Na het wegvallen van het Verenigd Koninkrijk als partner van Nederland, zet Nederland in op de wispelturige Frans-Duitse as en verandert het van spil in de Hanzeliga tot speler die vooral geïnteresseerd is in kopgroepen en minder in de inhoud. Clingendael-onderzoeker Adriaan Schout geeft het kabinet-Rutte IV advies over de handhaving van Europese economische regels.
Dr. Adriaan Schout (1961) is hoogleraar European Public Administration aan de Radboud Universiteit Nijmegen en Senior Research Fellow bij Netherlands Institute of International Relations, Clingendael
Een belangrijk onderwerp op de Europese agenda van Rutte IV is de stabilisering van de eurozone. Voor de eurozone staat er komende jaren veel op de agenda, zoals herziening van het Stabiliteits- en Groeipact (SGP) en het permanent maken van het Europese noodfonds. Echter, de titel van het Regeerakkoord, Vooruitkijken, is amper op het Europese economische bestuur toegepast. In algemene zin wordt gerept van ‘modernisering’ van het Stabiliteits- en Groeipact, betere handhaving als lidstaten gevaarlijk economisch beleid voeren, en openstaan voor verdragswijzigingen.
Harde toon over rode lijnen uit Regeerakkoord van 2017 ontbreekt
De harde toon uit het Regeerakkoord van 2017 over rode lijnen (geen eurobonds) in het Europese economische bestuur ontbreekt. De harde lijn is mogelijk eerder geparkeerd dan teruggenomen omdat, zoals we ook in Duitsland zien, binnenlandse relaties, milieu en de coronacrisis nu de politieke aandacht opeisen. In combinatie met extreem lage rentes creëert dit de ruimte voor een positieve, maar algemene Europese toon.
Algemene Europese verbondenheid staat voorop, maar wel in relatie tot ambitieuze, effectieve of slimme Europese ‘samenwerking’. De term Europese ‘integratie’ komt niet voor. Nederland kent zijn plaats in de wereld en in Europa en staat open voor alles, inclusief stappen in de richting van belastingharmonisatie en discussies over Spitzenkandidaten.
Nederland wil voortrekkersrol en meedoen in de kopgroepen
Nederland wil een voortrekkersrol en meedoen in de kopgroepen. Duidelijk is dat thema’s nog moeten worden uitgewerkt en the devil is in the details. Onder de oppervlakte schuilt in het Regeerakkoord veel continuïteit: regels zijn regels, handhaving in de EU moet beter (een oud verwijt aan het adres van de Europese Commissie), transparantie, samenwerking, Nederlandse voortrekkersrol, et cetera. Of het meer is dan alleen een nieuwe toon zien we pas als de rente, en dus de Europese onrust, gaat stijgen.
Meer van Adriaan Schout: Welke toekomst wil de Europese Unie?
Daarmee roept het Regeerakkoord twee belangrijke vragen op over het economische bestuur. Ten eerste: wat betekent de meegaande toon voor het beleid en onze Europese partnerschappen? Worden de gekoesterde ankers van het Nederlandse EU-beleid losgelaten en wordt meegebogen met flexibilisering van het SGP? Als Nederland zelf allerlei fondsen opzet, kan dan nog weerstand worden geboden nu de Europese Commissie en andere lidstaten die vergaande plannen met creatieve financiering uitwerken? Wat betekent dit akkoord voor de omgang met Europese partners?
Na het wegvallen van het Verenigd Koninkrijk wil Rutte IV meer aanleunen tegen de Frans-Duitse as, maar wat houdt die as in met de huidige politieke verschuivingen in Duitsland en de hernieuwde Europese ambities van Macron? Gaat het hier om meedoen om het meedoen? Wat betekent dit Regeerakkoord voor de Nederlandse rol in de Hanzegroep als zo duidelijk wordt gekozen voor de Frans-Duitse as? Hoe hebben de Hanzelanden dit akkoord ontvangen?
Ten tweede, als het economische beleid verdiept en er nieuwe Europese afspraken worden gemaakt, dan zal er ook ambitieus werk moeten worden gemaakt van de essentiële Nederlandse wens: handhaving. De bestaande onvrede over de Europese Commissie moet worden gekoppeld aan de ambitie van Nederland als voortrekker. Effectieve Europese handhaving is nodig om de eurozone te stabiliseren, om opgelopen schulden terug te dringen, en om de groeikracht van de lidstaten te versterken.
Betere handhaving is ook nodig met het oog op de zorgelijke ontwikkelingen in de rechtsstaat in onder meer Hongarije en Polen. Er zijn modellen voor Europees toezicht, maar in het Europese politieke krachtenveld is weinig oog voor dit ‘ambtelijke’ thema. Zonder stabiele economie, euro en rechtsstaten zijn de topprioriteiten van economische transitie en van versterking van de geopolitieke kracht onhaalbaar. Dit vereist functionerend toezicht.
Kritiek op begrotingsbeleid heeft veel aandacht gekregen
Rutte IV heeft in zijn eerste week ongewild aan de EU laten zien hoe belangrijk onafhankelijk toezicht is. De kritiek van het CPB, de Algemene Rekenkamer en van de Raad van State op het begrotingsbeleid heeft binnenlands veel aandacht gekregen. De Europese media hebben aandachtig meegekeken. Heel de EU heeft gezien dat kritiek van onze eigen bodem meer pijn doet dan een rapport van de Europese Commissie.
Abonnee worden?Dagelijks op de hoogte blijven van de laatste actualiteiten, achtergronden en commentaren van onze redactie? Bekijk ons aanbod en krijg onbeperkt toegang tot alle digitale artikelen en edities van EW.
Bekijk de mogelijkheden voor een (digitaal) abonnement hier
De Italiaanse premier Matteo Renzi deed de Commissie ooit af als ‘an old, boring aunt telling us what to do’. De Europese Commissie kun je nog negeren of onder druk zetten. Pogingen tot politieke bijsturing van bureaus zoals CPB, Raad van State of Rekenkamer zullen averechts werken. Europees toezicht begint nationaal. Versterking van nationaal toezicht in de zwakkere lidstaten vraagt een Europese omslag: een grondige herziening van toezichtstaken en ambities van de EU-Commissie en goed ingerichte Europese netwerken van onafhankelijke toezichthouders. De weerstand zal groot zijn. Lidstaten willen toch liever toezicht door de politieke EU-Commissie, omdat daar goed mee te onderhandelen valt. Daarbij, de Commissie wil taken niet afstaan. Vooruitkijken, ambitie, en voortrekkersrol vragen van Rutte IV vooral dat het aangeeft wat Nederland gaat doen aan Europese handhaving.
Deze bijdrage is onderdeel is van een bundel met adviezen van Clingendael experts aan Rutte IV. : https://www.clingendael.org/publication/adviezen-aan-rutte-iv]