Ruim een jaar na het verbod op illegaal downloaden, plukken veel, vooral jonge Nederlanders nog altijd films, muziek en boeken van het web. Naar hun idee is dit allemaal gratis. ‘We gaan kapot aan de slechte moraal en sancties zijn er niet.’
Filmregisseur Jean van de Velde (58) was gechoqueerd toen een vriend hem vol trots vertelde dat hij 680 boeken op een usb-stick had staan. Gekregen van een nichtje. Alles was illegaal gedownload, voor geen enkel boek was betaald.
‘Ik was echt verwonderd dat hij zo verheugd was. “Vind je het dan niet erg voor die schrijvers,” vroeg ik. “Oh. Helemaal niet bij stilgestaan,” zei hij.’
Dat brutalen de halve wereld hebben, merkte de regisseur eerder. Daags na de première van Hoe duur was de suiker eind 2013 in Suriname, werd al een illegale versie van de speelfilm te koop aangeboden.
‘Heel knullig gedaan, met een videocamera opgenomen vanaf de eerste rij en daarna op een dvd’tje gebrand. Ik heb die meneer toen een brief geschreven dat voor deze film mensen financieel risico hebben genomen, hun nek hebben uitgestoken. Als ze hun winst zien verdampen, kijken ze een volgende keer wel uit. Dan komt er geen film.’
Zo amateuristisch als in dit voorbeeld is piraterij al lang niet meer. Het is big business geworden, in de handen van een aantal websites als Popcorn Time, BitTorrent en The Pirate Bay, waarachter schimmige figuren schuilgaan.
Digibeet
Volgens de International Federation of the Phonographic Industry, de brancheorganisatie voor de muziekindustrie, is 20 procent van de mensen met een vaste internetverbinding geregeld te vinden op dit soort verboden websites. Ondanks recente maatregelen lijkt het onuitroeibaar.
Illegale films, tv-series en e-boeken zijn volop beschikbaar. De techniek om eraan te komen, is gebruiksvriendelijk én geavanceerd: via torrent-technologie, waarbij een groot bestand in deeltjes van verschillende computers wordt geplukt en vervolgens weer aan elkaar wordt geplakt, kan zelfs een digibeet genieten van een nieuw muziekalbum of een recente film.
De cijfers over het illegale downloadgedrag van Nederlanders liegen er niet om. Stichting BREIN, die waakt over auteursrechten in Nederland, verzocht Google vorig jaar 4,4 miljoen zoekresultaten te verwijderen, omdat ze een illegale inhoud hadden. Het ging daarbij vooral om muziek (62 procent) en video (24 procent), in mindere mate om boeken en games (14 procent).
De groep die het meest illegaal downloadt, de 16- tot 24-jarigen, is het veel vaker gaan doen. Het is de Generatie Gratis. In 2008 jatte 18 procent culturele producten van internet, in 2014 was dat gestegen naar 56 procent, aldus adviesbureau Considerati.
Dat onderzocht voor de filmindustrie de schade door illegaal downloadgedrag. Jaarlijks loopt de Nederlandse filmtak 78,4 miljoen euro omzet mis. Volgens marktonderzoeksbureau GfK is voor slechts 10 van de 117 e-boeken op e-readers betaald. Er wordt geschat dat een kwart van de Nederlanders muziek zonder te betalen downloadt.
Apart
Dat Nederlanders zo actief zijn, verbaast niet: tot 10 april 2014, de ingangsdatum voor het nieuwe downloadverbod, was downloaden voor eigen gebruik niet verboden. De argumentatie waarmee dit gedrag wordt gerechtvaardigd, is opmerkelijk. Ze doen het omdat ‘iedereen het doet’, ‘het gratis is’ en ‘het legale aanbod achterblijft’.
‘Het is de schuld van de industrie zelf, ze speelt niet goed op nieuwe ontwikkelingen in,’ vindt Jochem Boom (26). ‘Films verschijnen via legale aanbieders laat, of ze hebben van een tv-serie de laatste twee seizoenen niet. Als het aanbod beter was, dan zou ik er wel voor betalen.’
Hij weet dat het niet mag, maar nood breekt wet, vindt hij. ‘Geen van mijn vrienden doet het legaal, en ze voelen zich daar nog minder schuldig over dan ik. Voor artiesten is het ook reclame als hun liedjes worden gedownload.’
