Maandagmiddag verscheen José Manuel Barroso voor het Europees Hof in Luxemburg om gehoord te worden in de zaak die voormalig Europees Commissaris John Dalli heeft aangespannen vanwege zijn ontslag in 2012. Waar draait het allemaal om?
Barroso wordt bijgestaan onder anderen door Ben Smulders, een Nederlandse jurist van de Europese Commissie.
De kwestie begon in 2012, is nog altijd niet opgehelderd maar legt een wereld bloot van intriges en verwevenheid tussen politiek en tabaksindustrie.
John Dalli werd in 2010 Europees Commissaris Volksgezondheid. Een van zijn taken werd de vernieuwing van Europese regels voor de productie, presentatie en verkoop van tabak. De veranderde markt en de verouderde waarschuwingen op pakjes – roken is nog erger dan gedacht – noopten tot nieuwe voorschriften.
Roken
Ex-roker Dalli nam zich voor om het roken flink te ontmoedigen. Hij lonkte naar de Australische methode: merkloze pakjes met afbeeldingen van doorrookte longen en andere ellende. De tabaksindustrie gruwde ervan, waarschuwde dat de Europese Unie miljoenen euro’s aan accijnzen zou mislopen en dreigde Dalli voor de rechter te dagen. De woede was begrijpelijk: juist met echte merken en herkenbare pakjes wordt de meeste winst gemaakt.
Swedish Match, fabrikant van snus – tabak die onder de lip wordt aangebracht – had andere zorgen. Snus mag alleen in Zweden worden verkocht. Swedish Match wil ook in de rest van de Unie verkopen en benaderde Dalli. Zijn landgenote Gayle Kimberley trof hem namens Swedish Match op 6 januari 2012. Over wat er daarna gebeurde, lopen de meningen uiteen.
Omkoping
Volgens Swedish Match werd lobbyiste Kimberley, nadat Dalli was vertrokken, benaderd door diens vriend Silvio Zammit. Die zou in naam van Dalli hebben aangeboden Swedish Match tegemoet te komen als de firma 60 miljoen euro betaalde.
Een poging tot omkoping die Swedish Match maanden later – in mei – in Brussel bij de Europese Commissie meldde. Maar het Europese antifraudebureau OLAF concludeerde na onderzoek dat er geen bewijzen voor waren dat Dalli en Zammit hadden samengespannen. Er zou wel indirect bewijs zijn dat Dalli op de hoogte was van Zammits omkooppoging.
Eerherstel
Voor voorzitter José Manuel Barroso van de Europese Commissie reden om Dalli op 16 oktober 2012 om opheldering te vragen. Dalli zei zich van geen kwaad bewust te zijn, maar werd naar eigen zeggen gedwongen om ontslag te nemen. Sindsdien vecht de Maltees voor eerherstel.
De affaire riekt naar intriges, vindt het Europees Parlement, dat al een paar jaar naar de waarheid zoekt. Tijdens hoorzittingen bleek dat Barroso’s hoogste ambtenaar, de Ierse Catherine Day, gesprekken met de tabaksindustrie had gevoerd en de besluitvorming van Dalli’s voorstellen had opgehouden.
Complotdenkers in Brussel zien er bewijzen in van de verreikende invloed van de tabakslobby. De banden tussen de Unie en de fabrikanten zijn toch al innig: de firma’s betalen de Unie miljarden euro’s voor de strijd tegen smokkelaars en sigarettenvervalsers.
Lobbyen
Grote vraag is of Dalli erin is geluisd door de tabaksindustrie, die zo strengere wetgeving wilde vertragen. De parlementariërs hebben geduld en kijken alvast verder. De Duitse christen-democrate Inge Grässle vindt dat de affaire voor het lobbyen in Brussel gevolgen moet hebben en de Vlaming Bart Staes (Groenen) wil zelfs een speciale commissie die de invloed van bedrijfslobby’s op de Europese wetgeving onderzoekt.
Dat het Parlement het ontslag van Dalli niet voor kennisgeving heeft aangenomen, heeft Barroso schrik aangejaagd. In 1999 kwam al eens een Europese Commissie ten val na parlementaire druk. Dus liet hij Dalli’s opvolger Tonio Borg in december alsnog de voorstellen voor sigarettenpakjes met afschrikwekkende beelden presenteren.
Helemaal merkloos worden de pakjes niet, maar dat was Dalli ook al niet meer van plan. En snus blijft buiten Zweden verboden.
Ethische commissie
In de marge van de affaire-Dalli kwam een opmerkelijk geval van belangenverstrengeling aan het licht. Michel Petite – voormalig topambtenaar van de Europese Commissie, die sinds zijn pensioen voor het advocatenkantoor Clifford Chance werkt – heeft daar als klant tabaksfabrikant Philip Morris (moedermaatschappij van Swedish Match).
In december 2012 werd de Fransman door Barroso herbenoemd als voorzitter van de ethische commissie die controleert of ex-ambtenaren de regels tegen belangenverstrengeling naleven in functies gerelateerd aan hun vroegere werk. Dit fenomeen staat bekend als draaideurpolitiek. Dat een tabakslobbyist toeziet op deze politiek, wekte alom verbazing in Brussel.
Volg Carla Joosten op Twitter.
Dit artikel verscheen eerder in weekblad Elsevier.