Opmerkelijk: net als tijdens de bloedige Krim-oorlog in de negentiende eeuw, kiest Turkije in het Oekraïne-conflict voor het westerse kamp. Erdogan wil voorkomen dat de Russen te dominant worden in en rond de Zwarte Zee, schrijft Robbert de Witt.
Zij die het graag opnemen voor Rusland – in Duitsland heten ze Putin-versteher, maar in Nederland zijn ze net zo goed te vinden – wijzen er altijd op dat het Westen Rusland omsingelt. Door uitbreiding van de NAVO en de EU worden de Russen langzaam ingesloten. En president Vladimir Poetin zou zich daardoor bedreigd voelen. Zoals Rusland ook in het verleden altijd werd aangevallen vanuit het Westen, en nooit andersom.
Dat klinkt alsof Rusland voortdurend slachtoffer is van westerse agressie. Alleen klopt dat niet.
Robbert de Witt (1978) is buitenlandredacteur bij EW. Hij blogt wekelijks op donderdag over mondiale ontwikkelingen en de gevolgen ervan voor Nederland en Europa.
Russische agressie jegens de Turken
Denk alleen al aan de decennialange bezetting van oostelijk Europa door de Sovjet-Unie. Die volgde weliswaar op een Duitse aanval op de Sovjet-Unie, maar de Sovjet-bevrijders hadden zich ook weer kunnen (en moeten) terugtrekken.
Minder bekend is de Russische agressie jegens de Turken. Toen het Ottomaanse Rijk, voorganger van Turkije, in de negentiende eeuw steeds verder verzwakte, liet de Russische tsaar Nicolaas I zijn oog vallen op Turkse gebiedsdelen in oostelijk Europa en in het bijzonder rond de Zwarte Zee. Liefst kreeg de tsaar al het gebied rond deze binnenzee in handen, opdat de Russen mooi een in de winter ijsvrije haven zouden hebben. Wellicht, hoopte de tsaar, kon uiteindelijk zelfs Constantinopel – tegenwoordig Istanbul – worden ingenomen!
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
De Krim-Oorlog (1853-1856) die dit voor de Russen voor elkaar moest krijgen, verliep aanvankelijk gunstig, onder meer dankzij de zeeslag bij Sinop waarin de Turkse oorlogsvloot werd vernietigd. Maar de Engelsen en Fransen schoten de Turken te hulp, omdat ze Russische overheersing van de Zwarte Zee vreesden. De geallieerde invasie van schiereiland de Krim werd bloedig, honderdduizenden kwamen om. Maar de Russen moesten inbinden en accepteerden in 1856 de voorwaarden voor vrede.
Wake up-call voor Erdogan
We zijn inmiddels 165 jaar verder, maar in Turkije is de oorlog met tsaristisch Rusland zeker nog niet vergeten. Nu Rusland nadrukkelijk tegen de oostelijke poort van Oekraïne beukt, vrezen de Turken dat Rusland een nieuwe poging doet om zijn invloed in het Zwarte Zeegebied uit te breiden. De illegale annexatie van de Krim door Poetin in 2014 was een wake up-call voor Erdogan. Twee jaar later waarschuwde de Turkse president dat de Zwarte Zee ‘geen Russisch meer’ mag worden. ‘Als we geen actie ondernemen, zal de geschiedenis ons dat niet vergeven.’
Lees ook: Turkije en Oekraïne hebben hierin dezelfde belangen. Ze zijn praktisch buren, elk aan een oever van de Zwarte Zee. Erdogan groeide op aan deze zee, in Rize. Deze kustplaats was in zijn jeugd amper 130 kilometer verwijderd van de grens met Sovjet-republiek Georgië. Dat heeft ongetwijfeld invloed gehad op Erdogans wereldbeeld. Turkije was, terwijl Erdogan opgroeide, het enige land aan de Zwarte Zee dat tot het westerse kamp behoorde.
Oekraïense regering is in paniek
Dat Rusland momenteel extra marineschepen naar de Zwarte Zee stuurt, wordt in Turkije gezien als een waarschuwing: worden de Russen opnieuw (te) machtig in dit gebied? Turkije ziet Oekraïne als een buffer tegen de opgeleefde Russische expansiedrift.
Lees ook deze blog van Robbert de Witt: Spartelend Oekraïne bij de NAVO? Geen goed idee
Tegelijk is de Oekraïense regering in paniek, nu tachtigduizend Russische militairen, gevechtsklaar, aan de grens staan. Kiev solliciteerde al opzichtig naar het NAVO-lidmaatschap. Maar binnen het westerse bondgenootschap – Turkije is ook lid – is maar weinig enthousiasme om aldus een conflict met Rusland binnen te halen. En dus probeert Volodomyr Zelensky het bij de Turken. Afgelopen weekeinde vloog de Oekraïense president naar Istanbul om daar te vieren dat beide landen tien jaar samenwerken op defensiegebied. ‘De steun van Turkije aan het herstel van onze soevereiniteit en territoriale integriteit is extreem belangrijk,’ benadrukte Zelensky in Turkije.
Turkije levert drones (de Bayraktar) aan Oekraïne. Die Turkse drones hielpen Azerbeidzjan afgelopen najaar de oorlog tegen buurland Armenië te winnen. Zelensky hoopt dat de Turkse militaire hulp ook zijn land kan helpen. En Erdogan hoopt, mocht het tot een oorlog komen, op dezelfde uitkomst als in 1856.