Een nogal aparte manier om diefstal te rechtvaardigen. Ernesto van der Sar (35) – niet zijn echte naam – is oprichter/eigenaar van TorrentFreak, een nieuwssite over illegaal downloaden met dagelijks 200.000 bezoekers. Hij vindt dat de filmindustrie goed naar zichzelf moet kijken.
‘Die wil door middel van window-releasing, het in verschillende fases uitbrengen, drie keer aan een film verdienen; eerst in de bioscoop, daarna door de dvd te verkopen en tot slot door hem bij een Video on Demand-dienst aan te bieden.
En zo slecht gaat het niet met artiesten. De mensen die illegaal downloaden, zijn vaak de grootste fans, die ook veel legaal kopen.’ Het zijn dit soort wiebelige argumenten waarmee mensen illegaal gedrag rechtvaardigen.
Smoes
Een schraal aanbod – die smoes gaat voor boeken in elk geval niet op, zegt Martijn David (52) van de Groep Algemene Uitgevers. ‘Veertig procent van alle titels in Nederland is beschikbaar als e-boek, van nieuwe boeken zelfs 80 procent.’ Ter vergelijking: in Frankrijk verschijnt slechts 1 procent als e-boek. ‘Er zijn diverse prijsklassen. Met 180 digitale retailers hoef je echt niet veel moeite te doen om zo’n boek binnen te halen.’
Volgens David verpest illegaal downloaden de markt. ‘Als er niet wordt betaald, zullen schrijvers minder maken, uitgevers minder boeken uitgeven. De norm is dat alles gratis moet zijn, maar bij de bakker betaal je toch ook voor je brood? Ik vind het niet zo’n prettig gevoel dat Nederlanders koploper zijn in illegaal downloaden. We gaan kapot aan de slechte betaalmoraal en sancties zijn er niet.’
Liberale visie
Is er nu een generatie twintigers en dertigers die niet wil betalen voor creatieve producten als deze op internet beschikbaar zijn?
Directeur-uitgever Chris Herschdorfer (51) van Ambo Anthos vreest van wel. ‘Ik zat laatst bij een diner naast een jonge vrouw van in de twintig. Ze zei dat ze graag las. Ik vroeg geïnteresseerd naar het laatste boek dat ze had gekocht. Bleek dat ze nog nooit voor een boek had betaald, net zo min als voor een film of muziek.
‘Dat vond ze heel normaal, als iedereen het gratis binnenhaalde, zou zij toch wel gek zijn om ervoor te betalen?’ De uitgever werd boos: bij een restaurant loop je toch ook niet weg zonder te betalen? ‘Maar dat lag volgens haar anders. Bij het restaurant staat een ober die je tegenhoudt als je het pand zonder betalen probeert te verlaten, op internet zijn geen poortjes.’
‘In Nederland hebben we lang een erg liberale visie gehad,’ zegt internetjurist Arnoud Engelfriet (40) van ictrecht.nl. ‘Downloaden voor eigen gebruik was tot voor kort toegestaan, op basis van de Auteurswet uit 1912. Het idee was dat je enkele kopietjes zou maken van een boekenpagina, maar dat is dus door internet nogal uit de hand gelopen.’
Het uploaden – het delen op internet van auteursrechtelijk beschermd materiaal – was al verboden, maar pas in 2014 stelde het Europese Hof van Justitie een verbod in op illegaal downloaden.
Door het lange gedogen zijn weinig mensen zich ervan bewust dat het downloaden voor eigen gebruik niet meer mag, zegt Engelfriet: ‘Iedereen die is opgegroeid met internet, denkt dat wat online staat, gratis is. Dat is ook begrijpelijk. Neem YouTube: daarop staat illegale en legale inhoud door elkaar. Hoe moet een consument dat onderscheid nu zien?’
Omarmd
Het wijdverbreide illegaal downloaden is een perverse prikkel geweest, zegt Engelfriet. Het heeft de opkomst van diensten die via streamen muziek, films, boeken of tv aanbieden, enorm gestimuleerd. Bij deze diensten word je als consument geen eigenaar van de muziek, maar krijg je toegang tot een enorme bibliotheek, bij muziekstreamingdienst Spotify zelfs met 30 miljoen liedjes, waaraan dagelijks 20.000 worden toegevoegd. Het te betalen bedrag per maand is te overzien: Spotify is verkrijgbaar vanaf 9,99 euro per maand, Netflix, die recente films en eigen tv-series aanbiedt, vanaf 7,99 euro.
