanden nodig om Hamas te verslaan en de vrede te herstellen,’ aldus Segal in de Britse krant. ‘Als de IDF zich nu terugtrekt uit Gaza, zou dat garanderen dat het conflict in het Midden-Oosten snel weer zal oplaaien.’ Dit omdat Hamas zich tijdens een pauze zou kunnen hergroeperen en, via verkoop van humanitaire hulp, zijn greep op de Gazastrook kunnen herstellen.
De Amerikaanse journalist David Ignatius ziet een Gaza-deal als een ‘diplomatiek moment om dapper te zijn’. Hij verwijst naar een plan van de Verenigde Arabische Emiraten om omliggende Golfstaten te betrekken bij het toekomstige bestuur van Gaza. ‘Trump kan beginnen met het beëindigen van de oorlog in Gaza en het helpen van Arabische partners bij het creëren van stabiel bestuur in dat verwoeste stukje land. Daarachter ligt misschien een nieuwe weg naar regionale vrede,’ schrijft Ignatius in zijn column in The Washington Post.

Hoe sterk is Hamas nog?

Volgens een anonieme Hamas-functionaris is de terreurbeweging de controle over het grootste deel van Gaza kwijt. Zo’n 80 procent van de strook zou niet langer in handen zijn van Hamas, zegt de functionaris tegen de BBC.

Israël zegt zo’n 65 procent van Gaza in handen te hebben. De overige 15 procent zou in handen zijn van lokale clans die zich verzetten tegen Hamas. De bekendste, de Volksmachten onder leiding van Yasser Abu Shabab, werd vorige maand door Israël gesteund om de terreurgroep verder te verzwakken.

Abu Shabab ontkent dat hij met Israël samenwerkt. Wel zei hij afgelopen weekeinde tegen de Israëlische publieke omroep KAN dat hij niet van plan is de ‘burgeroorlog tegen Hamas’ te staken. ‘Hamas weet dat als het is vernietigd, de Volksmachten Gaza zullen overnemen.’

Shabab staat volgens de BBC in goed contact met Mohammed Dahlan. De Verenigde Arabische Emiraten, Amerika en Israël zouden Dahlan zien als de ideale persoon om het bestuur van Gaza na de oorlog over te nemen.

The Jerusalem Post is sceptisch over de berichten dat Hamas vrijwel alle controle over Gaza kwijt zou zijn. Volgens de Israëlische krant is de timing van die berichten, aan het begin van de gesprekken in Doha, verdacht. Door publiekelijk de eigen positie zo zwak voor te stellen, zou Hamas de indruk willen wekken dat er voor Israël geen reden meer is om door te vechten, zodat de druk hoger wordt om een staakt-het-vuren te accepteren.