In Nederland worden de streamingdiensten omarmd: volgens onderszoeksbureau GfK maakten in het laatste kwartaal van 2014 4,6 miljoen Nederlanders gebruik van muziekdiensten, 4,7 miljoen van Video on Demand. Voor boeken is er sinds augustus 2014 Elly’s Choice, waar voor slechts 2,99 euro per maand kan worden gekozen uit een door het platform geselecteerde top-10 van e-boeken.
Het voordeel is wel dat je de boeken mag houden. Sinds vorige week is er ook een kinderversie: Telekids Boeken.
Of de uitbreiding van het aanbod het gedrag van de illegale downloaders verandert? Dat van Jochem Boom nauwelijks. Door abonnementen op streamingsdiensten downloadt hij minder illegaal. Maar als hij een artiest echt goed vindt, haalt hij diens album toch van een piratenwebsite. ‘Op Spotify comprimeren ze de muziek, en dan is de kwaliteit minder.’
Piraterij zal populair blijven, met dank aan het gedrag van consumenten. Waren die er een paar jaar geleden nog diep van onder de indruk dat een serie na uitzending al snel een tweede leven op internet beleefde, nu willen ze dat alles meteen beschikbaar is, waar ze zich ook bevinden.
Een striktere handhaving zou helpen. Een jaar na het instellen van het downloadverbod is treurig genoeg nog geen enkele individuele downloader gepakt of beboet. BREIN richt zich op het blokkeren van foute websites, om zo in één klap tienduizenden bezoekers tegen te houden.
NVPI, branchevereniging voor de Nederlandse entertainmentindustrie, houdt het op ‘verleiden en voorlichten’: zorgen voor een beter aanbod en voorlichten om vooral jongeren ervan te doordringen dat het echt niet mag.
Adverteerders
Dat individuen aanpakken werkt, laat Duitsland zien. Dat legt boetes op aan downloaders. Ze worden betrapt doordat ze met hun unieke IP-adres een film of tv-serie proberen te downloaden die auteursrechtelijk is beschermd.
Er zijn inmiddels 70.000 boetes opgelegd, variërend van 500 tot 1.400 euro; de schrik zit er bij velen goed in. In Duitsland downloadt zo’n 10 procent illegaal, tegenover een kwart in Nederland.
Ook een methode is het aanpakken van adverteerders. De International Federation of the Phonographic Industry deed aan naming and shaming en somde alle merken op die maar wat graag reclame maken op verboden websites vanwege de hoge bezoekersaantallen. Daar zaten bepaald geen kleine jongens bij – zelfs banken als Barclays en telecomaanbieders als Vodafone.
In Nederland is piraterij door de komst van streamingdiensten iets gedaald. Maar een half jaar na het downloadverbod stond Popcorn Time, de dienst die illegaal films en series aanbiedt, nog altijd op 1,3 miljoen Nederlandse apparaten. Een oproep op 11 april 2014 tot het streng bestraffen van illegaal downloaden op elsevier.nl leidde tot verontwaardiging; hoe durfde de schrijver van het commentaar de illegale downloader te criminaliseren? De wereld is veranderd door internet. ‘Wen er maar aan,’ was de strekking van veel, vaak nogal agressieve reacties, geen rekening houdend met wat dat voor rechthebbenden betekent.
Jochem Boom zal minder downloaden als er boetes worden uitgedeeld: ‘Dan zal ik mijn gedrag wel aanpassen, denk ik.’ Van de respondenten van het onderzoek dat Considerati in opdracht van de filmindustrie uitvoerde, zegt liefst 71 procent met illegaal downloaden te stoppen als dat wordt bestraft.
Of de Nederlandse film-, tv- en boekenindustrie de weggelekte inkomsten dan terugwint? Het maakt het niet minder erg, maar veel Nederlanders hebben die 680 ‘gratis’ boeken ook voor de sport op een usb-stick geladen: met een gemiddeld leesgedrag van twee à drie boeken per jaar, is het ondenkbaar dat ze die ooit tegen betaling zouden aanschaffen.
Elsevier nummer 23, 6 juni 2015